NGA MANA NUNUI O TE AO.

Puke ki Hikurangi, Issue 15, 30 September 1899, Page 3

NGA MANA NUNUI O TE AO.

Ingarangi.

Henare ii. (Tau 1154 kite 1189. E35 Tau.) Ko Henare ii he Tamaiti na Tewheri, kaute o Anahu, raua ko Maora Tamahine a Henare i. Koia te Kiingi tino whai mana 0 tona takiwa, e.Kawana ana i Ingarangi, me tew&hi nui tonu o Paraui (te Whenua o te "Wiwi;). a i raupatutia e ia a Weira me Airana. . Tona whakahaere taiatahi i a ia i Tviingi flj, he peehi ite mana o nga Ariki i raro i a ia; . tukitukia ana eia ora-tau Pa, katahi ka taihuri ki nga Minita. o te.. Haahi, 1 tfi mftft kna whakakake ratau, kua jyhakapnta lto rataumana ki runga ake ito te Kiingi, ka whakataria e ia ko Tamati A. Pekete, he! Atipihopa mo Katapere, ara hei Upoko mo te Haahi i Ingarangi, a i whaka•whiwhia eia taua tangata kite rawa, kite Bangatiratanga nui, mete whakaaro ano tera taua tangata e tautoko i ana whakahaere, ia te Kiingi. Otira kaore te ngakau o Tamati. A. Pekete i raro i te Kiingi, ka whiwhi ia ki tona mana nui, ka tautoko ia i ona Minita, ka pakasga atu kite Kiingi, na te Paremata, ara na te Kaunihera a te Kiingi, i whakatau taua raruraru, hapainga ana e te Kaunihera ko te mana o te Kiingi, otira kaore i reka te noho a te. Kiingi, i te whakararuraru a Tamati i ona whakahaere, no reira ka mura te riri o te Kiingi, ka ki kaore rawa pea tetahi o nga hauaitu e kai nei i aku kai, € huna atu ite Minita whakarararsam nei i tooku aroaro? I puta tenei ki apa kite Whenua ote Wiwi, e korero ana ki ana tangata toa.

To ratau rongonga i te kupu a te Kiingi, ka. whakatika o ratau tokowha, he tangata € hae ana kite Mana o Pekete, ka habere huxja atu ka whakawhiti ki Ingarangi kite kohuru iaTekete, rokohanga atu i roto ia i te whare Karakia> i te aroaro o te dta, ka pa ratau ki aia ka haua i te upoko, a rere noa te roro ki waho. Te rongonga o Henar6 i taua kohuru ka pouri ia, ka pa mai ki a ia te "webi i te .rixi o te Popa o Roma, te upoko o te Hi Katorika, notemea i taua wa ko te TTf>Ahi rvTnga.rangi hp. Katorika. Ka hangaia e ia he Urupa nui whakapaipai mo Fekete, ka BipejQfita,ia, i te mea i max i a ia tauVKohnru, ko te tohu o tona pouri, me toona ripeneta, kahaere a waewae • ia i roto i te Taone oKatapere, kaore ana Hu, ka tuturi.ki te aroaro o te Urupa. ka whiua tona tinanakite taura tipanapoua.. No Henare xi eKUngi ana ka raupatufcis. e ia a Airana, te .Whenua o te . Airihi. I taua takiwa e ono nga wehewehenga o Airana, e ono ano ona Kuugi. Kaiupp te pakanga i waenganui i «tahi QAoa.Kiingi, ka powhiritia atu e tetahi aHanare, hei awhina iaia. Kaiukua aiu ejHianare ko etahi o ana. tangata toa, no murTihoia haere tonuko ia, a tukua ana etahi a;nga Bangatira o.te.Airihi ki raro i tejaana o Henare. No ,te r tau 1189. ka marts. aJEfepthre .jn, e 85 ona iau i Kawana . ai i . ; Tamariki, ko Henare, ko Tewheri, ko JBihan, ko Hoani, ie roaha nga tikanga nunui i whakahaerea e Henare; n ejmau nei ano i naianei ki Ingarangi, te i nga tikanga mo ,te hnri ma era atu. , .No tona.,takiwa kanohd Jtadatta.hei llpoko mo nga Taone o" jtagarangi. ■ j. Baiana. ;.J ..... '|o n ano e ora-ana ka mate, a JEetiflW- rauako Teierhen. aana Tamaiiki makia JJihari, ski tejaiieao icftiQ ifed iftraua r Jsaotei tai ironuikj tona Iwi, koona.whftkaaro l^ei.Jtmeze, f-ki nga WheJkitte wJiai i. n^xm, 1 .o nga tau kotahi lim ai ki njßga i a ia, kopo. Wo <ma jmeriuzia i tau w ja jearo ki

