ETAHI TANGATA MATAU O TE MOTU.

Pipiwharauroa, Issue 36, 1 February 1901, Page 10

ETAHI TANGATA MATAU O TE MOTU.

Na “ Noho-pari.” EAHUA wehi ana ahau kite tuku atu i enei kupu ki Te Pipiwharauroa, he nui rawa no nga tangata matau o te iwi maori, kei whakahuatia ko nga ingoa o etahi ka ngaro ko o etahi, ka ahua he kite titiro mai a nga hoa. Me penei ake te whakamarama : he maha nga tangata matau kua rangona e au, a, e te motu hoki, engari kaore ano an i kite e marama ai au kite tika o nga rongo e tuki nei ki ia wahi, ki ia wahi. Ko etahi matauranga e rangona ana ki roto kite takiwa whaiti, kaore ano kia kitea nuitia ki waho i o ratou takiwa, he matauranga ena e huna ana. Kaati me kape ake e au nga tangata matau kaore ano au i kite, nga tangata matau kaore ano i kitea nuitia ki nga marae o te motu, me nga tamariki matau o nga kura kua whakaaturia nei eta tat manu i era atu ona rerenga kua taha ake nei. i. Tamahau Mahupuku. Ko te kai hautu tenei o nga morehu tangata o Wairarapa i roto i enei ra, kua rongo nui te iwi maori ki nga korero, ki nga whakahaere a tenei tangata. Mehemea kaore a Tamahau i kitea ki nga marae o te motu, a i kitea hoki e nga huihuiga o Te Kotahitanga, e nga huihuinga ranei o nga rangatira o te iwi maori ki Poneke, ma tona nupepa noa ma ‘Te Puke-ki-Hikurangi’ e whakaatu nei i tona “ Ngakau Pouri ” e whakaatu he tangata matau ia, a he tangata e titiro whanui ana ki nga whakahaere maha kei runga i te motu. He tangata hohoro a Tamahau kite poka whakaaro, he hohoro kite kite ite marama, kite aru hoki ite kupu pai a tetahi atu tangata. He tangata kaha kite tautoko ite mana ote Kuini, kite hapai hoki i to tatou ingoa maori i roto i nga whakahaere a te Kawanatanga.

2. Raniera W haver an. No Ngapuhi, ko Waima te kainga, ko Hokianga te takiwa. Ko tona ingoa e mohiotia ana e ia iwi, e ia iwi. Ko raua ko Pene Taui nga tangata i tae ki nga marae katoa o Ao-tea-roa o Te Waipounamu kite tuhi haere i nga ingoa ki nga kirihipi.o Te Kotahitanga. He kaumatua marama, kaore he tangata i raararaa ake i a ia ki te timatanga mai, a, kite tutnkitanga atu 0 nga main aTe Kotahitanga. He tangata ngawari, ata titiro i te kupu, i te tikanga, kaore e kaika, he tangata whakaaro pumau, 3. Wi Pere. No Turanga-tangata-rite ; he kopura no roto no nga whakahaere o te ture, ka koroheketia ki Poneke kite Paremete. Ko tona matauranga he matauranga maeri. he mea arau mai na nga tangctango a ona ringa, he mea kapo mai i roto i Te Kooti Whenua Maori, i te Paremete, i nga main a nga roia. Na te Atua i whakato ki roto ki a ia te ngakau tohetohe, i whakawhiwhi ki a ia te rae maro, hei kawe i tenei hanga i te tikanga. Koia 1 aranga ai te ingoa o Wi Pere, te toa, te marohirohi, te puku tohetohe, te vvaha koroki. 4. Henare Kaihau. Kua kite an i tenei totara, kei Waiuku te wahi i tupu ai, kei te takiwa atu kite wahapu o Waikato wai. He totara nui, tiketike, e kore e ngaro i roto i te wao, ka whairo noa ake i te kanohi tona tihi. No Mahuta ka whai kite whakatutuki i te kupu a Potatau : “I muri nei kia man kite ture ” ka tukua atu ko Kaihau hei mema kite Paremete, ka rongo tana te motu i tenei ingoa. He rite raua ko Wi Pere, he matauranga maori, be rae pakari, lie puku tohetohe. He tangata koroke tenei, hohoro ki te titiro mai i te ahua o te kupu, lie kaha kite whakaputa i ona whakaaro. 5. Paratcne Ngata. He mea whakaako ki nga waewae o Rapata Wahawaha, ka waiho ko ia hei mangai 1110 Ngatiporou ki nga marae ote motu. Ko tona matauranga no roto, na nga whakahaere whenua na nga mahi Kooti Whenua Maori na nga haereere ki nga takiwa ote motu nei i whakawhanui. He tangata kaore e matareka ki nga kupu papai noa iho, engari ki nga kupu papai e taea te whakatatu ki raro, e whai tinana ai, e kiia ai he mahi. Ko ia tetahi o nga ateha i whai ingoa. 6. Hone Omipi. No Ngati-Maniapoto, ko ia tetahi o nga taitamariki matau o te rohe o te kingitanga. I aim mai ite taha pakeha tona matauranga, i whakawhanuitia ki nga pona o nga kaumatua rangatira o Ngati-Maniapoto, no muri nei ka toro haere, i a ia i tu ai kite aroaro o Te Kooti o te Rohe Potae, a, i a ia i

