TE TIRITI O WAITANGI.

Toa Takitini, Issue 9, 1 April 1922, Page 5

TE TIRITI O WAITANGI.

HE WHAKAMARAMA. (Na A. T. NGATA, M.A;, LL.B.) No te 6 o nga ra o Pepuere, 1840, ka hangaia te Tiriti ki Waitangi, wahi o Pewhairangi, kei te Tai Tokerau, i hangaia i waenganui ia Kawana Wiremu Hopihona, mo te taha ki a Kuini Wikitoria, me nga Rangatira Maori i hui ki reira i tana ra. No muri iho ka haria haeretia etahi kape o te Tiriti ki ecahi atu takiwa ote motu tae atu kite Waipounamu, aka hainatia e nga rangatira Maori oia iwi, oia iwi. Hui katoa nga mea o ratau i haina e 512. O reira a tae noa mai ki tenei wa e meinga ana e nga tangata matau e nga kai-whakahaere ranei ote Maori, hei kanpapa korero ma ratau te Tiriti me ona tikanga. I tenei wa kei te korerotia nuitia ki nga marae katoa tenei Tiriti, kei te ngutu o te iti, o te rahi, o te tangata kuare, o te tangata whai-whakaaro. He kuia nana te patai ki an i mua tata ake nei, “Tena korerotia mai te Tiriti o Waitangi : he aha ona tikanga ? He aha i waiho ai hei take korero ki nga marae.” Katahi au ka whakaaro, e tika ana pea tana. He he te poipoia haeretia o te ingoa o te Tiriti nei e te ngutu wahine, ko nga tikanga o roto kaore i te marama 1 a ratau. Ituhia te Tiriti o Waitangi ki nga reo e rua, kite reo pakeha, kite reo Maori. Na te ringa tonu o Kawana Hopihona i tuhituhi te kaupapa, naTe Poihipi (ko ia nei te kai-whakahaere a te Kuini o mua atu i a Kawana Hopihona) nana i whakatikatika. Ina te kupu a Te Poihipi, i taia ki roto ki nga pukapuka korero o te Paremata i te tau 1861 : —“ Ko te kaupapa whakaahua o te Tiriti i hangaia e au, i whakaaetia e Kapene Hopihona, he iti nei nga wahi i whakawhitiwhitia e ia, engari ko nga tikanga o roto kaore i whakaiereketia e ia.” Ko etahi o nga uri a Te Poihipi nei, i noho ki Kairakau, i te taha tai'o Heretaunga, a i muri iho ki Tokomaru (Waiapu), a kei reira tonu etahi o nga mokopuna e noho ana i naianei. Ko te reo Maori ote Tiriti na Henare Wiremu, e kiia nei ko Te Wiremu Karuwha, ko tetahi o nga tipuna o te hapu o Nga Wiremu. Kaore i oti pai kite reo Maori nga tikanga o nga kupu pakeha o te Tiriti, tera nga wahi ririki i mahue. Otira e tino marama ana i te reo Maori o te Tiriti ona aronga nunui, na reira, ma te reo Maori tonu o te Tiriti ia e whakamarama.

He aha tenei mea te Tiriti ?Ko te tikanga kite reo Maori, he whakaaetanga i waenganui i etahi iwi whaimana e rua, iiiaha atu ranei, he whakaaetanga na aua iwi ki etahi tikanga whanui, e pa ana ki a ratau. Ka kiia te pukapuka, i tuhituhia ai nga tikanga i whakaaetia e aua iwi, he Tiriti. Name waiho ko te reo Maori tonu o te Tiriti o Waitangi e korero i konei.