G.—lb.

Kawanatanga. Bki ana kua whakaae te Kawanatanga kite tika o vga tono a nga Maori erangi whakairia mai etc Kawanatanga te Ture Whakawa Karauna hei arai ite hamene a nga Maori. He mea tika ranei kia tan te miharo i ruarua ai te ngakati o nga Maori kite tuku i a ratou moni me a ratou-whenua kite Kawanatanga tiaki ai ara mehemea c tika ana nga korero a aua Maori ? Kei etahi atu keehi c ki ana nga Maori he tokomaha nga tangata c tino whai take ana c kapea ana i runga i te rarangi ingoa c tukua atu ana kite Kooti Whenua Maori. Ko tetahi o enei keehi ko te Ngarara Poraka i Waikanae a paahitia ana he Ture hei whakatika i enei he ; otira he whaiti rawa ona tekiona, a i runga i nga whakahaere a nga Kooti kahore c ahei etahi Kooti te whakatikatika i nga he o mua. Ko te mea tika mo era tv keehi me pera me era kua kiia ake nei ara me tuku kia tino whai mana te Poari Maori kite whakatau i te tika i runga i aua keehi. Tena atu ano hoki etahi take i hono tonu te whakapuaki mai ki a matou ara ko nga ruri me nga take kahore ano i whakataua, ko te whakaroa i nga whakawa tuarua kua roa atu nei te whakaaetanga mai, me te tini noa iho o etahi atu raruraru he mea tika kia whiriwhiria. E ki ana nga Maori o te Tai Bawhiti he nui te mate i tau ki runga i a ratou i runga i te meatangaa te Kawanatanga hei tiota tenanata ratou i raro i " Te Ture Karaati o (Turanga) Papati Pei, 1869," mehemea i meatia hei tenata kamana ratou kua tika. Kihai hoki i tika kia whakataua te take ki tetahi Maori ekore nei c taea te tuku iho c ia ki ona huanga i tona matenga. He tika ano pea kua roa rawa i muri iho i te whakataunga o aua tv take c ahei ai te whakatika otira he mea pai ano kia whakamatauria te whakatika. Kei etahi keehi c whakaekea ana nga whakahe kite Paremete anake. I rihiitia c nga Maori 0 te Tai Hauauru o ratou whenua kite Pakeha i runga i nga tikanga c puta ai te pai ki waenganui 1 te Pakeha me nga Maori, a whakamana ana enei riihi c nga Komihana c Ta Wiremu Pokiha me Ta Tirana Pere. I taua wa c noho ana etahi o nga Maori nana i tuku aua riihi i runga i nga whenua i hoatu c aua Komihana ki etahi atu taugata. A heoi nga whenua i mahue ki a ratou ko nga whenua kua rihiitia c ratou. I korerotia mai i whakaae nga Komihana kia rima te kau eka c hoatu ma ia tangata o ratou, i roto i nga rahui kua oti te here. Mehemea i puta taua whakaaetanga kihai i whakamana. I muri iho ite tau 1880,.he maha nga tono a nga Pakeha c riihi ana i aua whenua Maori kia whakahoutia nga riihi o nga whenua c pau nga tau i roto i nga tau kotahi te kau timata mai ite tau 1890, tae atu kite tau 1900. Kihai nga Maori i whakaae ki aua tono a nga Pakeha no te mea i hiahia nga Maori ki aua whenua hei kainga mo ratou no te mea kei te noho noa iho ratou i runga i te whenua o te tangata ke. No te tau 1884, ka pahitia he Ture c penei ana nga tikanga mehemea c whakaae ana vga Maori ka ahei te hanga i nga riihi hciu. Heoi kihai i whakaae nga Maori i runga i nga take kua whakaaturia i runga ake nei ara kahore o ratou whenua hei nohoanga mo ratou. Ka tohe tonu nga Pakeha, ai te tau 1887, ka tau tetahi painga kia ratou, ka pahitia hoki " Te Ture Whakatikatika 1887 i te Ture Whakataunga Eahui o te Tai Hauauru." Na i runga i nga tikanga ote tekiona 7 o taua Ture ka ahei te tuku riihi hou ki nga Pakeha mo nga tau c toru tekau ahakoa kahore c whakaae nga Maori. I ahei ano hoki to whakanuku ake i