KA WHAITI NGA WHENUA KA PEWHEA?

Toa Takitini, Issue 25, 1 August 1923, Page 4

KA WHAITI NGA WHENUA KA PEWHEA?

ETIKA ana kia pataia tenei patai i tenei wa, i te mea kua kitea ake kua raungaiti rawa nga whenua Maori totika, kua tipu ko te tangata, ko te oranga e ora ai i roto i te wa pakeha nei kua whaiti rawa. Kei te tae mai kite Tari Maori nga tono o etahi wahi o te motu, e whakaatu ana mai i te kore oranga, i te mate i te kai, i te mate o nga koroheke, o nga kuia, ite mate o nga tai-tamariki ite kore mahi. Na reira ka kimi nui te whakaaro ka pehea ra he ahua mo te iwi Maori ina whaiti rawa te oranga na runga i o ratau morehu whenua: kei hea ra he whakamahurutanga, a ka pehea te whakatipuranga kei te ahu ake. Ko te mate hoki ra kaore te iwi Maori ite kaha ki te titiro whakamua ki nga huarahi e puta ai a ratau uri i nga tauwhainga ote ao pakeha e piki haere ake nei. Kei te rere ki hea nga tai-tamariki i tenei wa? Ko ratau kei te mahi i nga mahi tutua a te pakeha, te kutikuti hipi, te lope i nga ngahere, te hanga taiapa, te mahi rori, te patu hipi, patu kau i roto i nga whare whakamatao miiti, te horoi wuuru, te mahi waapu. Ma te pakari tinana era mahi, engari kaore he wahi ma te pakari hinengaro, a ko te whakamutunga iho ka noho te iwi Maori, ko ia nei te rangatira o enei moutere i mua, ka noho ko ia hei pononga ma nga iwi whakaeke mai. He aha i pera ai? Kotahi ano te whakautu he kore i kaWea kia tutuki nga huarahi ote matauranga ki tona tutukitanga tika. E tika ana ko te Maori ahuwhenua ano hei rangatira mo tana paamu

ahakoa he paamu hipi, lie paamu miraka kau, he paamu witi ranei. Otira he tokoiti nei kei tena huarahi. I te pohehe o nga whakahaere ka kitea ko te tangata i whakawhiwhia e ona whakapapa ki te whenua kei te moumou ite whenua, ko te tangata ia i whakawhiwhia e ona whakapapa tae atu ki ona whakaakoranga kite wairua tupato, kite wairua kaha, kaore i whakawhiwhia kite whenua hei manaakitanga mana. Ko te mahi-a-ringa, ko te kura ahuwhenua ki nga mahi paamu e rite ana mo nga whenua ririki, ko te whakaakoranga ki nga mahi hou a te pakeha, ki nga mahi mihini, ki nga ahutanga o te hiko, ki nga mahi o roto i nga tari maha a te pakeha, haunga ia nga tari roia me nga tari Kawanatanga, e tika ana kia whakapakaritia enei i roto i nga ra nei. Ko enei hanga kei te whakatiputipu i te iwi pakeha kore whenua nei, a kei te tipu ratau. Koia ra i titiro ai nga Mema Maori i roto i te Paremata ki etahi puranga moni a te iwi Maori kei nga ringa o nga Poari, o te Kaitiaki Maori hoki, ka mea kia mau o ratou ringa ki ana kaha hei awhina haere i nga huarahi o te matauranga. Ko te moni i tukua i tera tau hei awhina i nga kura Maori e £SOOO, na tatau ake na te iwi Maori era moni, a tera e tuaruatia i tenei tau. Engari kei te haere mai te tau e whakaarohia ai kia hurihia enei kaha ki te huarahi karahipi, ki te whakatiputipu hoki i etahi matauranga hou ki roto kite iwi Maori. Heoi ma koutou e whakarongo mai.