G.—lb.

raua." Kaore enei kupu i rite i nga Kaiwhakahaere ote Motu. Ko te kotahitanga i kitea etc iwi Maori ko a ratou miriona eka ka riro atu ite ringaringa ote Kawanatanga; he hoko ano he parenga mo te eka, he hoko ano te mohiotia: Ahakoa ko te Karauna te ingoa i roto i aua hoko, ko te tuturutanga ano o aua whenua c riro atu ra, mo era ano tamariki kai-ngakau a Te Kuini, mo te Pakeha. Ko etahi o aua hoko a te Kawanatanga kihai i arikarika, no kona hold i tv ai etahi tangata nunui i roto i te Paremete kite whakahe. Na wai a, te ahei te Paremete kite huna i nga he c mahia ana ki runga kite iwi Maori. Kua inarakerake haere hoki, katahi, ka hangaia he Ture Whenua Maori ite tau 1862. Ko te kupu nui i roto i taua ture i mea; —hei whakatuturu i te rangimarie o te motu, hei whakanui atu i te maramatanga kite iwi Maori me whakawa me whakatuturu nga take me nga mana o nga Maori ki o ratou whenua, a, ko o ratou whaitaketanga, ana kitea, me ahua whakarite ki nga take pera i raro i te Ture 0 Irgarangi. Kia mana ai enei tikanga ka whakahokia atu c Te Kuini ki nga Maori tera wahi ote Tiriti o Wait an gi i puritia ra ki aia anake kia Te Kuini te mana hoko. Itimata i konei te tuhera o te hoko ki katoa. Kati, i naianei kaore rawa i te marama ki au te tango atu ano a te Kawanatanga i taua mana ki aia anake te hoko o a tatou whenua. I runga i nga kupu o" Te Ture Whenua Maori, 1862," ki au, me whakaae rawa te iwi Maori, katahi ka mana. I runga i te huarahi o te pai kaore c tika kia tango ano te Kawanatanga i taua mana, no te mea kua toru te kau enei tau i whakarerea ai c ia. Xi te hanga te Paremete i tetahi ture pena, ki taku whakaaro katahi ka kore rawa he whakapono ma te Maori ki tenei iwi kite Kawanatanga. Otira, kua whakateka noa atu hoki i mua, ma konei ka tino huri rawa kite po. Era hoki c penei te tiro atu ate Maori, c whai ana te Kawanatanga kia whakawhiwhia, ko era pononga a Te Kuini, ko nga Pakeha; kia whakamatea ko enei pononga ona, ko nga Maori, ara, ko nga whenua o nga Maori kia toremi atu ki era ringaringa. I te mea, kaore and i mau i tenei tupuranga Maori nga ara tipua katoa o te ture, kotahi tonu te whakahua mo tenei tv mahi a te Paremete, he ratipatu, he mum. Era c mea te Maori kei te taiepatia mai ia kite ara whaiti, kaore i te wetewetea vga here o tona tinana c puta atu ai ia kite ao marama kai ai i nga hua c tumanakohia nei c tona ngakau. Kei te whatoro hoki te Maori i enei ra ki nga hua ote ora. Kati, c mea ana au, kaua c kaiponuhia. Xi taku whakaaro, kite tango ano te Kawanatanga i te hoko ki a ia, kia kotahi anake he makete mo nga whenua, c kore c tipu pai nga mahi o te Motu, me nga huarahi whakanohonoho whenua, ka kopuru haere. He maha nga Maori inaianei, ara, nga mea c ahua whiwhi ana kite rnatauranga, kua aro nui kite whakatipu paamu hipi, me etahi atu rawa i runga i te whenua, kua tahuri ratou kite whai i te tauira.o ratou hoa Pakeha c ahu nei i te whenua, c whakatipu nei i te taonga. E taea ai enei mea, tera ano ona wahi c mohiotia ana c nga Maori hei tuku ma ratou, nga wahi kaore nei c tau mo a ratou hiahia, hei huarahi rawa ma ratou, hei whakapai whenua, hei taiepa, hei hoatu kararehe ki runga, c