TE TIRITI O WAITANGI

Toa Takitini, Issue 103, 1 April 1930, Page 2037

TE TIRITI O WAITANGI

I te wiki tuatahi o Hanuere nei ka tae mai te lira hapai Pitihana whakaara i te Tiriti. Anei nga whakamarama. “E ki ana nga tangata matau kua mate te Tiriti o Waitangi, kua pirau.” Mehemea he Tiriti tuarua tenei no te Ran Tau Hou nei, tena pea e tika. Pena ko te Tiriti o Waitangi 1840 kaati aata hoki marika, hurahia nga putea whakamarama a nga tohunga whakamarama i te Tiriti o Waitangi. E te whanau: takahia te paahi o te wiira, kia aata heke i te heketanga. Ko te whakapono te kaupapa o te Tiriti. Kaore he roto, he waho. He aha koutou ka raruraru ai ki enei taonga e ma? Kaore hoki e taea e tatou te parapara ma te ua o te rangi tera tahua, ma te Tiriti tenei tahua. Ko nga hua nei hoki o te whenua ta tatou tumanako i roto i te kotahitanga o te aroha tinihanga kore. Kite tapiritia, kia rua rangatira, ko Roto ko Waho; he Totara waahi rua, he aitua. TIRITI 0 WAITANGI: Tirohia nga whakamarama a nga tohunga whakautuutu patai, me o nanahi tonu ake nei? Kei te mau, kei roto i nga kohatu maitai. Kia tino mau i a koutou nga korero totika o te Tiriti o Waitangi, hei korero ma koutou kia koutou tamariki. He mate rere kei te tipu i roto i nga whakatipuranga; he mate whakapupuhi-puku no nga tangata matau. Ko te rongoa mo tenei mate he: — 1. He whakakawenata i nga korero o nga Pitihana i haere i raro o te Tiriti, me ona whakautu patai. 2. I nga take i pakanga takitahitia i raro i te Tiriti, e te tangata, e te hapu ranei. 3. 1 nga take i whakakotia rawahotia e te Karauna, i runga i te whakahoahoa o nga Mema Maori ki nga Minita o te Karauna. WHAKAMARAMA I NGA PITIHANA:— 1. Hurahia nga whakautu patai a te Ahera ki a te Koohi mo te Pitihana a Tawhiao 1885. 2. Hurahia nga whakautu a te Ahera, me nga kupu tangi aroha a te Kuini Wikitoria i te tau o te Tiupiri 1897; mo te Pitihana o nga rangatira huihui o nga Motu e rua mo te Tiriti o Waitangi. I tukua atu i raro i nga rings

huruhuru oWi Pere raua ko Hone Heke me te Kawana i te tan 1897. 3. Hurahia nga whakautu a nga tohunga a te Kingi mo te Pitihana i haria e W. Ratana i raro i te Timm o Waitangi i te tan 1924. 4, Hurahia nga kupu mihi, whakapumau, a nga rangatira 0 nga Motu e rua, kite Tiuka o loka. I toroa atu ki a ia i raro i nga ringa o nga upoko tohunga o nga iwi o nga Motu e rua i Rotorua 1901 ara o Timi Kara, Wi Pere, Hone Heke, Tame Parata, Taiaroa. 5. Hurahia nga whakamarama a te Mema o te Tai Rawhiti, kei te man i te Toa Takitini 1927. Kei kona nga whakamarama hohonu. I rite hoki aua whakamarama kite mihini e huri ana, tena i taana waahi, tena i taana mahi. Ka mutu mai tatou i te whakahua mihini. Ehara hoki i te mea, ma te whakahua Xiriti noa ake, ka tika ai tatou; engari ma te mahi tika, i runga i nga take, me nga kupu rangatira o to tatou reo. 6. Hurahia nga kupu whakautu mo te Pitihana a te Kakakura, mo Whitireia Whenua Kura. 7. Hurahia nga korero ote Keehi ate Arawa, kite Karauna, mo nga moana i Rotorua. 8. Hurahia nga korero o te keehi a Nireaha Tamaki mo te Karauna, me te whakatau a nga tohunga ote Kingi, 1 pa atu kite Tiriti o Waitangi mo taua keehi, me era atu keehi. Ki» te whakawhaititia enei korero ki tetahi pukapuka, tena pea e memeha atu, nga kapua o tenei mate, a ka toe iho ki tai o te kuia, o te koroua, te kiriimi o taana waiu, hei manawa mo nga mokopuna. Kua whakahuatia i runga ake he mate whakapupuhi-puku no nga tangata matau i —te pirau o te Tiriti o Waitangi. He tino ope nui tonu kei tenei kaupapa korero reka ki te taringa TIMI KARA. E tika ana Tkia kiia e tatou ko te Poropiti tenei tangata o te Ao, i whakamoemoea ai nga tikanga o nga Iwi e rua i te tau o te Tiriti o Waitangi 1840 taea noatia tenei ra. He ki tenei ma tatou, me o tatou iwi: mei kaua tenei tangata e whanau, kua pirau ke te Tiriti o Waitangi me nga tikanga Maori. Kua rite tatou kite hunga e tuku Kahili nei hei whakataka i a ratou ki raro i nga tikanga pakeha, me o ratou whenua. Kei te mau i te pakeha te whakanui mo tenei tangata mo te nui o te matauranga i puta ki a ia, i ora ai te Tiriti, i kore ai e kotahi he Ture mo te Pakeha mo te Maori. E te whanau! e kau ki uta, kei papaku ana te “Tatou, Tatau.” Ihaia Hutana Waipawa