NGA ATU A O TE IWI MAORI.

Toa Takitini, Issue 25, 1 August 1923, Page 6

NGA ATU A O TE IWI MAORI.

NA IRA TAHU. E PATAI ana a Mataira mo te alma o nga atua o te Maori i te wa kaliore ano te pakeha kia tae mai ki enei motu. E Pa. he patai tika tail, otira he take nui, he take naua, a ma wai hoki e whakahoki to patai? Kua ngaro hoki nga pn wananga o raurangi, kua kore nga whatu o te Whare wananga a nga koeke, kua heke ratan i Tahekeroa kite muriwai hou ki Rarohenga. I whakamarama mai a nehe ma i piki etahi ma te toi huarewa ki te Toi o nga rangi, ara ki to runga rawa o nga rangi tuhaha. Ka tae atu nga wairua o tenei ao ki reira, ka powhiritia mai e nga mareikura o roto o Rangiatea. Manohi ano nga atua ririki, nga atua kahurakiraki nei, e ahua marama ana ena. Engari i nga atua nunui, me ata titiro tatau ki taua ropu. Ko te ma'hi a nga tupuna he titiro ki nga mea kaha ote ao, mete whakatangata i ana mea, ara ka whakahuatia nga ingoa mete mea he tangata tcnu. Na, kia whakamaramatia e au etahi o ana mea, kia kitea ona hangar tanga. fuatahi. Tenei atua a Tawhirimatea, e karakia nei nga kaumoana o nehe ra ki taua atua ia ratau i waho i te moana. Ko taua atua ko te hau tonu e pupuhi nei, ara ka kiia e nga

koeke kei a ia nga hau katoa. Koinei te Whanau Puhi, ko aua hail o te takiwa. Koinei nga uri a Huru-te-arangi raua ko Tonga-nurkaea, nama a Parawera-nui, i moe i a Tawhiri-matea. Me whakaaro hoki koe kite karanga a Tane ki a Tawhiri-matea, kia tonoa mai te Whanau puhi hei patu, hei whin i te Tini o Poto, i tukuna nei e Whiro hei patu i a Tane. Kua tino marama te hangaitanga o Tawhiri-matea; koinei nga hau o te takiwa; kei te marae o Watea e takaawhio ana. Tuarua. Ko Tangaroa. He aha ra tona tiwai o tenei atua. e uru nei tona iugoa ki nga karakia a nehe ma e ka haere ratau kite hi ika. Tona hangaitanga o tenei ingoa he ika, koinei te takenga mai o nga ika o te moana, o te wai maori. Koinei a Tangaroa ara ran, e whakataukitia nei e nga tangata e ka haere ratau kite tuku hinaki. Tutoru. Ko Tane. Engari tenei, he ingoa nui tenei, hau ana te rongo ki nga motu katoa o Hawaiki. Nana nga mahi nunui, nana nga rakau c tipu mai na i ro ngahere, nana i hanga a Hina-ahu-one kite puke o Tuanuku; nana hoki i tiki nga kete ote wananga ite Toi o nga Rangi, ara i Tikitiki o rangi. Na, mehemea ka tirohia kaloatia nga korero mo Tane, timata atu 1 Aotearoa nei, a ka mutu mai ki Hawaii, ka tino marama te hangaitanga o tenei atua. Koinei te ra e tu iho nei i te poho 0 Rangi, koinei a Tama-nui-te-ra. Ka kiia te rawhiti ko te ara ura a Tane; ka kiia a Rarohenga, ara a te Reinga, ko te kainga huna a Tane, kei kona ia e huna ana ia ia i nga po. He nui nga korero mo tenei atua e kore nei e taea te tuhi atu, kei tahuri te waka. Tuawha. Ko Rongo. He ingoa nui ano tenei. Ka ahu atu nga karakia ki tenei atua eka tahuri te tangata kite tiri ite kumara, kite hohou ranei ite rongo eka mutu te pakanga. Kei Hawaii ano nga korero e marama ai te ahua o tenei atua. E ki ana nga Maori o reira, itewa i piki ai a Hina kite rangi, ka mahue tena ingoa ona, a ka kiia tona ingoa hou ko Rongo* Na, kua marama te taha ki a Hina, he nui hoki nga korero mona. Koinei te marama tetahi ingoa ona ko Hina-te-iwaiwa, i mu nei tona ingoa, kinga karakia i te wa e whakamamae ana te ivahine ite rauru motu hoki. Tenei ano nga korero e pumau ai tenei ki ko te marama tonu a Rongo. He nui noa atu nga atua o te iwi Maori, e kore e taea te tatau, te whakahuhua ingoa te whakamarama ranei. Me waiho ena ki tahaki, me whai taua i te tihi o te maunga, 1 te tino atua o te Maori, e noho nei i te Toi o nga Rangi tuhaha. Ko 10. Ko 10-matua. Ko 10-matua-te-kore. Ko 10-mata ngaro. Ko lo mataaho. Ko 10-te-wananga. E tika ana kia rukea atu etahi o nga atua, i te mea ko To te kai paihere o aua atua katoa. Engari tenei atua. Koinei te tino atua o te Maori o Aotearoa, o Rarotonga, o Tahiti, me era atu motu o te moana nui a Kiwa, o Tahora-nui atea. Koia te atua kaore nei i whangaia penei me Tane, me Tangaroa, me Rongo. Kaore kau he patunga tapu ki a ia, ara he raukakai. Kaore he karakia

e ahu ana ki a lo mo nga main kino o te ao, patu tangata, makutu, aha ranei. Kaore hoki he karakia ki a ia mo nga take ririki, engari mo nga mea nunui anake, nga take e puta ai he painga kite tangata. Kaore kau he kino e puta ana i tana atua, eai ki ta nga koeke, nga pu wananga o raurangi. E Pa! Tirohia nga atua katoa o nga iwi Maori ote ao, kaore nei e kitea tetahi atua hei whakarite. Nana hoki nga mea katoa o te ao, o tenei ao e nohoia ana e te ira tangata, me era atu ao hoki. E pai ana kia whakakorea atu nga atua whiro, engari tenei, he tohu tenei o te kaha o nga tupuna o te iwi Maori ki te kimi matauranga, i te takenga mai o nga mea katoa o te aoturoa. I puta nei tenei kupu ite whatu ote Whare wananga, ara i te tohunga ahurewa. 44 Kotahi tonu te ariki o nga mea katoa, kotahi tonu te matua o nga mea katoa, kotahi tonu te wairua o nga mea katoa, i puta katoa i roto i a 10-taketake.” Kite whai tonu te tangata i nga tapuwae b mate-mahora, ka kiia tena tangata he toi matua, he toi ora, a ma huhu, ma haha, ma te kunawhea ia e tauawhi kite urunga tapu o Uenuku. Tenei te maioha atu nei ki nga pu wananga o nehe ra, nga tangata ropine i nga ohaohatanga a nga koeke kua wehe atu nei ratau i taiao ki taiwhetuki, oti atu e kore a muri ia a ratau e koroutia mai ano. Manohi he wharangi rau angiangi ta tenei whakareanga he rauhi ki roto i te putea whakanakonako, hei pupuri mai i te taonga i korounuitia e Nehe ma. Ko wai ka kite atu ite mutunga mai ote ara muhu. He ara one e kitea turanga tapuwae, nawai te ara pukaka nui o Hinemoana e kitea te mata tapuwae. Mete hoki tonu ote mahara kite pepeha a nga kauwheke — 44 Ka riro he au heke, e kore e hoki ki tona raatapuna ano.”