19

I.—3a

: He ahakoa ra, c tono mai ana hoki koe-kia whakaaturia atu c an nga mahi he a nga Pakeha, a c pera ana ahau. Ko ena mahi katoa ka whakamutua. Na, mehemea kite kore taua Pakeha i riihi nei i tana whenua mo te £100 c hiahia kite hoko i tana riihi, engari ka nama moni a ko tana riihi hei punga, a ka hokohoko i te hipi i te kau i te taonga mo taua whenua, me te utu i nga mahi hanga taiepa me era atu mea, heoi kua timata ia te tupu haere hei tino tangata nui; c kore c maha nga tau kna whiwhi ia ite £2,000 ite £3,000, i puta atu ki aia i runga i taua whenua; katahi ka timata tana mahi kite hoko i nga paanga o nga tangata ote Karauna karaati ki nga moni i puta atu ki aia i runga i to ratou nei whenua ake ano; engari i roto i tena wa kore rawa taua Pakeha nei c pai kite karanga atu i ana Maori kia tomo atu ratou ki roto ki tona whare kai tahi ai me ia i tona teepu, kore rawa, engari ka peia atu nga Maori kite kitini kai ai i tetahi ma ratou. Koia ahau i mea ai, te mea pai rawa me whakatu he Poari hei whakamutu atu i ena mahi kino a ena tv tangata. 15. Henare Kaihau : Kaore pea koe i te marama ki taku patai. E penei atu ana ahau, he maha nga ahua Karauna karaati. Tera ano tetahi taitara he mea whakaputa i raro ite Ture Whakawhiti Whenua. Na ko tena ahua taitara ki taku mohio iho kore rawa c taea te whakakorikori c nga Ture o Niu Tireni, a c mea ana koia koe kia whakakorea katoatia atu ena tv taitara ? Wi Pere : Kaore ; c mea ana au ko nga whenua pera katoa me ata whakaingoa marama ka kape ki waho o nga whakahaere ate Poari. Ka kite koe i roto ite Pire na etahi kupu c kape atu ana i te takiwa c takoto ana i raro i te Ture Ngawha, kia kaua c pa te Poari ki reira, ki nga whenua ranei i hokona etc Maori ite Pakeha. Mehemea he whenua pera tou mau c whakaatu ake. 16. Henare Kaihau: Kaati, mo te tikanga whakamutu ite hoko whenua ate Karauna, c hara ia nei i te mea ko te take o tena whakaaro he mate no nga iwi Maori i runga i nga tikanga hoko whenua c mana nei i naianei ? Wi Pere : Ac; c mate ana i nga mahi hoko a te Karauna, me nga hoko ano hoki a nga Pakeha noa. Nei na nga mate : c 60,000,000 nga eka whenua kua riro ite Pakeha, a c 4,000,000, anake nga eka c toe ana ki nga iwi Maori, a ko tena 4,000,000 c toe ana ki nga Maori kei nga wahi kikino me nga wahi kaore nei c taea atu c te tangata, ara, c ki nei te kupu, kei nga wahi kaore c whitingia c te ra. 17. Henare Kaihau: Ac ra; engari, me mohio ra koe kaore he hoko a te Pakeha noa i naianei ? Wi Pere : He aha te pai o tena korero au ? He hoko ano ra; kei te hoko tonu ratou ; kei te riihi tonu hoki. 18. Henare Kaihau : E tika ana ra tena, engari ko etahi tv whenua anake c taea ana c ratou te pera ? Wi Pere : Heoi ra, kua korero ake nei ahau, mehema tera etahi poraka whenna kua hokona tetahi wahi, me tapahi atu nga wahi kua oti te hoko, a ko te wahi c toe ana me taka ki raro i nga tikanga o te ture Poari, a kite hiahia ranei nga tangata nona te whenua kia whakatutukitia te hoko kite Pakeha, c pai ana, me whakaae, engari me whakaoti tonu i naianei. 