G.—lb.

a, keiwhea tona ngarornanga. E rongo ana ano au i tetahi kupu, ko aua moni c haere ana hei whangai i te Tari Maori, engari ko te mohio atu, i pewhea, i pewhea te haerenga, kaore i roto ite rohe o te maramatanga. I tohea ano i roto ite Paremete kia hurahia te tikanga o aua moni, kia whitia c te ra, aue ! takoto tomi rnai ia i roto te kopu o Hinenuitepo. I korero ai au i enei, he whakaatu naku i etahi o nga take i taimaha ai nga whakaaro o te iwi Maori, i tore ai c rata ki nga haere taikaha ate Kawanatanga. Kei te ngakau whakapae te Maori kite ngaro o era moni. Kaore ite titiro pai kite Tari Maori, i hua ia, hei Tari rangatira, hei Tari totika. Kaore ia ko te mutunga mai o nga mahi tipua me nga mahi raweke kei roto i ana whakahaere. Ahakoa ki whea, ki whea o Aotearoa nei kotahi tonu te tangi ote reo, he whakahe i nga mahi o taua Tari. Ahakoa haere ki nga wahi katoa; c korerotia mai ana nga mahi a taua tari, he tinihanga, he ngakau hao, he takahi i ana ake whakaaetanga, he kohuru ana tikanga, a, te mutunga iho, ko te iwi Maori ano te papa. Ko etahi o enei mate he mea pakeke rawa, c kore c pai kia waiho noa, engari me whiriwhiri tika c nga mana whakahaere ote motu nei, a, tae noa ki ona tutukitanga. Xi te kore c ata rapua aua take he, ki taku whakaaro tera c eke atu he tauixu ki runga kite Karauna o Ingarangi, notemea, c whakataukitia ana kei aia c pupuri ana te tika me te ora; kite iti, kite rahi, i raro i tona mana. Na, ite mea, kua kai te Maori i nga hua katoa o te mate, kati ano kia whakaparahako i tenei wa ki nga ture c tukua mai ana etc Tari Maori. He aha te hopohopo ai; kei raru ano hoki pea ia. I tipu mai hoki i reira nga he, a, ko reira hoki te takawaenga ote Kawanatanga me nga Maori. Ko ia te Maori i naianei katahuri ano kite rapu i tetahi huarahi mona engahoro atu ai enei taumahatanga. Engari c hara ite tahuri tika, na te pouri noa nana i tutoko i roto me kore c tupono. Kaore hoki c mau ite Maori nga mahi whano-ke ate Tari Maori. Kaore c mau ia ratou nga take whakahaere ate Kawanatanga. Kotahi anake te ara c toe nei hei whakamatauranga ma te iwi Maori —koia ta ratou c tumanako nei—koia ta ratou c titiro atu nei, c whakamau atu nei —ara —kia homai etc Paremata kite tangata Maori ano te mana whakahaere i ana mea. Ko te tino inoi tenei ate Maori. He aha ra i kore ai c tukua mai ? Ko taua mana tonu hoki pea c whiwhi nei o ratou hoa Pakeha, c kaunihera mai na,'e poari mama, c Komiti mama,i na, c kapi mai na nga whakahua katoa. Tetahi wawata nui a te Maori kia tipu ia hei tangata ahu whenua, kia puta ake ai i roto i te oneone tetahi koha mana kite motu. Xi taku mahara tera tonu c pahure tenei wawata, mehemea, kaore nga huhua ture c taiepa mai nei i te aroaro o te tangata Maori. Xi taku titiro atu ki nga kaihanga ture, i hanga ratou i nga ture i runga i te whakaaro he iwi ngaro te Maori, mea ake, ko te ingoa anake hei wairua kite ao nei. Otira tera ano te kupu a tetahi tangata i penei— " heoi ano te mahi ma tatou, he ata pakipaki i nga urunga o ta tatou tupapaku, c marie ai tona haerenga atu i aitua." Kua roa au c matakitaki ana ite tipu ote tangata Maori iia wahi, iia wahi. Na, ki taku mohio kei te he taua mahara ate Pakeha he iwi ngaro tatou. I ahua tika ano taua mahara, mehemea, c tauiratia ana kite takiwa i kainga ai te motu nei c te