ionajie ki kft uei iie ope h»ere la mreluiama, ]»|iera me a.Wiwmu. -ngahau a3fih£nkitahahaete,. k&mateia i te koremow,&B»ipahuati* e ia nga r*wa onga Hjajaie nohoana tlhgaKi>ngu I ko- : hurutia etahi o ratau -w&ftce; roto. .Ka wiiakaiijfluti to Bihari ope ki Oropi, ka huia Id te ope o te Kiitigi o te Wiwi, ka haere tahi raua ki Kenana. Ker AJkara ko te pakanga inn, ihingaai, tona mano o te tangata, a riro ana i aljiharima taua Pa. No muri i tera ka aha atu ki Hiruharama, otira k&ore i tahuri & Hiruharama i te torutora rawa o joga tangata o te ope, ka hoki mai a Bihari ki logarangi, kei te moana ka pakaru tona Kaipuke, ka pae ki uta kite Whenua o te Ahitiria. Ka haere ia. i uta ma te Whenua o te Tiamana, kakiteaete Tiuka o Ahitiria,. ka hopakia, na tera i hoko kite Emepara o Tiamana, mo tetahi mom . nui, a maka ana kite whare hecehere. E kiia ana na tetahi tangata whakatangitangi haapa o te Wiwi a Bihari i kite. E whakatangi ana iaLwaho i te whare herehere 0 Bihari, ko te rangi o tona waiata na Bihari, ka rongo mai a Bihari, ka mohio mai kite kai whakatangi, ka waiata mai hoki ia i taua rangi ano, kua mohio a&u taua tangata ko Rihari. Haere tonu atu ia ki Ingarangi, ka korero kite Iwi o Bihari kei te "Whenua o te Tiamani ia e herehere ana, ka kohia e te Ingarihi he moni, ka whakaputaia a Bihari ki waho o te herehere a hcki atu ana ki tona Whenua. No muri tata iho, nona e whakaeke ana i tetahi Pa i te Whenua o te Wiwi, ka tu ia i te pere, a mate iho. He tangata toa a Bihari, kaore he tangata o Ingarangi katoa, o Oropi katoa ranei e tu kia ia ki nga whawhai, engari kaore i rawe hei Kiingi, i tona koroukore ki nga mahi a tona Kaunihera, ki nga Ture, me era" atu whakahaere e tupu ai tona Iwi. . Hoard Whenua Kore. (11S9 Ki 1216. 17 Tau.) Ko Hoani te Potiki, te whakaotinga o nga Tamariki. a Henare n. Tera ano te Uri tika hei Kiihgi, i muri i a Bihari, ko Ata, ko te Tamaiti a o Hoani, kua tae nga tau o taua Tamaiti kite tekau ma rua. na HnAni i hone mona te Karauna, a r=kchurutia iho e.iatona Iramutu, kakino te Kiingi me nga Bangatira katoa o te Wiwi kia Hoani mo taua kohuru, a tangohia ana e ratau nga Whenua o Hoani, i te takiwa o te Wiwi. I muri i tena ka raruraru a Hoani raua ko te Popa o Roma, e whakatu ana tetahi ko tana tangata, e mea ana tetahi ko tana ano hei Ati-Pihopa mo Katapere, ara, hei Upoko mo te Haahi i Ingarangi, ka whakatara te Popa e Hoani, ko ta tera whakautu he kati i nga whare Karakia katoa o Ingarangi mo nga tau e ono, kaore a roto e Karakiatia, katahi ka whakahaua mai e ia kite Kiingi o te Wiwi .{rip. «?hakawhiti mai ia. kite muru i te Karauna o Hoani. -Na, kawehi a Hoani, nui atu tona wehi i te Popa o Boma, a tukua ana.ia 1 a ia ki raro i te Popa, mete whakaae ano kite utu reti, moni takoha, kite Popa mo ton* Karauna. Ka taha i a Hoani tena raruraru, ka .tahuri iho ia ki tona Iwi tukino ai, rnurq. ai i. nga rawa o te hunga whai rawa, hoko ai i nga nohanga nunui o te Kawanatanga kite motni. Na ko te aranga. tena o nga tangata Bangatira o Ingarangi, kahanohonoa kite Simgi e whakamamae ana i a ratau, ka tuhia e ratai> tetahi pukapuka hei haanatanga ma Hoani, na ratau i hoatu nga kupu, ka huihuia enga Ariki tetahi opeouihei whakawehiwehi i a Hoani Jria-iuhi ai, ka tangoiya erataaa Banana, -ka kawea e te~ wehi ka tuhia ©Soanitaua. -pakapuka ki i . te r tau.l2ls xne te Iwi nim fopu kite iaki. Te Ingoa o iaua ko-te (Magna Gharta) Makena KMta, <ura ; ko ;te o ngatikanga . whAaui D^ : i roto i Jigar Tubs, i ngA 1 Toga whakahaere katoa »te j raro i te mana o lngatamau aei t uiivieir whakaaetanga na joga. Kiingi katos nui: tonu. 1. o 4e Haahi o Ijdgarangu i i kua takoto. ~2. e.talaoo, e iakohi i nga 0 |oD» Ivi| xanei e muru noa canei i o ratau mana. ...8. i tena Iwi i nuco i te q. kaore i runga i ona hiahia

ake. 4. Kaora e appukia. pokanoatia tetabi tangata, etshiua ki 4e, wbare bei*h§re, e-*ba-kakbgiritia nQfttm ranei, engarim* mata*.;uiui iawa,toonahe,. &ma e tetahi huuri, be mea whiriwbiri flsai i.roto i nga tangata pera ano me ia, ara ponongatabi i raco i te. mana, te> Kiingi. Tera.atu etabi tik&nga i uru ki roto 1 taua pukapuka, kotejiuinga o ngalure o Ingarangi o nxori *bo,. me nga whakatau hoki a ona Kooti, i ahu iruaga i te kaata, i whakamararoa, iwhakatikatika, i whakapumau, a i whakabangai kia eke ki runga i ngafcikanga, i nga inabi, i nga whakaaro boa e tupu akeana i o ratau natakiwa. He taonga tino whakaepaepa tend. na te Pakaha, ko taua pukapnka he meatuhi kite Kinhipi, kei te (British Museum,) wbare wbakakitekite nui i Banana e takoto ana. Ka mau te Ingoa o Hoani kite pukapuka nei, ka taha atu nga Bangatiia, ka tino mura tona riri, ka keka to tangata ano be porangi, i te honohonoa mona kua rarua, muri tata ibo ka wbakataka e ia tona ope, ka kainga kinotia ete tangata, te Whenua kite Hoari kite abi. Ka kawea e te hemanawa ka karanga atu nga Ariki kite Tama a te Eiingi o te Wiwi kia wbakawhiti mai kite awhina i a ratau, i whakaaro ratau kia ia, i moe hoki ia Ite Iramutu o Hoani, tere tonu te oho mai a tera ki taua karanga ka baere mai mete ope ki Keneti, ka abu atu boki a Hoani kia tutaki kia ia, cona e wbakawhiti ana i tetabi awa, be peka no te moana, ka boboro rawa te pari mai o te tai, i bonea noa te Kiingi me tana ope, engari i te nui ote ponana ka mahue noa ake te Karauna, nga Eobatu wbakapaipai ate Kiingi, me nga mom, ka pouri te Kiingi mo tona mate, be kanpapa haro boki, pangia tonufcia atu e te piwa a mate tonu ibo, kore rawa i tangibia e tona Iwi, ite nui oto ratau weriweri kia ia me ana tikanga. He mea tuhitubi eA. T. Mgata M. A. LLB. Ka taia atu ano e matau nga korero ote bui itu nei ki Porangahau, ara, te waabi tuatoru, ite J£ane i te 5 o nga ra o Hune 1899. Koia tenei i raro ibo nei:—

Hone Mane 5, 1899.