haere ai kite main ateha. Ko ia tetahi tangata e titiro ana ki mua ki muri ote huarahi, k : tetahi taha, ki tetahi taha : engari e kumea ana e te nui o tona maramatanga kite nui o nga painga e ahu mai ana ite taha pakeha. Kanui ano tona kaha kite perehi haere kei rere rawa ia ki mua i nga hiahia o tona iwi. 7- Te Heuheu Tiikino. Ma nga tira haere e kite e noho ana ite putake o Tongariro te tangata i kiia ai, ko ia te pou herenga o te tangata, ote tikanga, ote whenua. Kaore i tae ki nga kura, ko te ao tonu tona whare kura, ko ona kanohi tonu kite kuhu iaia i rarawe ai ki tona matauranga. Kaore he tangata i tua atu te ahuwhenua kite hopu i te tikanga, kite kohi i te kupu, kite ui i te maramatanga o ia mea, o ia mea. 8. T. Te Rawhiti. No Waikato, ko tetahi 0 nga tangata marama ote rohe ote kingitanga. Hehekeretari kiaTawhiao i te wa i aia e ora ana a, kia Mahuta inaianei. Me whakaaro ete tangata to \\ aikato ahua ka mohiotia ai te rohe o te matauranga o tenei tangata, kaore i pera rawa te whanui me o etahi kua taunga nei kite whakariterite haere ite ahua oia iwi, o ia iwi ote Maori. . Engari he tangata hohoro kite kite ite mea marama, he hinengaro uki te pupuri ite kupu, he tangata ngawari, ngahau. Engari ia kei tua atu aTe Ika raua ko Nikora iaia te haukori. I tupu noa tona matauranga, kaore i ahu mai i te kura. g. Hamiora Mangakahia. Kei te takiwa atu ki Moehau kei Whangapoua tona kainga. I a ia e whakahaere whenua ana i roto o Hauraki kaore e tino rangona tona ingoa :no nga ra ka whanui haere nei te Kotahitanga ka tino tu ia kite aroaro ote iwi hei kai arahi i runga i nga tikanga ate Kotahitanga. He tangata roronui: he hanga reka kite korero, ahakoa he tokomaha nga tangata matau e whakahe ki etahi o nga korero nunui e puaki i tona mangai. 10. Hone lleke. Ko ia tenei ko tuahangata, ko katuarehe. I tupu ake i roto ite kura, lie mea whakarawe a muri mai e ona kamakama, rewa rawa ake nga wai hei whakawhiti i nga wawata a te iwi Maori ki tawahi ka kokiri tona waka, ka waihotia mai o reira tae mai ki tenei wa hei tirohanga kanohi ma te tokomaha hei utanga atu mo nga wawata, hei mangai whakaputa i nga aue a nga morehu o te motu. Kaore a Hone Heke e whiti ki tawahi. Engari ka tata ia te whiti i tera moana e takoto ra 1 waenganui i nga iwi e rua, kia kopikopiko ai ia i waenganui hei kai tirotiro i nga taha e rua hei hono mai i nga tikanga a tetahi a tetahi. He tangata matau, kaore he tangata i tua atu

kite karokaro i tenei hanga ite tikanga, kite pokapoka i te kupu a tetahi tangata, engari e ahua puhoi ana kite whakatakoto kaupapa hei utanga mo nga whakaaro maha kei roto i a ia. He hinengaro pai to te tangata Maori, he kaha kite rapu, he u kite pupuri, he hohoro kite hopu. Ehara te matauranga i ahu mai i te taha pakeha, he mea i homai hei whangai i te hinengaro, hei whakawhanui i te huarahi, no nga tupuna iho ano te kaupapa hei utanga iho mo enei mea hou. Taria ake nei kia matatau au ki etahi atu tangata matau o te motu ka tuku korero atu ai ano. Kaati mo tenei wa. Ko Revs. Aperahama Tamihere me Timutimu Tawhai nga Mihinare i tukua ki Whakatane mete takiwa katoa oTe Urewera ; otira i runga i te kaha o te tohe a Ngatiporou kia hkki mai a Rev. Aperahama Tamihere ki to ratou takiwa, i runga hoki i te maha rawa o nga Pariha o Ngatiporou e noho kore Minita ana, kua whakaritea e te Pihopa kia noho ia ki Tuparoa. He nui tona whakamihi mo te manaaki a era iwi i a raua. E whakapangia ana a Turuturu mo te tuunga o Rev. Tamihere.