pakanga, a, me nga tau i muri tata iho ; engari tena ! Otira, kua kore atu aua kino, kua kore c aranga mai ano, kua tutum i naianei te rangimarie ki runga kite iwi Maori. No konei au i mea ai, c hara tatou i te iwi c heke ana, engari, i nga takiwa c ahu whenua ana tatou, c mahi paamu ana, c hopu ana i nga tikanga Pakeha, kei te piki haere tatou. Ma te rarangi huihui i te nui o nga Maori ote Motu nei mana au c whakapono. Xi te haere noa te tangata haere i nga takiwa o te motu nei, c kore c ngaro tona kite i te nui o nga tamariki Maori c tipu ake ana, he ora o ratou ahua :he ora tinana, he ora pueru. Ko enei painga i puta mai i roto i te rangimarie, i roto i te ahu whenua, i roto i te whai tinana a te tangata kite ora. Engari kite hoki ake te whakaaro ki nga tau katoa c hanga ture nei te Paremete o Niu Tireni mo nga whenua Maori, tau ana te pouri; ko te pouri tenei—kore rawa tetahi tikanga kotahi i mahia c te Paremete, c nga kaihanga ture ranei, hei whakanohonoho i nga Maori ki runga ki nga whenua whakatipu rawa ai. Kore rawa etahi tikanga i meingatia hei whakaako i nga Maori ki nga mahi c whiwhi ai kite ora. Ko to ratou ora, ko ta ratou c noho nei, na ratou tonu i kimi; na to ratou matauranga tonu i hopu. Ka whai-hara rawa te Paremete, ki taku mohio, mehemea, i runga i ana whakahaere kaore ia c tahuri kite whakatakoto ritenga, kite awhina ranei i nga Maori, c pahure ai ia ratou nga whakanohonoho whenua me nga mahi whakatipu taonga. Ka taea noatia enei mahi c te Maori, mehemea, c whakapuaretia ana tetEihi huarahi ki a ratou c kalia ai ratou kite ngaki whenua c hua mai ai he ora. E hara ite mea me nui rawa te whakamataratanga i aua huarahi. He aha oti te hoatu i etahi wahi whenua hei whaka-kaingatanga ma etahi Maori c hiahia ana kite pera, penei me nga Pakeha c whakahaerea nei ki runga ki nga whenua Kawanatanga ? He terete Maori kite ako, hui atu ki nga ritenga o enei wa, c kore c roa. I pai ano nga wa o mua hei peneitanga, otira, kaore i tirohia ake, kaore hoki i whakaarohia i reira. Na, kite pera ano te koroukore o te Paremete i naianei, me nga ra i mua, kite kore tonu c hanga i etahi ture ora mo te iwi Maori; heoi, kotahi tonu taku kupu, kei te tata te ra c kore whenua ai te tangata Maori. Tena, ki te tae ki taua ra " Ka pewheatia ra c te Kawanatanga, te iwi Maori? " Xi te Hanga he Tube Hou. Me mohio te whakaaro kua ngaro noa atu nga kino o mua i kino ra nga Maori o etahi wahi o to motu nei kite noho tika ate Pakeha i runga i o ratou whenua. Koia hoki ta nga Komihana i kite ai, i a ratou i taka haere nei ite motu. Ka mutu tonu te wahi c wehewehe ana te whakaaro o nga tangata Maori, ko te taha ki nga riihi me nga hoko, me pewhea ranei nga tikanga mo te riihi,, me pewhea ranei nga tikanga mo te hoko? Ko etahi c mea ana, ko te riihi anakee tuku kia puare, ko etahi c mea ana me puare tahi te hoko raua ko te riihi. Otira, kei te whakaae katoa ratou ki te riihi. Ko te mea c uaua nei ko te hanga i tetahi ture c rite ai nga tikanga c hiahiatia ana etc tangata. I tino rite, i tino marama hoki nga korero a nga Maori i korero mai ai ki nga Komihana me ta ratou whakaatu ite ahua o nga ture c pai ai ratou. No konei au ka mea, kaore c ahei te ki penei a te Paremete—ki te whakamanaia te hiahia a nga Maori tera c riro hei arai i nga mahi "whakanohonoho whenua.

22