Kua Tuwhera Te Whare. Ihaia Hutana:— Ko te mate kua whaka&turia e te taha kia Mohi ma mo koutou, kei te mutunga mai o nga tau e whatekau mania ko tena he mea whakaaro atu na te ngakau i konei, ka pera ranei ka pewhea ranei, ko taku ora e korero nei au ehara 1 te mea whakaaro noa na te ngakau, kua kitea e tatau kei roto i te Pire a te Kawanatanga e mau ana te whakamutu i te hoko, ite mokete, ite muru, ite Kooti, koi nei nga mea e aue nei nga Iwi katoa o te Motu, e mohiotia nei he morehu to tatau oranga e toe nei, kite noho tatau i runga i tenei ahua e kore e arohirohi atu nga miriona eka e toe nei kia tatau, ki nga tau e wha tekau marua, ka ngaro atu te Iwi kite po, he mea nui tenei hei whakaarotanga ma tatau i nga mahara totika. Kua whakamaramatia e te taha kia Mohi te mate o nga. Iwi i raro ite Ture Ngawha, mete Ture taone, mete Ture Motuhake o Tuhoe, e whenei atu ana ahau kia koutou, ko nga Iwi tena ka ora, ara, ka tino ora atu ratau. Ko tatau te Iwi ka tino mate rawa kite kore e (■.Tftkinfl. e te Ture. Ko te © Papawai kei roto i o koutou ringaringa, na te tahapkia Mohi mete Iwi nui tonu taua whakatikatika. Kaati ko ta koutou whakakuatahuri nei. kite Moana, kite. - ijiahi*,kautou kite whakaora i ta koutou : whakatikatika pai tonu tena ki t&ku whakaro, id te biahia koutou kite wbakatopu ki raro i tewhakatikatika o Papawai pai atu tena, natemea kua-marama ia. koutou te whakatikatika o "Waitangi" ara, he whakatikatika whakaaro-koreki enei e ngau tonu nei i te Iwi, ina hoki eki ana kei te mohiotia kaore e whakaaetia eteParemete, he whakaaro tons tenei km mau tonu enei mate kia A enei tau e rua e torn xanei e haere mai nei, ko te aha e toe mai kia tatau o to tatau oranga, i runga i tenei ahua, ka mutu akukxxpu i konei. .Te Ua: — E taatokoanaau i nga korero a Ihaia koinei a mauakorero mo ta maua keehi. Turuki:— E tautoko ana au i nga korero a Ihaia.

Hianga:— E tono ana a a kia whakamaramatia mai ano tetahi waahi o te wbakatikatika i Papawai mo te rarangi 28, o te Pire rarangi 27, rarangi o te Pire 22, koinei aku e whakama- ' rama atu nei ki nga Mema hoaore. Mohi:— Tenci taaku kupu ite tono a nga morehu i te tuheratanga o nga Take nei, e torn aku Take i tono ai au ko nga Pire e rua mete s whakatikatika, i tono ano au kia whakamaramatia eau te ahua i roto i nga Pire, e ki ana a Ihaia ko te pai o te Pire nei, mo te Kooti, mo te mokete, kotahi tonu te kupu a Ihaia ko te whakatika mo te Kooti, e ki ana kaore he Kooti, kei roto i taua Pire e ki ana he Kooti ano, ka whai-mana taua Poari kite -whakawa. Mo te kupu a Ihaia mo te mokete, kua kite koutou i te he o taua mokete e whatekau marua tau, kaore hoki a Ihaia i whakamarama mai. Mo tenei kupu a Ihaia kaors e whai-mana te hoko, e ki ana taua Poari ka whsi-mana te hoko kite Kuini i roto i taua Poari, ko te Pire 49 rarangi 2

13—£7 o te Pire hou, ko tenei ka tangohia e te Poari aua Whenua i runga i enei Tore, ara, i te Poari rarangi 87, kei konei e korero ana i tenei mea i te hoko atu kia te Kuini, e ki ana a Ihaia, kia u tonu kite whakatikatika 0 Papawai, e ki ana au, kaore i tika taua kupu a Ihaia, notemea i ki a Ihaia kaore ia 1 roto i taua whakatikatika i Papawai, kaore te Tai-Hauauru i roto i taua whakatikatika. Ko te Pire whakatikatika a Ngapuhi ko te kimi anake ite ora. I ngawari te whakatikatika i Papawai, kaati kaore i whaka-manaia mai e te Kawanatanga, e ki ana au kaore tatau e mate i runga i ta tatau noho, kaora e rite kite Poari nei te mate, te whakaaro a te Motu nei ko te here i o tafcau Whenua, ara i nga morehu Whenua, e mohio ana te Kawanatanga kite whai-mana a tatau whakahaere kaore ia e whai-mana a muri ake nei ki runga i o tatau Whenua, no reira i whakaturia ai e te Kawanatanga ko te .foari hei tango atu i o tatau Whenua. Ko nga tangata e awhina ana i tenei Poari ka mana ta ratau kupu kite Kawanatanga mo ratau Whenua. I ki au' kaore ano i whai-mana te whakatikatika a Ngapuhi. engari ma tatau ano e wkakatikatika, engari ko te ahuatanga tera mo te whakatikatika ko ta Ngapuhi, i whakaaetia i te whakatikatika i Papawai te puta atu o nga Ture taone, mete Ture Ngawha, mete Ture o Tuhoe. Ko aua Take kei roto i te whakatikatika a Ngapuhi e takotoana-, ko nga Whenua kei roto i aua Ture kaore e whai-mana kite hoko atu ki nga Pakeha noa iho, engari kite Kawana anake maana e hoko aua Whenua, ko nga Whenua kei roto ite Tare nui atu te mate, ko nga waahi kaore i roto i te Ture nui atu te ora, ko Turanga kei roto i nga Ture huhua nui atu te mate. Kani Hori: — E mohio ana tatau ko te Take kei te aroaro o te Tiamana ko te whakatikatika, ko te hiahia o tenei Take ko te whakakotahi i te whakatikatika, no reira ka penei ake te whakaaro i korero te taha o te Kawanatanga i te Hatarei nei, ate Hutana ma. Ko tana, kupu tenei ko ce whakatikatika i Papawai kaore i tapatapahia e te Pirimia, i ki a Ihaia tae atu hoki kite whakarapopototanga ate Pirimia taua Pire, kaore he rarangi o taua whakatikatika i Papawai i tapahia e te Pirimia. Ka ahu taku kupu mo te Pire nei mete whakatikatika o Papawai, mehemea kaore i uru taua whakatikatika i Papawai ki raro i taua Pire, kia mohio ai tat&u tenei huihuinga e noho nei, kua uru taua whakatikatika kite Pire ate Pirimia, kia mohio ai tatau kei te takoto hapa nga korero, kia waiho etahi o tatau i runga i taua whakatikatika, na reira toku whakaaro ake. Ko te mea tika i runga i -toku whakaaro mo tenei Take me panui te Pire ate Pirimia, mete whakatikatika i Papawai, kia mohio ai tatau me mea tana whakatikatika kei toona aronga, notemea kaore he marama kia au kite penei ko tetahi pito c whakatikatika, ka tehahi pito e waiho. noaiho, kaua e whakatikatikaia, no reira lea penei taku kupu e nga Mema taane Wahine tamariki; ite mea kua pau a tatau whakamarama haerc 1 runga i te aronga o a tatau korero i korero ai i waenganuria tatau, me eke tatau ki runga i te hangaifcanga o te Talce, ara, kite whakatikatika, notemea koi na te whakaaro o tenei- Take e takoto nei i te aroaro o te Tiamana, T-eira:

