G.—lb.

ture c mana ai wahi iti ranei te mana ai a ratou keehi. I runga ite mahinga i enei ture ka tau te raruraru ki etahi atu take a etahi atu me etahi atu tikanga. Na tenei tonu i whakahau te hanga o nga ture whakairoiro a kore iho c taea te kimi he ture tuturu i roto i aua ture. E whakaatu mai ana nga korero i whakarangona i nga wahi katoa a nga iwi c rua c tino tauniaha ana nga whakahaere katoa i te nui o te utu tiniata mai i nga ruri, kite tono tetahi Maori kia whakawakia tona whenua i raro i nga tikanga o te Ture Whenua Maori me te Ture Kooti Whenua Maori a tae noa kite wa i rehitatia ai te take a te Pakeha nana i hoko i raro i te Ture Whakawhiti Whenua c whakaekea ana nga utu taumaha rawa ki runga i nga tikanga katoa a c whakapuare ana i nga huarahi maha c tipu ai te whakaaro tahae o te tangata me te mahi i nga mahi tangi ke i waenga i nga Pakeha me nga Maori. E whakaweHi ana hoki i tehunga whiwhi ite moni kei noho i konei me te patu i nga mahi a te hunga hiahia kite mahi, me te huri i nga Kooti whakahaere i te tika hei whare whakataunga i te mate, me te arai i te nohonoho o te whenua c te tangata me te nui haere o te koroni. E ki ana a te Pere roia he mea whakapukukata nga tini huarahi kua whakatakotoria c whakahaere ai te tangata kia oti ai i aia te hoko i tetahi whenua Maori. Ko te tini hoki o nga arai me nga utu c eke ana ki runga i te tangata epa atu ana kite hoko i nga whenua Maori kahore nei ano kia motuhake kite Maori kotahi me te tino kaha hoki o te whakaaro kia whakahoutia nga tikanga i runga i te whakawakanga o nga take me te rironga mai o aua whenua o nga iwi o nga hapu ranei kia mahia. He mea tenei c whakahengia rawatia ana c nga iwi c rua. I timata mai enei korero i aE. P. Harete, me Eaniera Turoa, me Wi Pere, i Kihipane a tae noa ki nga kupu taumaha me nga kupu marama o te Pere roia me Ta Eopata Taute, i Poneke. He maha nga kawenga i nga keehi whenua Maori kite Hupirimi Kooti me te Kooti Piira. A kahore kau he hanganga ture whenua Maori he whakahaere whenua Maori ranei i muri iho i te tau 1873 i kitea ai tetahi ora haunga ia te Ture Whakahaere Whenua Maori o te tau 1886 kihai nei i taea te whakahaere i nga tikanga o roto. Kua roa te wa inaianei i hanga ai nga ture kahore nei i tau he painga kite tangata. Miharo ana te tangata ki nga korero kua korerotia mai. Ko nga utu mai i runga i ngapatainga katoa c whakaatu ana i nga he hou. Ako nga take katoa i korerotia c nga runanga kite aroaro o nga Komihana i whakaatu haere tonu mai i nga koiwi tupapaku c takoto huna ana. Kahore he mea i toe te korero c aua runanga hui atu kite mahi a nga Tiati a nga roia, a nga kaiwhakahaere ; o nga hikitanga i nga Kooti, i nga utu ma nga Kooti me nga whakawa tuarua a nga Kooti, nga mate me nga mahi whakarihariha c mahia ana c nga Maori i a ratou c noho ana ki aua Kooti, i pau katoa enei mea te korero. I whakaatu mai ano hoki nga takiwa katoa i o ratou mate me etahi korero atu ano hoki. Kupu Whakahb Xi Te Kawanatanga. 