11

I.—3a

mahara kite aroaro o tenei Komiti me te huarahi hei haerenga mo tetahi ture hei whakarite ite hiahia o nga iwi Maori o tona takiwa. Ko te inoi nui o roto i nga pitihana—ko te kati rawa atu ite hoko i nga whenua Maori. I tautoko a Henare Kaihau i aua pitihana, kua rongo ake hoki ahau kei te whakaae a Hone Heke kite take nui o taua pitihana, kia katia te hoko i nga whenua Maori. Kua whakaatu hoki ia i nga huarahi c taea ai nga hiahia o nga Pakeha te whakatutuki mo to ratou hiahia kite whenua Maori. Na kua rnohio tatou ki nga mahara o nga mema Maori c rua—te mema mo te Tai Hauauru me te mema mo te Tai Tokerau. Na, kei te hiahia te Komiti kia mohio ki nga mahara oWi Pere, o te mema mo te Tai Eawhiti. I muri o tena, ko te mahi ma te Komiti, he whakapapa, he whakariterite haere, i aua whakaaturanga mahara c toru a nga mema mo nga iwi Maori. Koia nei, ki au nei, te mahi i noho huihui ai tatou. Honore Timi Kara : Xi taku nei whakaaro he mea pai me korero mai c ia mema Maori o ia takiwa ote Motu nei ona whakaaro mo te take c takoto nei i te aroaro o te Komiti. Kaore he tikanga c tino roa ai a ratou korero, engari me poto, me marama, ta ratou whakapuaki mai i o ratou whakaaro mo runga i ta ia tangata o ratou i mahara ai hei aronga tika mo te ture hei mahi ma tatou; a kia mutu tera, kite kite etahi o tatou he mea tika kia patai ia mo runga i etahi mea c puta ake ana i roto i nga korero a ia mema Maori, ara, mo nga korero a ia mema Maori c taupatupatu ana te ahua i nga korero a tetahi o ratou, hei reira me tuku ma tatou, ma nga mema Pakeha 0 tenei Komiti, c patai a tatou patai i kite ai hei whakamarama i nga wahi o a ratou korero c taupatupatu ana te ahua. Ina hoki, hei tauira, c hiahia ana ahau kite patai atu i etahi patai ruarua nei ki a Hone Heke. Te Tiamana : E pai ana. 1. Honore Timi Kara : Tuatahi, ka patai atu au ki a ia, mehemea ranei c tino tuturu ana tana kupu, ara, me mutu rawa atu te hoko whenua Maori ? Hone Heke : E penei ana taku kupu : Ko taku hiahia nui kia tino whakakorea atu nga here 1 te hoko c mau nei i runga i nga whenua Maori, a me tuku atu ki nga Maori ano te mana tiaki te mana hoko, ki a ratou te tikanga, engari kaua o ratou mana ake c whakaitia c te ture. E mohio ana ano ahau he mea tino uaua tenei te whakaae mai, a tena pea c kore rawa c whakaaetia ; na reira me nanao atu au i nga painga ririki c whakaaria mai nei, a me whakaae atu au kia whakamutua rawatia te hoko i nga whenua Maori. 2. Honore Timi Kara: Kaati, c penei ana taku whakarongo atu ki o korero, c pai ana koe i naianei kite tautoko i tetahi Pire c tino whakamutu ana i te hoko whenua Maori, ahakoa ma te Karauna c hoko ma te Pakeha noa ranei? Hone Heke : E rua nga aronga ture c pai ana ahau kite tautoko, te tuatahi, kb taku iki ake ra koi rate mea pai ki au, ara, me whakakore atu nga here c mau nei i runga i nga whenua Maori, kia hoki atu ano kite Maori tana mana ame tuku nga Maori kia hoko, kia pupuru, kia reti kia kaua ranei—hei tana c pai ai. Na, ite mea kua kite nei au i naianei c kore tera c homai ki au, kaati, ka akina atu c au ko tetahi aronga ture, ara, ko nga hoko