19. Henare Kaihau : A, i te mea kua ki mai koe ko te hiahia nui i naianei he arai i te hoko a te Kawanatanga i nga whenua papatupu, kaore ranei koe c mahara ana he mea pai pea me uru he kupu pena ki roto kite Pire c korerotia nei kia hanga ? Wi Pere : Ac, ko tetahi tena o nga tino take ote mate. Me whakauru tena tikanga ki roto kite Pire a me paahi i tenei tau ano. 20. Henare Kaihau : Xi taku mohio i rongo pea au i a koe c ki ana he mea inoi te Pire Poari na nga Maori nana nei i tuku atu tetahi pukapuka mihi kia te Kuini. Kaati, c pohehe ana pea tera korero au ki taku mahara, kaore hoki au c mohio ana ki tera korero. I uru ano koia tetahi kupu ki roto ki taua pukapuka mihi c whakahua ana i tena mea i te Pire Poari ? Wi Pere : Ac ra, he kupu ano ra kei roto i taua pukapuka c rite ana ki tera te aronga, a i penei te kupu whakahoki ate Kuini: "Xi atu ki aWi Pere ratou ko ona hoa rangatira, mo runga mo ta ratou kupu mo nga whenua, ko tena take ma oku Minita ke c ata whiriwhiri"; a puta ana tana kupu whakahau ki ana Minita. Koia tenei te mahi a nga Minita : Kua hanga etc Minita tenei Pire hei whakarite ite kupu whakahau ate Kuini. Xi taku, kei roto tenei take ite pukapuka mihi ki a te Kuini. Xi taku mahara i penei te aronga: Ko nga toenga o nga eka whenua c toe ana ki nga iwi Maori me tuku ki raro i nga ritenga o te Ture Whakanohonoho Whenua kite Tangata. Otira tenei taua pukapuka mihi ki ate Kuini: — " Pitihana ki a te Kuini. —Xi to matou Kuini atawhai ki a Kuini Wikitoria.—He mihi aroha atu tenei na to Iwi Maori o Niu Tireni ki a koe, ki to matou whaea, kai-awhina hoki i raro i nga whakaaetanga o te Tiriti o Waitangi. Tena koe i raro ite atawhai ote Atua, nana nei ou ra i whakaroa c noho ana i runga ite Torona oou tupuna. A c tino tumanako ana matou o tamariki aroha kia whakaroaina atu ano ou ra eto tatou Matua ite Eangi. Ko Niu Tireni hoki to iamaiti tuatahi i whanau mai nei i a koe i muri iho i nga ra o tou whakakuinitanga. Aka inoi atu nei hoki matou ki a koe kia atawhaitia c koe to iwi Maori c noho nei i enei Motu i raro ano i to mana. He mea pai, he mea nui rawa hoki, hei tohu mo te roanga o ou ra c Kuini ana mo matou, kia pai koe kite whakaae i tetahi tikanga rahui tuturu, c toe ai te morehu o o matou whenua hei wai-u mo to iwi Maori ake, ake. Ina hoki ote timatanga mai ano ote Koroni tae mai ki naianei nui atu i te ono tekau miriona eka kua riro atu i te Pakeha me te Karauna, c rima ano miriona eka, nui atu iti iho ranei, c toe ana ki to iwi Maori i naianei. Kei te hiahia o iwi Maori kite mahi oranga ano mo ratou i runga i o ratou morehu whenua, i runga i nga huarahi mahi paamu, a ko nga wahi kaore c taea c matou te mahi, kei te whakaae matou kite reti atu i runga i nga huarahi whakanohonoho tangata. Engari kaore o iwi Maori c hiahia ana kia riro atu aua morehu whenua i o matou ringaringa, he mea kua tino mohio matou, heoi nei ano te wai-u mo matou me o matou uri, ake, ake. Kaati, c rite ai tenei inoi ki a koe a o iwi Maori, me paahi rawa he ture hei tino kati,