Kua whakahaere nga Mema o taha ara ke atu nga tangata hei korero i enei Take, e penei ake ana »tt kua kpre au e kaha kite whakamarama ake i nga tikanga o te Pice nei, i runga i taku mahara akekaore e kaha nga Mama o t6ra taha kite whakamarama mai i nga Take o te Pire nei, i runga i te mea na tera taha ano i whakamarama mai kei te ngaro atu anonga tangata whakamarama i tenei Take he kupu ake naaku, ahakoa aua tangata -mohio hei whakamarama kia tataa i te ora o tenei Pire kaore e taea e ratau, notemea ko nga tangata e hapai ana i tenei Pire e mani ana i te moni mo roto i te pakete, kei te mohio ano tatau ki nga kcrero a nga kaiwhakatu i korero nei, e whakaatu nei kaore a ratau whakamarama mo te ora, ko matau ka kaha kite whakamarama i te mate kei roto i tenei Pire, he nui nga rarangi o tenei "Pire e ngau ana kia tatau, i runga i te kore o t6ra taha kite whakamarama i nga tikanga o taua Pire, engari ko tenei taha kei te marama kite whakahaere i te ora, ki taku me mutu te whakahaere mo tenei Take. Kaore au e inoi atu ki nga morehu kia taturi mai ki toku taha, psra mete ra taha e tono ana kia fcahuri atu, heoi ta matau he whakaatu inga mate, kei roto i tenei Poari ko taku kupu kei nga morehu te tikanga mo nga kupu e korerotia ana e matau, ma ratau e whakamarama mai kia matau nga tikanga o a matau korero e takoto nei i te marae, mo te rarangi o te Pire hou 42 tau, e rua nga hua ote Whenua i roto 1 taua ture, kite taka aua Whenua e rua nei wahanga, ki roto i te Poari ko te Whenua kino e kore e nobo ki roto i taua Pire, e 42 tau ko aua- Whenua kino ka riro noa atu i te Poari, notcmea kaore he Inatereti mo taua Whenua kino, ko nga Whenua pai hei whakaea, ka riteranei kaore ranei, kua pau atu a matau whakamarama mo tenei Pire, kua marama pea nga ngakau o nga morehu i runga i ta matau whakamarama atu, kite tu mai tera taha ki 12 whakahaere i etahi o a matou Take, e ngari ki taku mohio kaore ratau e kaha, kei te mohio tonu au ki a ratau Take e kore nei ratau e korero, tuatahi ko te rahui tuarua ko te Kooti tuatoru ko fee kore o te hoko tuawha ko te Mokete moni i te Kawanatanga, heoi a - ratau Take e whakaaro nei hei oranga mo te Motu nei. Kua oti e Mohi te whakamarama nga Take katoa o a ratou Take e korero nei, kei te mohio tonu ratou ki enei mate e wha kina atu nei e tenei taha, i tu ano te hui ki Awheraka i korero te Memaote Whare o runga, kua hinga noa atu tenei Pire Poari ko te tino Pire i paahitia e ratau, kia ngawari ai mo enei ra e tu mai nei, kia ngawari ai te Kawanatanga mo te tono atu ano i etahi tikanga mo tatau. Hutana:— Ko nga rarangi kua whakamaramatia kia koutou e te Kani raua ko Mohi, e ki ana au kaore ano te whakatikatika i Papawai i pa atu ki nga rarangi o te Pire e whakamaramatia nei e Mohi raua ko te Kani kia koutou ina hoki kaore i uru aua rarangi ki taua whakatikatika, ko te mea i whakauma kite whakatikatika o Papawai, ko nga Whenua mo nga mahi maina i raro i te ture o te tau 1891 e ki ana au ehara ati i te Mema no te whakatikatika i Papawai, ko te Teira raua ko Mohi nga Mema o taua whakatikatika, e korero nei ahau ko au pea kua pohehe ko raua ranei, i ki mai nei maku e whakamarama taraua whakatikatika e hapainganei e au, e whakaae ana au kite kupu a tera taha, e ki mai nei kanaka ratau e inoi mai ki nga% morehu, pena ana ano ahau kei rua ano tahuritanga o to koutou rarangi Ingoa kite Moana a ko koutou te papa, i runga i tenei tu tikanga kore noa iho. Kaore a te Teira i uru ki taua whakatikatika, ka tika tenei kupu koau te Mema o te Kotahitanga ko au hoki te Tiamana, kua rongo koutou i nga Take i puta ai an ki waho o tena whakatikatika ko te ara takinga i nga whakatikatika na Parateneraua ko Wi Pere, ko nga whakatikatika katoa a nga Iwi nei puta katoa ki waho, mo tera kupu kaore ano i pa atu enei ratangi kua korerotia nei ko te Take i pa atu ai he kupu ma maua kia koutou kei roto i tePire i whakatikatikaia i Papawai te 2 18 o nga rarangi o tana Pire, ko aua rarangi ra kna wharikitia atu, ki raro i te Pire 49 47, tetahi Take i-pa-afcitai ta maua kupu me taua rarangi kua tono te taha kite Poari kia paahitia taua Pire t runga ano i te hangaitanga o taua Pire, mo te kupu a taua Mema ka noiho tonu ia i'runga i tana whakatikatika kaore ia. e whakaae