a te Karauna me whakamutu. Ko ia tena taku whakaaro tuturu i naianei, ka mau taku ki tena. 3. Honore Timi Kara: Kaati, ite mea kua ki koe i naianei, ka tautoko koe i tetahi Pire c whakamutu ana ite hoko whenua Maori kite Karauna kite Pakeha noa ranei, tena, c pai ana ranei koe kia kapea etahi Maori ki waho i taua tikanga, ara, nga Maori c hiahia ana ki te wawahi i o ratou whenua ki ia tangata ki ia tangata i runga i a ratou huarahi c pai ai ? Hone Heke : Ac; i te mea hoki, ki toku whakaaro he whakangawaritanga mai tena mo taku whakahoki ki to patai tuatahi ra, engari ka mau tonu taku ki aku i korero ake nei. 4. Honore Timi Kara : Kaati, c penei ana taku whakarongo atu ki to korero : i a koe c ki ake nei me whakamutu te hoko whenua Maori, c penei ana pea te tikanga o taua kupu au, ko nga hoko c whakamutu ko nga hoko mo nga whenua Maori kaore nei ano i whakawakia i mohiotia ranei nga tangata nona te whenua, a kaore nei ano i whakataua ki etahi tangata tokomaha, i raro i tetahi tiwhikete i tetahi atu taitara ranei ? Hone Heke : I au c mea atu nei tera ahau c tautoko i tetahi Pire c whakamutu ana i te hoko whenua Maori kite Karauna kite Pakeha noa ranei, c penei ana te tikanga o taku korero, ac, tera ahau c tautoko i tetahi Pire pera te ahua c pa ana ki nga ahua whenua katoa c whakaarohia ana kia whakaurua ki roto kite Pire c mea nei te Kawanatanga kite kokiri kite Whare hei whakatutuki i nga take c takoto nei i te aroaro o te Komiti. 5. Honore Timi Kara : Engari, i runga i taku whakarongo atu ki o kupu c korero nei, c mea ana koe me tuwhera ano he huarahi c taea ai te roherohe o te whenua, ara, mehemea he poraka whenua kua tau ki etahi tangata toko-ouou nei, a c marama ana ka pai ake ta ratou whakahaere ito ratou whenua ita te Poari whakahaere, a kite mea taua hunga nona te whenua kia tukuna atu ma ratou ano c whakahaere to ratou whenua, ara, kaua c hoatu ma te Poari c whakahaere, c penei ana koia koe me whakaae atu ta ratou tono ? He mea tika koia tera ki tau ? Hone Heke : Ac, c pena ana taku titiro ; engari kaore c penei rawa ana taku me matua tuku atu te mana whakahaere ote whenua kite Poari, a muri iho me haere atu nga Maori kite Poari tono ai katahi ka hoatu te whenua o aua Maori ma ratou ano c whakahaere. 6. Honore Timi Kara : E pai ana. E ki ana koe me whakamutu te hoko whenua Maori, ahakoa riro ma te Karauna c hoko ma te Pakeha noa ranei. Na, kite oti tena, c pehea ana to kupu kite aronga Pire c mea nei me whakatu tetahi Poari, tetahi Kaunihera Maori ranei, tetahi atu ropu ranei pera te ahua, a me tuku atu ma ratou c whakahaere nga whenua c korerotia nei ? Hone Heke : Ac, c whakaae ana ahau, notemea ko te hiahia kua whakaaturia me tv he Poari, tetahi atu ropu ranei pera te ahua. Engari ki taku mahara heoi anake pea te mea c kore rawa c riterite o taua whakaaro, tae atu pea ki etahi hoki o aku hoa mema o te Komiti nei, ko te mana whakahaere c meatia ana kia tukuna kite Poari. 7. Honore Timi Kara : A tena, haunga ia nga mana whakahaere c meatia nei kia tau kite Poari, waiho ake tera'i naianei, mehemea ka whakaturia he Poari hei whakahaere i nga whenua