puta ai he ora kia ratou. Na, i te mea kei te penei te aro o te tangata Maori i naianei, kei te hiahia kite ahu whenua, kei te hiahia kite whakatipu rawa, kite whakakaha i nga uaua o te Koroni, he aha oti te hanga ai he ture marama, hei awhina i a ia, c tinana ai enei whakaaro ? Mehemea hoki ka peneitia me taku c ki nei, kaore he take c mataku ai tatou ka kaiponuhia c nga Maori o ratou wahi c takoto kore tikanga ana. Xi taku mohio ka whakatuheratia ki katoa. I korerotia etahi korero kite aroaro o to matou Komihana mo nga whenua here ite takiwa ki Waikato. I ki nga kaikorero, no te herenga a te Kawanatanga kia tau ki aia anake te mana hoko, kore rawa i puta te utu tika mo te whenua. Te utu a te Kawanatanga, c toru hereni mo te eka, ta nga Pakeha i whai ai ki taua whenua kotahi pauna mo te eka. Na! Titiro! Na, konei i mangere ai nga tikanga o tera wahi, no te mea kite araitia te utu nui ki nga tangata Maori, c kore ano ia c tuku i tona whenua, ahakoa te Tiriti o Waitangi nga ture ranei o te Paremete, c kore ano c ahei te mea kia hoko te tangata Maori i tona whenua, mehemea kaore ona hiahia kia pera. No reira, ka pupuri te Maori 1 tona whenua, te take, he here na te Kawanatanga, he moni iti na te Kawanatanga; engari te mea pai, waiho kite Maori ano te tikanga o tona whenua. Mo runga i te mana hoko o te Karauna tenei nga kupu a tetahi tangata nui o te Paremete i mua, ko Tomete. Iki ia: " Mehemea c whakahaerea ana he Kawanatanga ki runga kite tini tangata me ata titiro ano o ratou mamae, ano he mate tinana. Ahakoa, kaore i tino hangai, i heipu ranei ki nga huarahi ake o te tuturu, kaore he ritenga, mehemea he pera kua pa kite iwi, koia tena, he mate. Waihoki, ko te titiro a nga Maori ki taua mana hoko ate Karauna, he whakawhiwhi mate ki a ratou." Kua toru te kau pea nga tau i puaki ai era kupu i roto i te Paremete o Niu Tireni, a, kei te tika tonu aua kupu i naianei hei whakatau mo taua take. Ehara i te mea hei te take nei anake, hei te hoko, i ki ai au me watea atu te Kawanatanga, engari tenei ano etahi: no te mea ko tenei iwi ko te Maori kua rima te kau tau c piri ana kite taha Ingarihi —tetahi iwi c nuku atu ana pea tona matauranga i etahi iwi ote ao—i te ako haere ano te Maori i ana tikanga; he whenua nunui o te Maori, he matauranga ano tona, a, he aha te take i kiia ai, kaore c taea c te Maori te titiro nga kino me nga pai o tenei mea o te Kawanatanga. Kei te kite tonu te Maori i nga he, koia au c whai kupu nei—Puritia to ringa hao c te Kawanatanga! Xi taku i mohio ai ko tenei mea ko te Tari Maori i whakaturia hei whakahaere mo te taha kite iwi Maori. I whakaarohia, ko reira te arawhata hei kawenga atu i ona hiahia kite ao Pakeha. I mua ko te ringaringa whakahaere i nga tikanga Maori o tenei motu ko te Kawanatanga o Ingarangi, no muri i tukuna mai kite Kawanatanga o tenei Koroni, engari, ko te whakaritenga i reira, ara, te kupu tuturu a Ingarangi, me whakaputa c te Kawanatanga o Niu Tireni kite iwi Maori ia tau nga moni c whitu mano pauna (£7,000), hei koha tenei ki tona iwi Maori, mo ana hiahia mo ana mate. Ko taua moni c whakapaua ana i nga tau katoa, otira, c kimi ana te ngakau, i ngaro ki whea,

21