kite whakatikatika a Ngapnhi na te korei wahia tenei Pire i oraai tatou, kite pahitia teaei Pire kaore he mom e riro mai ki roto io tatou pakete. Kei roto tana Metna i tana whakatikatika, kei Poneke tonalngoaetumai ana, taku kupa e nga morehu me noho tatou kite whasatikatika i tenei Pire, me mea ko te whakatikatika a Ngapahi, hei kaupapa me whiriwhiri inga tangata makauranga 0 ie TaiEawhiti ka haere atu ki Poneke. Hianga:— Kite kore e whakaaetia mai ete Pirimia te te taha e whakatu nei i te Poari, me mea ka paahitia i runga ake i tona harlgaitanga 0 tana Pire ka pewhea te ahua. . Hutana:— He patai whaaro tenei, ka whakahokia e au, i runga i te tikanga o te whakatikatika, kaa kiia eau kite paahi te Pire i runga i tona hangaitanga e kore e mutu te whakatikatika, mo nga rarangi e kitea ana te taumaha ki runga ia tatou, he tikanga tonu tenei no te ture, te mau tonu 0 nga whakatikatika, ahakoa paahi te ture. Tenei tetahi huarahi, mehemea kaore rawa o te whakatikatika i uru, kaati kua eke ki runga i te korero i kiia e Paratene Ngata, kua whai paina mo te haere ki Ingarangi kia te Kuini. Hianga:— E pai ana to whakamarama e Ihaia mo runga i ta ratau whiriwhiri, mo te taha 0 te Poari. Mo te taha turaki tenei patai, i runga i te mea kua eke kei runga kei te Take ote hui, ara kite whakatikatika ite Pire hou, mehemea kite kore e whak&etia te whakatikatika e te Pirimia ka pewhea te ahua. Kani Hori:— Kite kore e whakaaetia ete Pirimia, ko te whakatikatika ki Waitangi kua whai putake kite haere ki Ingarangi, notemsa kua maha nga tau e whakahaeretia ana taua haere ki Ingarangi. Kua tuwhera te Whare Mohi:— Me whakat6pu nga Iwi Maori ki runga kite whakatikatika. Tiamana:— Kua kopi nga Take o tenei hui, i karangatia ai tb nei hui e nga morehu, e raa nga Take kei te toe hei~whakahaeretanga ma tenei hui, ko te kohi moDi mo te haere ki Ingarangi mete Kirihipi. Mohi:— Taku whakaaro. mo tenei Take, mo te Eipoata o Waitangi e whakahau nei kia kawea te tono Mana-Motuhake mo ta Iwi Ma ori; ka panuitia i roto ite Eipoata. ka whakamarama au i te ritenga o tenei Eipoata Qtira kei roto i taua Eipoata e korero ana. I. Hutana:— E te Tiamana, tenei Take he Take whakamia kia au, mehemea ka korero ahau i aku whakaaro mo tenei Take, ko te tikanga ia kauaka au e korero, e whakariterite mo runga i tenei Take, otira i te mea kua takoto tenei hei Take kite aroaro 0 tenei hui, me whakaatu au i taku kupu kite aror aro 0 tenei hui, ka puta au ki waho o tenei Take, i runga i tenei, ko au he pononga ahau na te Kotahitanga, kua tukua au e aku Eangatira kite maie, ara ete Kotahitanga mo te nania o te Perehi e kiia nei ko te Huia Tangata Kotahi, e £BO pauna kua utua eau ake, e £SO pauna no roto ake i taku pakete, kei te whaia an kia mau kite herehere mo te toenga 0 taua moni e £BO pauna, i puta atu ano he tono maku mo tenei kia whakaarongia enga Minita ote Kotahitanga, kihai rawa i manakohia mai, no reira kaore aku painga e uru ai au ki nga whakariterite mo nga Take penei, e whakahaere nei te kohi monijmo te kawe i te Mana-Motuhake ki Ingarangi, heoi ma koutou tena e whakaritarite- ma tenei hui. Teua: — Tenei Take kua whakatakotoria ki o tatou aroaro, he Take tahito i te hoatutanga i tenei Take kite Kawanatanga ote Koroni o Nui Tireni kaore i whakdetiaete Paremata, engari ko nga mahi a te Kotahitanga, i oti mo runga i tenei takeimuri mai iteputanga mai ki waho 0 te Paremata takoto tonu i runga, katahi nei ano ka whakakorikoritia e korerotia nei e tenei hui, e korerotia nei e Mohi , i roto i te Eipoata 0 te hui a Ngapuhi' ki Waitangi, . tae mai ki tenei ra, e takoto nei i tfc aroaroo tenei hui, ko taku kupu mo tenei take ara mo tenei Eipoata, e penei ana, kua rongo tatau, kua kite kity whakaaturia e Mohi, he ra ano kei te takoto msti mo tenei take, hei reira whakaoti ai tenei take, ahakda mo te

Mana : Motuhakemo to Pire ranei, aramo te Poari, ko te mutunga tenei o taku korero mo tenei .Take. Mohi:— E korero ake ana au mo nga korero a nga Mema, kua korero ake nai, e penei ana te korero a nga Morehu ote v kainga nei, kei waho ratau o te Kotahitanga, ko tenei Kotahitanga ko te.hainatanga o nga Iwi o te Motu nei, ko tona haina tenei e whiti ai ki Ingarangi, kua whakamaramatia ake ra e au ko tenei tono mana, kua whakatakotoria e Hone Heke kite Paremata i te tau 1891, tau 1895 ka paahitia ete Kotahitanga, kia kohia he moni kia rua hereni, hei whakawhitu ki Ingarangi, i te tau 1896 ka turakina ete Kawana tono Motuhake, ite tau 1897 ka whakahaerengia te kohi moni kaore i rahi, e kore e ora nga tangata hei haere ki Ingarangi kite kawe i taua Take, ko nga tangata i kowhiritia i roto i te hui ki Papawai tokotoru, i whakaaturia ano te kaute o aua moni, e 400 me nga hawhe, i tau 98 ko te Pire Poari, koia tenei e haere nei i runga i te Motu nei, ka wehe nga tangata i konei o te Kotahitanga ki runga ite Pire Poari, ko etahi kite turaki, ko te taha kite Poari ka ki kei konei tonu te tika, kaore e tika te haere ki Ingarangi, no te taeng-i kite Paremata ka kiia ano kia whitingia ano a Ingarangi, ko nga Iwi e tuturu ana kite Kotahitanga, koia e ki nei kia whitingia ano a Ingarangi, kua paahitia mai te Ripoata a Ngapnhi e te Kotahitanga, koia tenei e panuitia atu nei, ko nga kupu kei roto i tenei Pire, hei whakaarotanga ma tatau, ko te kowhiri I nga tangata matau ote Iwi hei haere ki taua Kotahitanga, kite mana i nga Iwi nei tana kupu, katahi ka mana tenei kupu, kite kore e rite.i nga tangata o te Motu nei, kaore he painga mo taua hui kite tu ano. ko tetahi kupu e whakaaro ana au ko te kohi moni, ko tenei kohi moni kaore e hoacu kits Kotahitanga, engari ma tena Hapu e pupuri, mo te tae rawa ake kite taima e rite ai enei kupu e rua te Poari mete Mana Motuhaka, te tono i te Mana Motuhake kua oti katoa tona ahua, ona waewae me ona kanohi nie tona tmana te hanga, kei te waahi kota'ii e taxoto ana, mo etahi kupu e whakahaerji ka roa te haere ki Ingarangi, ka ngaro ta haanga ahi, ite tunga ote hui kite Waip itu, i tuano te Putihana kite Paremata, kia whakamutua te hoko, mete hui itu ki Turanga, ka tukua ko Pi'nepinetekura kite Paremata nui o te Koroni, ite hai ki Waipawa ka mahia nga Komiti kia whaka iiutua te hoko i nga hui katoa etu ana, ko taua kupu ano kia whakamutua te hoko, me mea i Lere te kohi moni kua tere ' te tae ki Ingarangi, kua mohiotia tona ahua, r te Aui o nga tono kua tae kite Paremata o Niu Tireni, kaore e whakaae te Kawana i runga i te tono a nga Maori kia whakarnutaa te hoko ate Kawanatanga, kaore i rongo te Kawanatanga, ko te hoko tonu te mea nui ite Kawanatanga, koia te Kotahitanga i tere ai te whakaaro kia whitingia a Ingarangi, ko etahi e penei ana, ko etahi hei noho ncaiho, ko etahi hei mahi, no te rongonga o nga mea e noho npaiho ana i enei kupu, ka ki ratau kaore noa he tikanga o enei supu, e rua ano nga mea nui ki taku whakaaro ake kei roto i taua Ture, ko te haina, kite Kirihipi,. mete kohi moni, no reira au i mea ake ai e nga morehu, me titiro ano tatau.ki etahi o nga take nei, me titiro etahi o koutou hei haere ki taua hui e tu mai nei, hei whakaaiu i a koutou na whakaaro. Otene:— Ko au kaore au i roto i te Kotahitanga, e whakarongo ake nei au kei te ngangau tonu te Kotahitanga, e tautoko ake ana au i te Ripoata nei i ona kupu katoa katoa katoa, ka haina au i taku Ingoa kite Kirihipi ate Kotahitanga mo taku tinana, he whakaae maku i nga mea e paahitia ana ete Kotahitanga, kia pooti ai an i nga Mema e pooti tia " ana hei Mema mo te Kotahitanga, hei kohi moni mo te haere ki Ingarangi, e tautoko ana an ite korero a Henare Te- Atua, eki nei kia nekehia atu mo te ra o te hui nui, ka mutu aku korero. Te Ua:— E whakaae ana au mo te korero a Henare Te Atua, mo ta ratau rarangi Ingoa mo te , Kirihipi, ko nga tangata o tenei kainga tae noii ki Wairarapa kore rawa tetahi tangata o tenei kainga i tae atu. ki Wairarapa, kaore tetahi i puta ki waho ote Kirihipi, ko nga tan'gata i puta ki waho o tc Kirihipi, ko Tamahaii ratau ko ana Wahine, ka ahu mai i

