TE ARAWHATA KI TE MATAURANGA.

Pipiwharauroa, Issue 34, 1 December 1900, Page 11

TE ARAWHATA KI TE MATAURANGA.

I TER A tau, i aku korero mo “Etahi tamariki Maori,” ipanuitiae Te Pipiwharauroa i puta taku kupu, tera e whakaaturia e au, hei titiro ma te tangata, nga mahi me nga moni e tae ai nga tamariki Maori kite kareti nui o Niu Tireni, ara kite Uniwhahiti ( University). E wha nga manga o te uniwhahiti o N. T., kei Otepoti ( Dunedin), kei Otautahi ( Christchurch), kei Poneke, kei Akarana. Tokorima ano nga tamariki Maori kua tae kite uniwhahiti, ko Apirana Ngata me Reweti Kohere ki Otautahi, ko Hamiora Hei ki Akarana, ko Tutere Wi Repa me Pita Paaka ki Otepoti. O tenei tokorima, ko Apirana Ngata anake kua tutuki kite mutunga mai, ara kua tu ia kei runga o te huahua whakamutunga ote matauranga. Ka whakaatu au i konei, kei pohehe te tangata, ko ahau ko te kai tuhi i enei korero, kaore ano kia tae kite huahua whakamutunga, heoi taku ko te whakaatu ite huarahi ki nga tamariki kaore ano kia hikoi te

waewae, a hei to ratou taenga mai ki toku huahua, ka tuhi whakarunga ai taku ringa kia tautotoro atu ratou kite keokeonga o te arawhata o te matauranga. Te huahua tuatahi te kura 0 te kainga. Te mea tuatahi tonu ko te kite o te tangata i te pai o te kura, a ko te kaha o tona ngakau ki te tono i tana tamaiti kite kura o te kainga, ko te huahua tuatahi hoki tenei o te arawhata kite matauranga. Kaua e whakamanawa ma te tamaiti tona haere atu kite kura, he tamariki, kaore ano kia kaha, kia u nga whakaaro. He maha nga tau e kura ana te tamaiti i te kainga, a i enei tau kia tino pai te tiaki i te 'tinana 0 to tamaiti. Kahore kau he painga o te matauranga whakaharahara atu i te ao nei kite whaoria ki roto kite kawhena, ka tukua ki roto kite oneone, e waru putu te hohonu. Nui atu te tinana ora i nga matauranga o te ao, i nga rua taimana katoa. Kia mahana nga kakahu o to tamaiti, kaua ia e noho maku i roto i te whare kura , kia pai kia nui, te kai mana. I nga wa kaore he kura, kaore he mahi me tuku ia kia haere kite takaro. Kei hoha koe kite tiaki ito tamaiti. E rite ana ia kite moni nui e whaoria ana kite peeke, tenei ake te ra e kai ai koe i nga hua, ara i nga itarete, tona nui noa atu. Hei te putanga o te tamaiti i te wha o nga turanga ka riro ma te kawanatanga e utu tona haerenga ki Te Aute, ki te whai ruuma ano ia ; e rua nga tau e riro ai ma te kawanatanga e utu tona haerenga,— ko te huahua iti tenei o te arawhata nei. Kei te Nama I o Te Tui,’ te pepa o Te Aute, nga tohutohu mo te haere o te tamaiti ki Te Ante, taihoa ra ka ta ai ki Te Pipiwharauroa. Te moni aTe Makarini. Te huarahi ngawari, atu i te kura o te kainga ki Te Aute, mehemea he tamaiti kakama, matau ko te whiwhi kite moni a Te Makarini, te £ls mo te tau mo nga tau e rua, a, mehemea he tamaiti tohu moni ka tae noa atu ena moni kite toru tau. I ia tau, iia tau, e rua o enei moni e riro ana i nga kura o nga kainga anake, e kore hoki a Te Aute me Tipene e tukua kia whakataetae mo enei moni. Nga tamariki o nga kura o nga kainga e ahei te whakataetae mo enei moni ko nga tamariki kaore i nuku ake o ratou tau i te tekau ma. rima. Ko enei moni hei oranga ki Te Aute. Mehemea kaore i nuku ake ite 16 nga tau o te tamaiti ka ahei ano ia te whakamatautau mote e puta ana ki Te Aute, engari kaua hoki ia e whiwhi ki taua moni ano i rhua atu. Me pula ake he kupu maku i konei mo te kore moni ma nga tamariki wahine, hei

