&.—lb.

paanga o nga tangata kahore c whakaae te Kawanatanga me nga Pakeha kite haina atu ano ki aua tangata. Xi to whakaaro o te Kooti Whenua Maori kahore c ahei nga Maori whai take i raro o te Ture ote tau 1873 kite tuku i o ratou whenua i runga i te huarahi tiaki i muri iho ote rehitanga. I whakamana ano hoki taua whakaaro a te Kooti Whenua Maori c te Hupirimi Kooti i runga i te keehi o" Pouawa. Na te whakataunga hoki i runga i tenei keehi i hanga mai ai te Kamupani Whakanohonoho Whenua o Niu Tireni, a i hanga mai kia ahei ai te whakahaere tikanga c ahei ai nga Maori te hoko te riihi i o ratou whenua. Erangi i mua ote tukunga mai ite rarangi ingoa me te rehitatanga i whakaae te Kooti a he mea ano i kiia mai ki nga Maori kia torutoru nei nga ingoa 0 nga tangata c whakaurua kite karati ki etahi poraka whenua kia tere ai te whakahaere o nga tikanga ki aua whenua. E rua nga tv keehi penei i korerotia kite aroaro o nga Komihana ara ko te Mangatu No. 1 Poraka ko tona rahi 100,000 eka i Papati Pei; me te Ngaire Poraka c tata ana ki Stratford i Taranaki a whakataua ana aua whenua c te Kooti he whenua no nga rangatira tokorua anake. I kiia ano hoki tera atu etahi keehi penei. Na i runga i enei tv keehi c whakaaro ana nga Komihana me whai mana te Poari Whenua Maori kua whakahuatia nei i konei kite tuhatuha i nga hua katoa c puta mai ana i runga i aua whenua ki waenga i nga tangata katoa c whai take ana c whai take ranei a muri ake nei, me ata whiriwhiri ano ia nga tangata tika hei tango i aua hua, a i runga i nga whakahaerenga katoa kia pera ano te whakahaere o vga tikanga ki nga tangata c whai take ana erangi kahore i whakaurua o ratou ingoa, nga ingoa ranei o era i tv ai ratou hei riiwhi kite rarangi ingoa o nga tangata whai take. Nga Tiaki o Te Tai Hauaubu. He mea whakaaro nui rawamate tangata te whakarongo ki nga korero me nga tikanga i whakahaerea ai nga Rahui ote Tai Hauauru. Ko nga ture i whakahaerea ai aua whenua nunui me nga tikanga c mana ai te tuku i nga take ki aua whenua ahakoa c ahua taumaha ana a kahore ano i tino pai, kei te pai ke atu i nga Ture Whenua Maori ara mehemea c whiriwhiria ngatahitia ana aua ture. Akuanei i runga ite mea i hanga a c whakahaerea ana c nga tini ture. Ko tetahi wahi o aua rahui i tae nei tona rahi kite £235,000 eka kei te whakahaerea c tetahi kaitiaki i whakaturia c te Kawanatanga, ko te katoa o taua whenua kua tukuna kite Kaitiaki ote Katoa. A c whakaaro ana matou ekore c whakapaua c te Kaitiaki o te Katoa ona whakaaro kia rite ki nga whakaaro c tika ana kia whakapaua mo tenei take nui, kahore hoki ia i te whiwhi i te matauranga ki nga tikanga me nga ritenga Maori me nga mea c hiahiatia ana i taua takiwa a c tika ana kia mahia kia ahei ai te whakahaere tika i taua whenua nui. Kei tawhiti rawa ia c noho ana ite Tai Hauauru. Kei te pau katoa tona taima ki nga mahi o tana tari. Kahore nga Maori c whakawhirinaki kite rangatira kahore c kitea c ratou me te mana ekore c taea c ratou te whiriwhiri, na enei take tonu i tipu mai ai nga raruraru i waenga i nga Maori kaituku riihi me nga Pakeha kaitango riihi. A i runga ite whakaaro ote Kaitiaki o te Katoa i roto i