Wairarapa tae nba ki Tamaki, kore rawa tetahi tangata i puta ki waho o te Kirihipi, ko nga tangata i puta ki waho ote Kirihipi ko te Whanau ate Hapuku mete Hapuku raua ko Arihi, ko Mangakahia raua ko taana Wahine, ko tangata tena kaore i haina kite Kirihipi, i taku whakabaeretanga, tae noa ki Taupo, kaore he tangata i puta ki waho, ko nga tangata o te Rawhiti kite Waiau me Waikaremoana, kaore i puta ki waho o taua Kirihipi, i haina katoa nga tangata o ta Mahia, i whakamaramatia ano e Heta te tikanga mo to ratau rarangi Ingoa, mehemea ka puta ke mai he tikanga ke ma te Kotahitanga, ka puta ki waho. Turuki:— Mo runga i nga korero a nga Mema a te Ua raua ko Ihaia e whakamarama nei, na konei an i korero ake ai. Te timatanga o tenei take he whakatikatika i nga take o te Pire a te Pirimia, ko te take tera i korerotia i roto i te whare. Hapuku:— E whakaae ana an kite Ripoata a Ngapuhi i te hui ki Waitangi, e ki ana te Ripoata a Ngapuhi, kia whitingia a Ingarangi, kei reira te utu mo a tatau mahi e mahi nei tatau, kite mahi tatau ki Niu Tireni nei kopikopiko ai kaore tatau e whiwhi ki ta utu mo a tatau mahi, ka oti katoa i a au nga korero 0 te Ripoata a Ngapuhi, ka mutu. Kani:— E tautoko ana au i nga korero a te Uamairangi mo nga'take e rua, mo te tono Mana Motuhake, mo te whakatikatika i te Pire, ko te take i tautoko ai au i ena take e rua, he mea tana i.oti i te hui ki Waitingi, e whakaatu ake na i roto i te Ripoata o taua hui, me eke atu he kupu maku mo runga i te pooti Mema mo te Kotahitanga, i whaia ai tena take e taku korero mo tena take, he mea kua kiia kia nekehia mo tetahi hui a te Kotahitanga kei te haere mai, me mea kite waiho atu te pootitanga mo aua Mema mo taua hui, kua kiia i runga ake nei, ka tureiti, no te mea kua mutu nga tau mo te pootitanga mo aua Mema, mehemea kite whakaotia e tenei hui tenei take, ka whai taima hei pootitanga mo aua Mema. Kaati aku kupu mo tena Take. Hianga:— Taku kupu tuatahi he whakaatu tonu ake 1 te taumaha o toku whakaaro, ko te taumaha e korero ake nei au, ko te kai ka ote whakaaro mo runga ite Ripoata nei, kua panei te aronga o etahi o nga korero era e tureiti te pootitanga o nga Mema o te Kotahitanga, ite mea ko te tau mutunga tenei, kua hori atu ra ia Hanuere i te tau 1899, e whera ana toku whakaaro, me whai ano ko nga Mema kua oti nei te pooti i mua ake nei e kore e tika ma tenai hui e paahi enei take, ma nga Mema ote Kotahitanga, pera taku mea nga "Mema e korero nei, kia nekehia mo tetahi tuunga o te hoi, kia whai taima ai mo nga morehu, kite whiriwhiri mo nga mea e takoto nei i o ratau aroaro. Tiamana: — Ko tenei take ka paahitia ki runga i nga tikanga o te Ripoata, a Ngapuhi ite "Tiriti 0 Waitangi," e kore e taea e tenei hui te whakarereke, ka nekehia te whare mo te Turei 6th o Hune 1899. Ka whakamututia i konei nga korero ote hui ki Porangahau, hei te putanga o te nama 16 o "Te Puke Ki Hikurangi" ka whakaputa katoa atu ai, ara, ka tae hoki kite mutunga o taua hui.