nga utu o nga reti te whakahoki iho ranei c nga apitireita. Akuanei kihai te nuinga o nga Maori i whakatu kaiapitireita, he torutoru nei nga tangata i pera no te mea kahore rawa ratou c whakaae kia whakahoutia nga riihi mo te takiwa pehea ake nei te roa, no reira ka whakaturia mai nga apitireita mo ratou i runga i nga tikanga ote Ture. Ko te nuinga o nga reti i kaha rawa te whakahokinga iho o nga utu. He nanakia rawa nga tikanga o taua tekiona he whakakaha rawa ite ringaringa ote tangata. I tangohia i nga Maori to ratou mana ki nga whakapainga i runga i o ratou whenua. Eki ana nga Maori i whakaritea ano nga tikanga mo nga whakapainga i te wa i riihitia ai aua whenua i te tuatahi ara i whakaitia iho nga utu o nga reti kia ea ai te mahi a nga Pakeha. Na nga Komihana i whakamana aua riihi. Kotahi tonu te takiritanga ote pene kore ake nga mana o nga Maori a ahakoa te nui o te whakahokinga iho o nga moni reti tuku ana nga riihi hou ki nga kaitango riihi mo nga tau c toru tekau. Araia ana te tini ote Pakeha ki te tango i aua riihi, inurua ana nga Maori. E kitea ana i runga i nga korero i korerotia kite aroaro 0 te Komiti Huihui o nga Whare c rua i noho i a Hepetema, 1890, c rua te kau nga Pakeha i riro i a ratou nga riihi hou o nga eka 18,000 mo nga tau c torutekau. Ako nga utu o nga moni reti 1 whakahokia iho i raro i te tekiona 7o te Ture o te tau 1887 i tae kite £19,821 4s. 9d. Na ko etahi o aua Maori i te kimi haere noa iho i tetahi kainga hei okiokinga mo ratou, c ai hoki ta ratou kahore he whenua i ko atu hei nohoanga mo ratou. Kotahi te whenua i whakahokia iho nga moni reti ite £358 ite tau kite £80 mo te tau. Ekore c tae te kimi i tetahi keehi hei rite mo te murunga ate Ture kia rite ki tenei. Koia nei tetahi take hei tohutohunga atu kite Poari Whenua Maori kia whiriwhiria c ratou. Kua mea hoki matou i runga ite ngakau tika kia whakamarama atu i tenei wa c te Kawana ko nga korero katoa c whakaatu ana i nga he me nga mate ahakoa i puta mai i te Pakeha i te Maori ranei me ata whiriwhiri a me kimi i tetahi tikanga hei whakamutu i enei.tu mahi ake ake kua roa nei c mahia ana. Kotahi te raruraru i puta ake i runga i nga mahi a nga Maori he mea na ratou kite karo kia kaua c pa ki a ratou nga tikanga o te ture c mea nei kia motuhake ki ia tangata tana whenua. I puta mai tera i runga i to ratou hiahia kia awhinatia ratou i runga i ta ratou mahi tiaki i etahi whenua i tau ki etahi tangata i runga i te mana o etahi tiiti whakatu i a ratou hei kaitiaki. Tiiti Tiaki Maoei. He maha nga kitenga a nga Tiati o te Kooti Whenua Maori i nga raruraru i runga i te wehenga o nga whenua ki ia tangata. He maha hoki nga meatanga a nga Maori kite whakakore i nga tini take a nga Maori whai take i runga i nga tiiti i hanga i runga ite huarahi tiaki. Inahoki i te mea c riro mai ana nga pukapuka tuku i etahi tangata tokomaha c whai take ana, haunga ia te katoa, hanga ana nga kirimene c ahei ai te toenga o nga Maori te tuku i o ratou hea kite kaihoko, kia ahei ai te tino whakaoti atu i te take o te whenua ki aia, i runga ano ia i enei tikanga me haina atu ano c te kaihoko nga paanga o nga tangata kite whenua i tuku mai ra i o ratou paanga me o ratou take ara i muri iho o te tino otinga o nga take o te whenua ki aia. Akuanei i runga i etahi whakahaerenga pera, ara i te mea ehara i te kirimene tuhituhiti te kirimene kia whakahokia mai ano nga 2—a. ib.

9