NGA KORERO MAORI O NAMATA.

Toa Takitini, Issue 25, 1 August 1923, Page 2

NGA KORERO MAORI O NAMATA.

ITERA atu putanga o Te Toa Takitini ka panuitia te whaikorero a te kaumatua nei a Te Peehi .('Elation Best) i tona taenga kite rohe o Ngati Porou ki te kimi haere i nga pitopito korero o nehera, kei tera takiwa e tgkoto ana. Na. he kaupapa korero tera c tika ana kia maharatia nuitia ete iwi Maori i roto i enei ra, kia awhinatia hoki. He maha nga ropu pakeha o te ao kei te kimi haere i nga timatanga 'mai oia iwi, o ia iwi e noho nei i te ao, a kei te whrkapau nui i te moni, ite kaha, ki te kimi haere i nga taura honohono o nga tatai korero. Ko te ropu kei tenei motu e kimi ana i nga kaupapa korero o

te iwi Maori, tae noa ki o ratau whanaunga e noho mai ra i nga moutere o Hawaiki, ko te Polynesian Society. Hei torutekau matahi tenei mo nga tan i tu ai tera ropu, a ko tona kaha kei runga kei nga kohi-a-tau a ona mema, e puta ana i tetahi tan he £250 ite tan. Kua mea mai tana ropu ki te Kawanatanga kua kore e taea e ratau i roto i to ratau kaha ake te perehi nga korero kua whakawhaititia e ratau i roto i nga tau maha nei. kua nui rawa te utu o te mahi perehi pukapuka, a kua haupu haere aua korero. Kanui te mihi o te ngakau kia Te Mete, kua mate ra, kia Te Peehi, kia Te Kina, kia Hapeta Wiremu, kia Te Rangihiroa, ki o ratau hoa pakeha o era atu wahi, na ratau nei i pupuri haere te manawa o tenei momo mahi, i kitea mai ai e te ao nui tonu te ahua o tenei iwi o te Maori, o te Rarotonga, ote Hamoa, o te Hawaii, o te Tahiti. Kei te kaha mai hoki a Amerika a Hawaii ki te tautoko i tenei take. Kei te whakahaere tonu te ropu Mema Maori i te Paremata i tenei take. Na ratau i tono i era atu tau nei ka whakaaetia e te Kawanatanga he moni hei ta i nga pukapuka a Te Peehi. Ko te moni i whakaaetia e te Minita Maori i tera tau e £SOO. I tenei tau ka whakaaetia ano e ia £IOO o roto i te £7OOO i wehea nei ete Ture Nui o Nui Tireni ma te Iwi Maori. Na kua whakaaro nga Mema Maori i tenei tau kia wehea tetahi moni mo tenei take i roto i nga tahua moni kua whakatuturia nei e ratau ma ia iwi, ma ia iwi i runga ano i a ratau take. Inakoa te £6OOO ma te Arawa o ona moana i whakaotia nei i tera tau, e tika ana kia whakaarohia e te Arawa tenei take. No te tau 1893 ka whakaturia e te Arawa he Komiti whakahaere i ona whakapapa me ona korero, a i puta te mihi a te Polynesian Society i taua tau mo te whakaaro kakama o te Arawa, me te tumanako ako kia pera hoki etahi atu iwi Maori. Ka toru-tekau ena tau, a kei te kopaki tonu i a Te Arawa ana korero. Kua hui nga hui whakapapa o te rohe o Wairarapa, o Heretaunga, tenei kua puta te kaupapa a te Komiti o Tanenuiarangi, kua taia nga korero ote Whare-wananga ki te Kauae-runga, kite Kauae-raro. Kua perehitia tetahi wahi o nga korero o Tuhoe i whakawhaititia e te Peehi, he wahi iti nei, ko te nuinga kei te takoto tonu he kore moni hei perehi. No nga korero o te Waipounamu, o nga Moriori, o Wharekauri, kua whakakaupapatia, otira i te kore moni kaore e kitea e te ao, a i naianei kei te whakaarohia kia tukua ki Amerika ra ano, ko nga ropu pakeha o reira e tono ana mai kia tukua atu. Ka he ra a Nui Tireni i konei, ka riro ke ma waho e whakahaere mai nga mahi i tika ma roto nei ano e awhina. Kua oti etahi o nga korero ote Taihauauru, o Taranaki, o nga whawhai a Ngapuhi ki nga iwi o runga nei: kua whakakaupapatia a kua taia kite pukapuka etahi o nga korero o Ngati-Kahungunu. Kei te whakawhaititia nga korero o te rohe o Ngati-Porou tae mai ki Turanga nei. Na, kei te haupu tenei hanga te korero hei perehitanga. Kia kitea hoki e te ao nga korero nei ka kiia ai he taonga, ka kitea ai nga wahi hei whakatikatikanga.

I ruuga i enei kaupapa ka titiro nga Mema Maori ki nga kaha ote iwi Maori, ka kitea iho hoki ite taumata nei i Poneke. Ina te moui kua whakataua e te Komihana mo te Kereeme o Ngai Tahu, kei tetahi wahi ake o te pepa nei nga whakamarama, e £354,000. Tera e wehea tetahi wahi o tena moni mo nga tikanga nunui e pa ana ki a Ngai-Tahu. Ka he ranei kite whakapekaina tetahi wahi iti nei hei awhina i te kaupapa mo nga korero Maori o namata? Kei te whakahaerea a Aorangi, me Patutahi, a mea ake ka whakaturia te inati ma nga tangata e kitea e tika ana ki nga painga o era whenua. Ka he ranei kite tono atu nga Mema Maori mete Minita Maori, na ratau nei i whakakite mai enei take kite aoturoa, kia awhinatia mai e ena tahua te take nei? Mea ake pea hoki ka whiwhi inati nga iwi e tohe nei kia whakaarohia to ratau mate i nga raupatu o mua. Kaore ranei e tika kia pangaia ake tetahi maanga mo tenei take, kia takoto pai ai nga wairua o nga tipuna? E tika ana kaore he kapa mau, maku ranei e puta mai i roto i te tainga kite pukapuka o nga korero a o tatau tipuna. Koia hoki te miharo ote ngakau kite kaha ote iwi pakeha kite whakapau i nga moni nui whakaharahara kite ketu i raro 1 te whenua kia kitea i roto i nga ana, i nga morehu o nga pa tawhito etahi maramatanga mo te tipunga mai o nga iwi o te ao. Ehara i te mea e mahia ana hei mahi moni, engari hei whakawhanui i nga matauranga o te tangata.