MO TE HAHI O ROMA—HE WHAKAHOKI.

Pipiwharauroa, Issue 70, 1 December 1903, Page 7

MO TE HAHI O ROMA— HE WHAKAHOKI.

EMEA ana a Ngakuru P. Hare kia waiho ma maua anake ta maua tautotohe, engari he patai tenei naku ki a ia mehemea nana ano ana korero he mea tohutohu mai ranei ki a ia na tetahi pakeha na tetahi pirihi ranei. Mo te kuare o Ngakuru, ka whakaungia e matou ta matou kupu he kuare ia me era atu tangata katoa e mea ana i whanau mai te Hahi o Ingarangi i roto i te Hahi'o Roma. Taria e hokia ai ano tenei take. ? E mea ana ano a Ngakuru kia kaua e tipokapokatia te pauui o ana korero, a ko ana korero pai i kapea e matou. He maminga tenei korero, ko nga tino take a ngakuru i panuitia e matou, ko ana korero luatahi hold, kaore i tipokapokatia. I rite tonu te aronga o ana korero, he pohehe anahe matou engari kahore i whakaaturia eia te pohehetanga. Ki ta matou titiro ko te taha pikopo anake ta Ngakuru e mohio ana kahore ia i te mohio ki etahi atu koreko o waho, heoi ano ko a nga pirihi anake e whakaako ai— hoki e whakaaona ana e ratou i whanau mai te Hahi o Ngarangi i roto ite Hahi o Roma. He kuare tenei korero he teka hoki. E mea ana a ngakuru ko ana korero pai i mahue katie whakaae pono ia he he enei 0 ana korero. Mo nga take nunui e tohea nei e Ngakuru raua ratou ranei ko ana pakeha : (1.) Mo te taenga 0 Pita ki Roma— Hato Petera ki a ia. Iki au kahore ate Karaipiture whakaatu i tu a Pita hei pihopa mo Roma, otira i mea ngakuru he pohehe tenei korero aku, na reira ka tonoa e au kia whakaaturia mai te upoko o te kainga i tu a Pita hei pihopa mo Roma. Kahore e taea e Ngakuru, a inaianei kua whakaputaputa ia ara

raua ko tana pakeha i nga ingoa o etahi tangata o waho ote Paipera. Mehemea ko Pita te riwhi o te Karaiti i tenei ao, a ko iate upoko o te Hahi he aha i kore ai e whakaaturia kite Paipera tona tunea hei pihopa mo Koma no te mea he mea nui rawa tenei. I whakahuatia e Ngakoru a Korotiu, he mihinare, otira kei pohehe te tangata he mihinare a Korotiu, ehara tenei tangata i Ingarangi no Horana ke. No te tau 1583 ia i whanau ai, ara neke atu i te 1000 nga tau i muri mai i te taenga o Pita ki Roma—pea. Kahore i tuhia e Ngakuru nga upoko o nga korero a enei tangata kia marama ai hoki ta matou titiro. I ki ranei ratou i tu a Hato Petera hei pihopa tuatahi mo Roma ? Whakaaturia mai. Otira ko taku kupu i kiia e Ngakuru he pohehe ko taku kupu, kahore a te Karaipiture whakaatu i tae a Pita ki Roma, i tu ranei ia hei pihopa mo Roma. Kahore a Kamera kupu i tae a Pita ki Roma, engari i mea ia ko te ki i tu a Pita hei Pihopa mo Roma i te tau 42, he korero noa iho na te tangata, Kahore au i mea kei te Karaipiture te whakaroherohenga, engari ko ta te Hahi o Ingarangi tena mo nga he o te Hahi o Roma, otira ko te kaupapa o aua Whakarohe ko te Karaipiture. E mea ana te Whakarohe vi e kore e tika kia tohea tetahi mea kahore nei i te Karaipiture, me koutou e tohe nei i tu a Pita hei pihopa mo Roma. He maha nga tikanga a te Hahi a Roma kei waho noa atu o te Karaipiture e aurara ana. Kei hea ta te Karaipiture ko meri hei taka-waenga mo te tangata, kia kaua te waina o te Hapa e hoatu kite whakaminenga ? Karakia ke ai nga pikopo ki a meri, kaati ko te ingoa tika mo ratou he Mereriana, ehara i te Karaitiana. Kaati taku whakahoki roa, kei ki noa iho Te Pipiwharauroa, me whakapoto noa te whakahoki mo etahi, mo te mea ahakoa marama noa te korero e kore a Ngakuru e kite, “ he kanohi ona a e kore e kite, he taringa e kore e whakarongo, he ngakau e kore e whakaaro.” (2.) Ae no te Hahi o Roma ena tikanga, koi ana nga tikanga i whakahengia nei i rukea nei ete Hahi o Ingarangi. E whakaae ana pea a Ngakura kahore te Hahi o Ingarangi i timata mai i nga ra o Henare viii., e tika ana tenei. E miharo ana matou kite mohio rawa o Ngaturu he kingi a Rukia no Ingarangi, no te mea he tini te pakeha kahore ano ki a rongo ki tenei kingi, kahore heki i

roto i nga pukapuka whakapapa o Ingarangi, engari na Piiti (Bede) te kupu i haere tetahi rangatira ko Rukia te ingoa kite pihopa o Roma. He pikopo a Piiti, no te tau 673 i whanau ai; e tata ana kite 500 tau i muri mai t a Rukia, otira e mea ana nga tangata matau he korero tara tenei korero, kahore hoki e tino mohiotia nga korero o Ingarangi i era ra; he itno tikanga pa nga pikopo te whukuhua i nga korero kahoke noi e tino mohiotia. Otira mehemea ke tika tenei korero, kaua tatou e pohehe ko Rukia he kingi no Ingarangi katoa, ehara ia i te kingi, engari he rangatira no tetahi hapu iti. E kore hoki e hapa tana haere ki Roma ko te pa nui hoki tera ko te pa i noho ai te kingi. He kuare te ki a Ngakuru he popa to Roma i era ra, kahore kau, engari he pihopa, i rite tonu hoki tona mana ki o era atu pihopa, no muri nca mai, no nga tau 400, i runga i te ngakau apo o te pihopa o Roma, o Tepene, ka i whakaae. Ko te tangata pikopo tuatahi kite kauwhau ki Ingarangi ko. Akutini na popa Kerekore ia i tono. No te taua 597 ia i u ai, engari tae atu ia kua tu ke noa atu he Hahi mo Ingarangi. E hoa, e Ngakuru, ko to kupu ko te Hahi o Roma te matua o nga hahi kaioa. E rite ana te he o tenei kupu au kite he oteki ko Mahuta te kingi ote Iwi Maori katoa. (3.) He tika i huri etahi tangata kite Hahi 0 Roma i runga i to ratou kuare, penei ano hoki me etahi tangata matau e huri nei kite rewera, ehara i te-mea he tika no te rewera, engari he pohehe no te tangata he hiahia hoki ki nga tikanga a te rewera. Ko wai nga pihopa i huri kite Hahi o Roma ? He aha te take i takahia ai te Hahi o Roma i Ingarangi i Tiamani, i te wa o te Rewhomeihana ? Ehara ia nei i te mea he kino no ana tikanga, 1 te ngakau apo o te Popa, i tana whai kia tau ki raro i tana mana, te kingi ? Kite whakaaturia e matau nga kino o te Hahi o Roma e kore pea koe e v/hakapono. Otira kaati i konei.