Te Takurua. Matenepara. Waahi o Wairarapa. Hepetema 21st 1899. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" me to Komiti, tena koutou, kia tau te rangimarie kia koutou, mete aroha o to koutou Matua i te waahi ngaro, ma ana hoki koutou e whakakaha e tiaki, heoi te mihi, e hoa ete Etita, utaina atu aku kupu kia rongo mai a te Rangi-takoru o Whangaehu, eta te Rangir takoru tena koe; hei Taina hoki koe inoku, whakarongo mai e taku Taina kia" rongo o taringa papa, ka nui toku kata ki au panui kei te rere noa ite takiwa, kaore aku kupu taunu ki a .koe, kaore aku whakahe i a koe, kacre koe i roto i Apa, k?ore aku tono ki a koe kia tatai Tipuna koe, a kite whakahua whare Wananga, kore rawa atu, engari he ui taku, kaore au i kite i roto i to panui i te hui kite Kopiro waahi o Turakina, i huia katoatia e to panui, tenei Iwi a Ngaati Apa,

kaore e pooti Mama mo te Paremata o te Koroni, koi na te take i unu ai an i a matau ko oku Tairia me oku Hapu k: waho i taua paniii, engari aku kupu mo Taiiiroa raua ko Hirini Mohuia, i taka kore hoki e kite ite Ingoa o Marumaru, o te Ratana, o Hoone Waitere, ote Wirihana Hunia i roco ita koutou panui, e toku Taina e te Rangitakoru kua tika taua ui aku, ina ate Ratana Ngahina kua kite iho au 1 taana panui, kua tika ano ta,ku mohio ko taku panui mo Taiaroa raua ko Hirini Mohuia'intua mai nei e koe ki taku tuuriga Tiamanatanga kite Marae i Papawai, e kore koe e kite i tetahi panui aku i roto ij;e i'Tiupiri" i te ''Puke Ki Hikurangi" mo toku Tiamanatanga, e hoa nau anake nga kupu tawai moku, i rere noa mai i tc takiwa noa iho, kaore nei aku kupu mou, he kupu kmo to kupu i roto i to panui, e ki nei koe, katahi ano koe ka mohio kai te ora ano au, e hoa mehemea ko nga tikanga o mua kua patua koe, he whakahi hoki nou ki to Upoko Ariki ki au, te take he Uri au noku Tipuna, he kupu kau moku mo Rangitemori koia i aranga ai a Tapui Kokoreke, he kupu mo te Auahi Turoa e takoto mai i Manuriro na, he kupu mo Tapurewa-ote-rangi e takoto mai na i roto o Whangaehu na, ko au ta ratau Mokopuna, katahi au ka utu i o kupu tawai moku, kotahi tonu te putake o taku korero mo ts pooti Mema anake, kaore aku whakahe kia korua ko Hiroti i roto i Apa, - kaore aku ki he whare Wananga toku, he kore hoki noku kaore e mohio he whare Wananga to Ngaati Apa i roto i te takiwa o te Whakapono nei, i mutu atu ano i nga Kaumatua, kau aka e hanga korero parau mau, i waiho paku ake koe e to Matua, kaore koe i mohio ki tetahi korero mau ite takiwa i mate ai to Matua, kaati to wawata, mo to kupu i roto i to panui kia tukua maua ko Hiroti kia kakari mo tenei Tipuna mo Apa. Eta, kia rongo mai koe, kua takoto noatu oku whakapapa o Apa kei roto i nga pukapuka a te Kawauatanga, o te Kooti o Ruata ■ ngata. ko Maero toku Tipuna, ko Tauira toku Tipuna, koi na te take i riro ai i oku Hapu te tahi waahi o Ruatangata me Parewanui hoki, kua mutu noatu te Paipera ki nga pukapuka a te Kawanatanga, he aha korua ko "Hiroti i huna ai ia te Upokotauaki raua ko te Hau, he mohio hoki no korua ko maua ko te Ratana kai kcna, kaati na korua 1 kia Apa mo korua anake tena Apa e pai ana, kaati taku kupu kia koe mo korua anake tena Apa, ko te Apa tena i haere mai nei r Orangi-te-taea i Taupo, e hoa e te Rangitakoru i te mea na Apa koe, he aha koe i kore ai e whi * r hi k: tetahi koata eka putu ranei hei turanga mo to waewae ki Parewanui, ko te tino patera i mau ai te inana o Ngaati. Apa, kei rotu i te Hupirimi Kooti nga korero mo Parewanui, te Kooti mo Rangitikei Manawatu, ko te kupu Pakeha ko te tino Homu (Home) tenei o Ngaati Apa a ka kore noa iho koe e whiwhi ki tetahi koata eka mou, mo to kupu e whakaatu atu nei koe i o Hapu o Hamua, o Muaupoko, kai te pai, ko nga Hapu ake nei e korero ana, ko nga Hapu i tata kite takiwa pooti o Ngaati Apa, koi na aku Hapu i korero ai au. Tenei kia rongo mai o taringa papa, no Hamua hoki au, na te Riponga au, te taha ki taku matua taane, no nga Iwi katoa au, na Kahungunu au taku matua Wahine. Kai te pai to ki mai no nga Rauru au, ae, he Tipuna Rangatira hoki a Rauru, kia rongo mai koe ki taku kupu, kaore kau ou Hapu e noho na koe i kona, ko maua ko te Ratana nga tangata.nui nga Hapu kei te takiwa o Ngaati-Apa e nono ana, be Hapu nui oku kei roto i Whangaehu, kei Matatera kei Kauangaroa, e kore rawa koe e tata mai ki taku kaute, kore kia paku, ko koe te patene whakamutunga, ko koe hoki he Hapu noku, ko au ano to matamua, kaore hoki e pai nga waewae kia korero ake kite mahunga, ko te mahunga ano hei korero ki nga waewae, ko au to tuakana. Ko Tuiri to mua ko Huna te taina, na Tuiri na te tuakana ko te Auahi Turoa, na te Auahi ko te Ropiha. Na Hun& na te taina o Tuiri ko Pounamu-kino, nana ate Rangitakoru nana koe. Eta kaore he Whakapapa i tua atu i tenei te tata o taua koia i tika ai taku hei Hapu koe moku. E ta kaati to korero mai ki to matamua, kei matapouri koe, he mea. kino te korero ki nga matamua ka matapouri ka mate, kaati iho i konei nga kupu, maau ano taua e kukume ki tetahi huarahi korero, kaore hoki ta taua tautohe e riro : a koe, engari ka wiini i au,