nga marama tekau ma rua kua taha ake nei tera c hangaia houtia te ture, heoi kahore ia i whakaae kite whakamana i tetahi riihi me te takoto huhua kore o te nuinga o aua rahui, me te amuamu o te iwi. I puta ake ano hoki tetahi raruraru i runga i te mea kahore nga Maori c whakaae kite riihi 1 nga whenua kahore c mahia ana c ratou, a c takoto papatipu mai nei ano. Kei te tere tonu te tipu 0 te tataramoa me etahi atu tarutaru i runga i aua whenua, me te hoki haere o te pai o aua whenua lia tau iia tau. E tika ana ano hoki nga ki a nga Pakeha mo aua whenua ara kahore nga Maori nana aua whenua c utu takoha mo nga rori me etahi atu whakapainga a te katoa, a kore ano hoki c taea te ki atu ki nga Maori kia taiepatia kia utua ranei te utu mo tetahi wahi o te taiepa. I whakaaturia mai ano hoki tetahi mate : Ko etahi wahi nui o aua rahui i tau ki raro i " Te Ture Whakanohonoho Eahui o te Tai Hauauru, 1881," i riihitia i mua mo etahi tau c nga Maori eki ana c whai take ana ki aua rahui i riihitia ki nga Pakeha. I runga i enei riihi kahore he mana i tau ki nga kaitango riihi kia whakahoutia ano nga riihi i te mutunga o nga tau i whakaritea ite tuatahi kahore ano hoki c taea te tono kia utua nga whakapainga. Iki nga tangata c whai mana ana ki nga kaitango riihi tera ano aua take c whakaungia kia ratou i runga i te hanga ture, a ka pai noa atu ta ratou te whakapau i o ratou uaua me a ratou moni i te whakapainga i aua whenua. Kahore aua ture i hanga. Mea ake nei te pau ai nga tau o aua riihi. I runga i enei keehi katoa me etahi atu c ahua rite an* ki enei, ko te mea tika me tuku he mana kite Poari Whenua Maori kia whakahaerengia c ratou aua whenua ano no ratou ano te whenua, me whakahaere ano ia i runga i te whakaaro kite ora me nga hiahia tika o nga Maori. Ahakoa enei nga mea kihai i ea me nga rereketanga kei te ahua rite tonu te ahua o nga take ki nga whenua i Taranaki me te taha whakararo whakatehauauru o Poneke ki era takiwa katoa c nui ana te whenua Maori. Tena kei nga take a nga Maori i era atu wahi katoa o Aotearoa heoi te mahi he whakawa me te nui o te awangawanga, erangi era kei runga i nga rahui i raupatutia kei te ora. Otira c marama ana te tikanga i pera ai. E tukua ana nga take ki aua whenua c tetahi apiha c mahi ana i runga ite whakamananga ate ture, ehara i nga Maori no ratou ake aua whenua. Tera atu ano hoki etahi painga. E araia ana nga utu nunui me nga raruraru c tau nei ki runga i nga tiiti Maori i runga i nga whakaotinga me nga tirotirohanga i aua tiiti. Ko nga whakaroa c whakaroa nei i te whakaotinga i nga take Maori kahore c whakararu i te tangata c hiahia ana kite noho ki runga i aua whenua. No te mea he Komihana a Tamati Make no te Tai Hauauru a ko ia ano tetahi o matou c hara i te mea tika kia korero whakahe matou mo runga i te whakahaere o aua whenua. Nga Tube o Muei Nei: Tube Hebe 1884; Tube Komiti 1883. I te tau 1883 me te tau 1884 i ahua ruarua te whakaaro o te Paremete i runga i te tuku kia hoko noa te Pakeha. I runga i nga tikanga o" Te Ture Komiti Maori, 1883." I whakaturia nga Komiti Maori kia ahei ai te uiui i nga tangata whai take, i nga riwhi ki aua tangata whai take,

10