1 kiia mai ki a matou i roto i etahi huinga o nga Maori, i nui te mate i tau ki runga i nga Maori i runga i nga mahi a te Kawanatanga ko tetahi ki hoki a ratou he nui te whakararu a te Tari Maori me ona apiha i roto i enei tau kua taha ake nei i runga i nga ruri o nga whenua me nga mahi a nga Tiati i runga i nga whakataunga o nga take ki nga whenua me nga nohoanga o te Kooti. Akuanei i runga i te nui o enei tv mahi kua ahua tupato te nuinga o nga Maori kite Kooti. Apiti atu ki nga korero whakararu a te Kawanatanga i kiia c nga rangatira nunui c nga rangatira maha o te taha whakararo ara o te iwi o Ngapuhi me nga rangatira o te Tai Hauauru me te Tai Eawhiti hoki kua tangohia c te Kawanatanga etahi whenua kahore nei i hokona i tukuna ki a rotou i raupatutia ranei c ratou a whakahaerengi ana aua whenua ano he whenua no te Karauna c kitea ana hoki i roto i nga korero kihai enei whakapae i puta mo nga wahi katoa engari c tino whakahua ana i nga wahi i tau ai enei raruraru. I whakahuatia nga ingoa o nga poraka whenua i nga takiwa katoa, ahakoa kihai i uru nga poraka katoa ki enei i whakahuatia nei i mea ano nga rangatira kite whakahua mai ano i etahi mehemea c pai ana nga Komihana. A i puta ano hoki etahi korero i Wairarapa i takahia c te Kawanatanga a ratou whakaaetanga ki nga Maori, nga whakaaetanga i tukuna ai etahi poraka nunui kite Karauna, kihai i whakatakotoria ngarahui, kihai nga moni i utua, kihai ano hoki etahi whakaaetanga i whakamana, ahe mea tika kia whakamana. He mea tika kia whai mana te Kooti Whakawa Take Whenua ka whakahuatia ake nei kite whiriwhiri kite uiui i aua take katoa me te tuku i te ripoata kite Paremete ma tenei anake hoki c tau aite tika, he maha hoki o aua whenua ekore c taea inaianei te whakahoki ki nga Maori ara nga whenua kua tukuna nei nga Karauna karaati ki nga Pakeha i nga tau kua hori ake nei. Kei etahi whenua kahore i whakaurua c te Kawanatanga nga ingoa o nga tangata whai take ki roto i nga karati i tukuna ki era i tuku nei i nga whenua i raro i nga whakaaetanga me whakahoki tetahi wahi ki nga tangata nana i tuku kite Kawanatanga. Ko tetahi o aua whenua ko te MohakaWaikari Poraka. Heoi kua tau he mate ki etahi Maori. I hanga c tetahi o nga kaiwhakahaere a te Kawanataga te rarangi ingoa o nga tangata whai take me te whakatakoto i nga rohe i te mea kahore ano i tukuna he patai kite hunga whai take. No reira ka tau te he ki runga i aua whenua ko nga whenua o tetahi hapu c whakataua ana ki tetahi atu hapu, ko nga ingoa i tika kia whakaurua kihai i whakaurua. Kei tetahi poraka c 31,000 eka kotahi anake te ingoa i whakaurua, a kapea ake te nuinga o nga tangata whai take. I tukuna mai ano enei take kite Paremete i roto i nga tau kua hori nei. I whakamatau ano te Paremete kite tuku ora erangi kihai i mana. Ko te mea tika mo enei tv keehi me tuku ma tetahi Poari Whenua Maori c tino whai mana ana a kua whakahuatia iko atu nei ame tino whaimana kite kimi me te whakatau i nga take. I ahua kaha mai nga kupu whakapae mo runga mo nga whenua i uru ki roto ite Ture Ngawha. Kotahi mano koea macro whenua o taua takiwa ekengia ana c taua Ture. Ehara ite mea i herea anake nga whenua etc Kawanatanga kei rukerukea c nga Maori erangi i tangohia mai ki a ratou te whakahaere a tarati mo nga tangata whai take. Eki ana heoi nei te wahi o taua whenua nui c whakahaerengia c meatia ana kia puta mai he hua ko te Taonehipi anake o Eotorua. I riihitia etahi whenua i reira ite ra kotahi mo nga moni reti wahi iti ka tae kite £3,000 ite tau. A kua maha nga tau i kore ai c riro mai he moni ote reti. E ono nga tau i tatari ai ratou mo aua moni reti ano naia tata nei ka hamene ratou ite

8