€k—3a

2

Mo runga i te tikanga mo era o aua whenua i whakahuatia i muri tata ake c tika ana ano kia tono nga tangata c whai tikanga ana ki reira kia whai reo ratou kite whakahaeretanga o aua whenua, kite whakariteritenga me te wehewehenga o nga moni c puta ake ana i reira; engari mo nga whenua rahui i whakahuatia tuatahitia, ko te hoatutanga o era kia whakahaeretia c nga maori he takahi i te tikanga i wehea ketia ai i mua, ara, kia tiakina kia whakahaeretia c te Kawanatauga hei painga mo nga tangata o nga iwi na ratou i tuku atu. I runga i te whakariteritenga o nga whakarerenga ketanga mo te Ture whakatikatika kua ata wehewehea nga tikanga whenua rahui katoa c tau ai taua Ture, a c whakaaturia ana te rerenga ketanga o nga whenua kahore nei i uru nga maori kite whakahaere, i nga whenua c inaharatia ai c tika ana kia whai reo ratou kite whakahaere. Kua whakaaturia hoki te whakarerenga ketanga mo runga ite tikanga mo nga whenua kahore i uru kite mana ote Ture, hei whakainarama i nga awangawanga me ka puta ake mo te peheatanga o etahi tv whenua. Notemea i puta te whakaaro o te Runanga Nui o Niu Tireni i runga i te hanganga o te Ture 1873, kia whai reo nga Maori i te whakahaeretanga o o ratou whenua kua hoatu tenei mana ki a ratou mo nga whenua o nga tikanga wha rima hoki; otira hei riiwhi mo te Runanga whakahaere o nga Maori c toru me te Komihana pakeha, c meatia ana kia whakakorea taua Runganga kia hoatu kite Komihana c whakaturia ana te mana tuku riihi mo tetahi wa kaua c roa ake i nga tau c rua tekaumatahi hei whenua mahinga mehemea ka whakaae nga tangata c whai tikanga ana ki nga hua o aua whenua, a i runga ano i taua whakaae kia tuku riihi whenua hei turanga whare mo nga tau c ono tekau i runga i nga whakariteritenga ka hanga c te Kawana. Ma tenei ka whai reo tuturu ai nga Maori kite whakahaeretanga o o ratou whenua kahore hoki c uru te Runanga o nga tangata, ko o ratou whakaaro akuanei pea c patu ana i nga tikanga c pai ai ki nga tangata no ratou te whenua. Me whakaatu pea i konei tera pea ma taua urunga mai a nga tangata no ratou te whenua c he ai 0 ratou tikanga tika i runga ite pokanoa kite nohoanga tika me te whakapainga ote whenua, tetahi hoki ka he pea nga Maori i nga tangata whakaaro tinihanga c hiahia ana ki tetahi tikanga nui mo ratou. E rere ke ana hoki tenei tikanga i te Ture c whai mana ana i Ingarangi mo te whakahaere i nga whenua o nga tangata c whai hapanga ana i runga i tetahi tikanga ote Ture. Mehemea ko te tangata nona te whenua he tamaiti kahore ano kia tae ona tau kite rua tekau ma tahi ka taea cte Kai-tiaki te tuku riihi mo nga tau maha, ka taea hoki te whakahaere nga tikanga i runga i tona ingoa ake kahore he kupu ma te tamaiti ; c meatia ana hoki na te Ture te mana ate Kai-tiaki ehara ite niea na te tamaiti; otira kei he te whakahaere c mea ana te Ture me whakaatu nga tikanga katoa kite tamaiti ma tae ona tau kite tekau ma wha. E mana ana hoki te Court of Chancery kite tuku riihi whenua timata ite ra c nohoia ai i roto ranei o te tau kotahi i muri iho o te hanganga—mo nga tau c rua tekau ma tahi mo nga whenua mahinga, c wha tekau tau mo nga whenua c keria ana mo nga taonga o roto, c iwa tekau ma iwa tau mo nga whenua hei turanga Whare ; a hei whakaiti i nga moni c whakapaua ana ka ahei taua Kooti kite tuku i taua mana ki etahi kai-tiaki. Kua kiia i roto i enei ra kahore c marama, i