whakamama ite haerenga mete nohoanga i nga kura nunui mo nga tamariki wahine. Ko wai rate tangata hei whakatakoto ite tahua mo enei moni ? Te huahua tuavua —ho Te Ante. Ko Te Aute anake te kura Maori, e tika ana kia kiia he kareti, a ko tenei anake hoki te kura Maori e tae ai te tamaiti ki Le uniwhahiti. He pai ano te haere o te tamaiti ki nga kareti pakeha mehemea e taea te utu, engari ki taku whakaaro mo te whakaako mo te taha ki te wairua, kaore he kura hei rite mo Te Aute. Ko tenei tetahi o tatou mate, ko te kotahi ano o te kura penei me Te Aute mo nga tamariki Maori. I rongo au e haere ana nga tamariki matau o Tipene kite Karama Kura o Akarana kaore kau he utu. E kore e puta taku korero i konei mo te haere ki nga kura mahi a-ringa, apopo nei hangaia ai e te kawanatanga mo nga tamariki Maori, me waiho hei take korero ke tena. Te tino kahanga ote whakaako a Te Aute ko te hinengaro. Ka puta ano he kupu whakamahara maku ; i nga tau maha e noho ana i Te Aute kia tino tupato mo te ora o te tinana. Ko nga tamariki anake kua noho ki Te Aute kei te mohio kite pai kite ngahau oTe Aute Kareti. T huahua tuatoru —ko te Uniwhahiti. Kia puta ra ano te tamaiti te pakeke ranei ite whakamatautauranga matriculation , katahi ia ka ahei te tapoko kite uniwhahiti; ko te matriculation te whakamatautauranga whakamutunga o Te Aute, he ruarua e puta ana i tenei whakamatautauranga. Ka puta te tangata i tenei ka ahei ia te haere ki tetahi o nga manga o te uniwhahiti kua whakaaturia ake ra. Mehemea hei takuta te tangata, ka haere ia ki Otepoti, heoi ano te kura takuta kei Niu Tireni nei. He kura tino uaua te kura takuta ; kia rima tau ra ano e kura ana katahi ka tu hei takuta, kite puta ano ia te tangata i nga whakamatautauranga o nga tau katoa. Kite hiahia te tangata ki etahi atu mahi nunui, e pai ana nga kareti katoa, ko Otepoti ia raua ko Otautahi nga mea tawhito, kua kitea te kaha. Ina tonu te haere hei te mea ngawari. Te kahanga o te pau o te moni hei te whare hei nohoanga, hei nga pukapuka hoki. Kia rahi ake i te £7O ka pai te noho i te uniwhahiti he kainga whakapau moni. Te moni ate Kawanatanga. E torn nga moni e mo te mea kotahi e homai ana ete kawanatanga ma nga tamariki Maori e kaha ana te puta i te matriculation, i te tau kotahi, mo nga tau e toru, hei oranga ki le uniwhahiti. E nekehia ana i etahi wa kite £SO, a e neke-

hia ana hoki ki te wha tan. Kei te tonoa e te Kotahitanga o Te Ante kia whakanuia tenei moni. Te moni 0 te Kareti 0 Hoani. Tera ano tetahi moni e riro mai i nga tamariki Maori matau e £SO hei oranga kite Kareti i Akarana; engari me noho te tamaiti ki te Kareti o Hoani, T amaki ; e pan katoa ana -tenei moni mo te nohoanga i te kareti, i te haerenga hoki ki Akarana i runga kooti. Etahi atu moni. Tera ano etahi moni e tuwhera ana kite Maori kite pakeha, engari ma te Maori tino mohio tonu ka riro mai ai te moni a te pakeha. Mehemea hei minita te tamaiti, kite noho ia ki tetahi whare kei Otautahi, ka whiwhi ia kite i te tan ; mehemea ia he tamaiti na te minita ka nukuhia ki te £SO. Ko tenei moni ma nga tamariki anake o te Hahi o Ingarangi. Ki te whiwhi te tamaiti i te moni a te kawanatanga e kore e riro i a ia te moni o te Kareti o Hoani; kite whiwhi ia ki te moni o te Kareti o Hoani e kore e riro i a ia ta te kawanatanga. Kia ata whakamaramatia nga huahua me nga apiti o te arawhata ki te matauranga : Te Matauranga. _ TT . , 7 ... ( Te moni kawanatanga 1. Te Umwhahitt. | mg te moni 0 Hoani . • ( Moni a Te Makarini, 2. Te Ante. | te h ana i a te papa. _ , , , . f Te kaha o nga matua, 3. him 0 te kamga tg kaha Q te ta maiti. Te huahua tua —. Tera ano tetahi huahua, e kore e tika kia kiia ko te huahua tuawha, ehara hoki i te tuawha, engari me ki ko te huahua tirnatanga, whakamutunga, — ko te huahua tenei e kite ai te tangata i te tino matauranga, te matauranga e mohio ai ia ki te noho par i tenei ao, a i tetahi atu ao hoki. E riro mai ai tenei matauranga ehara i te mea ma te tae ki nga kareti, ma te moni ranei, engari ma te ngakau maru, ma te ngakau mamae. “ Ko te oranga tonutanga tenei, kia matau ratou ki a koe, ko koe anake te Atua pono, a Ihu Karaiti ano hoki i tonoa mai nei e koe,” —nga kupu a te Karaiti. Te oranga tonutanga ko te matauranga ki a Ihowa, ki tana Tama hoki. I mea a Horomona, te tangata matau atu, te tangata rangatira atu kua whanau kite ao, “ Ko te wehi ki a Ihowa te timatanga o te matauranga.” He aha te pai o nga matauranga katoa mehemea kaore he matauranga ki te Atua, hei whakatika, hei whakareka, hei whakatapu, hei urungi mo te matanranga o te

ao, kei tipoki, kei huripoki, he pakaru te mutunga. Ete kai korero, he hiahia tou kia kite ite matauranga, whakarongo kite kupu a to hoa kaore ano nei koe i kite : kua noho ia i waenganui o te Maori o te pakeha, kua tae ia ki nga kura me nga kareti kua korerotia ake nei, otira te mea nui atu kua kitea e ia ko Te Karaite E kore ahau e tono atu ki a koe kia tahuri ki a te Karaiti hei rangatira mou, mehemea he kino he mate mou, engari he mohio noku, he pai, he ora, he hari, he rangimarie mou kite tahuri koe. Na Reweti T. Mokena Kohere.