kua uru tabi maua ko taka tuakana ko .te Ratana Ngahina, kei a maua, hoki te nuinga 0 nga Hapu, hei aha ma wai koe te kore ai e pooti e kore hoki te kai e pahure i a koe, he patene whakamutunga hoki koe, ka mutu aka kupu. Na Kawana Ropiha. Takurua Matenepara. Kia Hiroti Haimona kei Whangaehu tena koe me nga aitua i kona, e noho mai na i runga i nga marae p taku taina tuakana o te Hunga-o-te-rangi, kaati te mihi he 4mpu ke tenei he whakautu atu naku ito panui. E ta kaore pea o kanohi i titiro ki taku panui, 1 marama taku panui, ko Hiroti no Ngawaeriki toona p&pa a Haimona Te Iki, kaore aku kupu i rere ki to Whaea, mo to matua taane ke taku panui, kaore aku whakahe ki to Whaea kaore i roto i Apa, kaati ka rere noa mai taau Whakapapa i te takiwa, kaore nei aku whakahe atu ki to Whaea, aku ki atu kaore i roto i Apa, mehemea iki mai koe i whakahe koe ehara i a Ngawaeriki to matua taane katahi ka tika to panui, ko tenei kai te rere noa i te takiwa taau panui, a kore iho koe e mohio ki etahi o nga uri a Tonganui. Kaati mou tena Apa ina hoki ka ngaro i a koe a Te Upokotauaki raua ko te Hau, naau hoki i tatai noa mai i ou tatai, kaore nei he kupu whakahe atu ki to Whaea. Eta na te Rangitakoru pea koe i kukume ki runga ki ana korero parau, he tino mohio nei au ki to Tipuna kia Te Iki, ko tetahi tonu tena o ngo Kaumatua o tenei aw a o Mangawhero, no reira taku ki atu kia koe no Ngawaeriki koe, kaati kua riro koe i nga korero a to taokete e korero parau na, mo to patai mai kia au kia tatai au. Eta kaore au e tatai atu kia koe, e penei me koe e tatai -nei i te takiwa noa iho,. taku kupu kia koe i whea koe i te Kootitanga o Rua-tangata me o kanohi e titiro ana, me o taringa e whakarongo ana i toku tatai o Apa. me oku taina me oku Hapu, me o ratau Tipuna, me Ng&ti-Tauira me Ng&ti-Maero, kokiritia ana nga pukapuka kite aroaro ote Kooti, a paahitia ana ete Kooti, a riro ana i a matau ko oku Hapu tetahi waahi o taua Whenua. Eta kua noa atu oku Whakapapa ki roto i nga pukapuka ate Kawanatanga. E. tame mutu to whakarongo ki nga korero ate Rangitakoru, kua mutu noa atu nga korero e ora ana o Tipuna o matua, kite aroaro o te feawanafcanga, kei te wawata noa ate Rangitakoru ki etahi korero hou maana, kia rongo mai koe kotahi tonu te putake o ta tatau kakari mo te pooti Mema anake, taku kupu kia koe ka wiini i a maua ko taku tuakana ko te Ratana, notemea no maaa nga Hapu nui kei te takiwa o Ng&ti-Apa, e kore ai korua ko te Rangitakoru e kite, mo taku kupu mo Tiaki Tiwini, ko Tiaki Tiwini hoki kei te mahi tikanga i rotoj te Paremete mo te takiwa o Ng&ti-Apa. Heoi e Kore au e tino tuku atu i aku korero i naianei kei kapi "Te Puke" engari ma korua ano ko te Rangitakoru e arahi he korero ma tatau, ki taku whakaaro ia me mutu, kua wiini hoki i a au, ka pakaru o maua Hapu ko te Ratana kite pooti Mema, no maua hoki nga Hapu nui ake. Heoi ano aku kupu kei hoha "Te Puke." Na Kawana Ropih.

Ru&toki. Hepetema 18th, 1899. Ki Te Etifca o "Te Puke Ki Hikurangi" tena ra koa me ou Kai-whakahaere, kia ora koufcou i raro i te Ariki. • Tenei nga kupu ruarua nei ka tukua atu kia koe e "Te Puke," hei mau atu maau ki nga marae o nga Hapu o nga Iwi o nga Rangatira o te Motu nei, 0 Aotearoa mete Waipounamu, tenei hoki matau te Iwi o Tuhoe kua kite iho i nga korero a Tuta Nihoniho o Ng&ti-Porou i roto Ita tatau Pepa mo te Mema mete Poari, a tu ana to matau huifaui ki roto o te Whare nei o Tama-wharekura, kite whaihanga i etahi kupu. whakaea mo nga korero a Tuta Nihonibo i roto i ta tatau Pepa, a wliakatutia ana he Tiamana mo taua huihuinga, ko te Amo Kokouri. Ko nga tangata o taua hui kotahi rau (100) he matenga tupapaku te take i hui ai kaati tena. (1) E hoa e Tuta ehara taku pupuri Whenua i te mea homai na te tangata, engari no te ra i mau ai te rongo ka takoto ta Tuhoe kupu, e kore ia e hoko Whenua, haunga ia nga tangata peke taiepa, e baere ana i runga i te kaki mar 6, no te kitenga ite katahi ka hoki ki roto.

(2) Oku Maunga nunui ko Maungapo hatu kai te taha Rawhiti, ko Huiarau kai te Tonga, ko Tawhiuau kai te taha Hauauru, ko Manawaru kai Waenganui, ko tenei Iwi ko Tuhoe kei runga e ngeri ana. Taku kai ko te Whetu, taaku kai ko ce Marama, ka noho au i taku .Whenua, ukitaue ukitaue ukitaue. (3) Mo te pooti Mema, he taonga tena no te Tai-Rawhiti ehara i te mea maau e arai, engari ma te pooti, - notemea ka hia tekau tau- e tu ana to tatau Mema mai ano o te timatanga ote pooti Mema tae mai ki tenei tau, "kei a Ngati-Porou tonu, Rongowhakaata, me Ngati-Kahungunu ki roto o Heretaunga e tu ana te Mema, a e hoatu tonu ana o konei pooti mo kona kaati tena. (4) Ete Tai-Rawhiti katoa, ko Numia Kereru kua kabft tona pooti ki nga Rohe o Matatua, o te Arawa hoki, koia ete Tai Rawhiti homai 0 koutou pooti mo taua tangata. (5) Mo te Pire Poari. Ki to matau whakaaro na koutou ano e nga Iwi i hui nei ki Papawai kite whakatikatika i taua Pire, i kino ai te Pire a te Hetana te Pirimia, ara, i mahia hiangatia. Kaati e rua nga whakatikatika no Papawai no te "Tiriti d Waitangi" ko te taha whakatu 1 te Poan kua tuku Pitihana nei ratau, me paahi te Pire Poari mo te Tai-Rawhiti anake, ko to "Waitangi" mo te Motu katoa kaati tena. (6) E hoa ma e nga mana, e nga Rangatira, e nga Iwi, e nga Hapu, o Aotearoa, ki ta matau na mahara i haere mai te mihi a Kuini Wikitoria, mo nga Iwi Maori katoa o tenei Motu, no reira kite kore e paahitia te Pire Poari i tenei Paremete, te mea tika rawa me hui nga matauranga me nga Rangatira ote Motu nei kite whakatikatika i tenei Pire, engari me mahi tino pai. Heoi ma te Atua "Te Puke" e wbakakaha mo nga ra roa e tu mai nei i mua i o tatau aroaro. Hou Te Pouwhare.