runga i te tikanga o nga Whenua Rahui Maori, kia waiho tonu nga Maori i runga i te ahua tamariki, engari me waiho tonu ma ratou ano c whakahaere. He mea pai ano ia tenei mehemea ka taea te whakahaere marama ; otiia lea whakaaetia ano, mehemea ka tirohia tikatia tenei mea, ahakoa kua kake nui te Maori kite matauranga ekore c whakaarohia ka tino kaha ratou kite whakahaere tika i nga whenua nui whenua whai tikanga hoki c whai ritenga ai etahi pakeha kai-riihi maha. I Ingarangi kahore c kiia ana c noho a-tamariki ana nga tangata no ratou nga whenua tuturu c whakahaeretia ana c te Court of Chancery notemea c whakahaeretia ana o ratou whenua c etahi kaitiaki. Tera ano pea ka kitea ko te whakahaere tika i nga whenua Rahui Maori c tau ai te Ture he waiho 1 aua whenua kia whakahaeretia c etahi kai tiaki, kia retia —kaua he mana hoko —i runga ite mana o etahi Ture ma te Kawana i roto i tona Runanga Whiriwhiri c hanga—i nga tikanga c nui ai te moni c puta ake ki nga tangata c whai tikanga ana kite whenua, ame whakaatu aua kai tiaki ite whakahaeretanga o nga moni ki aua tangata kite Runanga Nui hoki. Hei ritenga mo te mana c tau ana kite Kawana i runga ite rarangi 19 c meatia ana kia whai mana te Komihana kite tuku riihi mo etahi tikanga, i runga ite mana o etahi ture kia whakaputaina cte Kawana, he mea kia kore c tukua kautia ia riihi kite Kawana i roto i tona Runanga whiriwhiri. Ka kitea tonutia iho te painga kia whakamana te Komihana i runga i etahi tikanga kite tuku riihi, a kia kore te huarahi c whakaaturia ana i roto i te Ture o te 1873 : koia nei te painga, ka wehea atu te tikanga i nga ritenga o tetahi taha o tetahi taha: a i te mea ano ka tino tirohia rawatia te whakahaeretanga ote whenua, ka kore atu nga tonotono nga pokanoatanga, kite mahi ate apiha, c whakararuraru nei i te mahi. Ka whakaaetia rapea c te katoa kia marama nga tikanga c whakahaeretia ai enei whenua c tiakina nei, kia whakakorea atu nga take whakaroa whakaawangawauga ; notemea mehemea ka whakaroaina te mahi whakahaere ka whakanuia ranei te moni c pau i taua mahi ka whakataimahatia ranei i runga i te whai kupu atu kite kainga c noho ai te Kawanatanga me te tatari ki nga whakahokihokinga mai ekore c taea te whakahaere i aua whenua i runga i te tikanga tino pai notemea ekore tetahi tangata c hiahia ana kite riihi whenua hei nohoanga mona c pai kia whakararurarutia peratia ia. E whakaarohia ana, mo nga riihi whenua hei whakatunga whare, kia kaua c retia tonutia atu mo nga tau c one tekau, engari me whakamana kia whakaputaina nga riihi mo nga wahanga tau c toru kia rua tekau tau te roa o ia wahanga i runga i te mea ka utua i roto i nga tau c tukua ai te riihi te reti tino tika pai hoki iia tau c taea ai itewa c hanga ai taua riihi. Ma tenei tikanga c noho roa ai te tangata ki runga kite whenua, c taea ai hoki te whakatikatika atu ite utu tau kite moni erite ai te kakenga haeretanga o nga ritenga o te whenua i te utu mehemea ka tukua tonutia atu inaianei mo aua tau katoa. E kore rawa c taea i tetahi whenua hou penei me Niu Tireni, c rere ke tonu nei te utu whenua kia whakatuturutia te reti tika mo tetahi riihi ka tukua atu iuaianei mo nga tau c ono tekau. Mehemea ka whakamatauria kia peratia, ka rua pea nga putanga ake—he tikanga pai noa atu ranei kino noa atu ranei mo nga tangata c whai tikanga ana ki aua mea. I tetahi ritenga, ka pa he mate kite tangata