Wiremu Ratana.

Kopara, Issue 88, 30 June 1921, Page 5

Wiremu Ratana.

Na R. T. K. KUA paku nga rongo o Wiremu Ratana ki nga wahi katoa o Niu Tireni ki era atu wahi hold i vvaho atu o Niu Tireni. Ko nga rongo na te waha tangata na nga nupepa a te pakeha i titaritari. Ko nga rongo he mana whakaora kei a Ratana ahakoa he aha te mate, ko tona mana he mana Atua i runga ite whakapono. Ikiia ia ete pakeha he tangata mahi merekara a i panuitia etahi o ana mahi whakamiharo. Otira ahakoa ana korero i puritia e au oku whakaaro kia rongo rano oku taringa kia kite rano oku kanohi. Ehara hoki i te mea hou te korero a te tangata mo nga mahi whakamiharo a nga tohunga maori. Ka maha tenei nga tau i titiro whakatatare ai au ki nga mahi a nga tohunga a kei te titiro whakatatare tonu. Kua ngaro atu he tohunga kua ara mai he tohunga a kahore ano kia kitea e au he rerenga ketanga na konei ko wai te tangata e amuamu e riri mo taku whakatatare. He whakatauki na te pakeha, " Kotahi ngaunga e rua whakatataretanga." Kua nui noa atu nga ngaunga na konei hoki kia nui noa atu nga whakatatare. He purerehua anake te mea rere noa ai kite ahi. Ko Wereta te tohunga i paku nga rongo ki nga wahi katoa a i ki whanui au ko te mahi a Wereta he karakia Ringatu a i pono tenei korero aku. He tokomaha nga minita ote Hahi i tautoko i nga mahi a Ratana na konei au i nohopuku ai kia ata kite rano au kia ata rongo. Kua rongo oku taringa kua ata kite hoki oku kanohi, kahore he mahi whakamiharo i kite au. Na konei toku ngakau i ui ai, kua ngaro ranei te mana o Ratana, he tito noa ranei nga tini korero i kawea nei e te waha tangata e nga nupepa. He tino tikanga na te Maori te whakangako i te korero, na te nupepa te panui i nga korero tito noa. Ehara ite mea ko Ratana te tohunga tuatahi kite whakahua ite ingoa ote Atua hei whakaora ite mate ote tangata. E panaia ana e nga tohunga o enei rate whakapono hei whakapati i te tangata —hei hipoki i a ratou mahi. E whakaae ana au ka orate tangata i runga ite whakapono, i runga ite inoi. I mea a Hemi Apotoro, " Nui atu te mana ote inoi kaha ate tangata tika." (Hemi 5.16). Na te Karaiti ano te kupu ki ana akonga, " Otira e kore e puta noa te pena, ma te inoi anake, ma te- noho puku." (Matiu 17.21.) I kite au i a Ratana e mea ana kia orate tangata a kahore i bra. Ko nga kupu o te whakapono i whakapuakina e ia engari ko te mea nui ko te inoi kahore au i kite. I nga mahi katoa a Ratana i kite ai au kahore rawa he inoi engari he korero whakakata, i kata ai te whare katoa, he puhipuhi hoki i tana paipa. Kahore rawa he tapu ote mahi a Ratana. I whakapuakina e ia " Te Matua, te Tama, te Wairua Tapu me nga anahera pono" i roto ite pawa ote tupeka. Kahore he inoi kahore he noho puku a kahore hoki he tangata i ora. I etahi

wa ka korero pakeha a Ratana. E kai paipa ranei a Te Karaiti, e korero whakakata, iaia e whakaora ana ite tangata ? Ki a au hoki ko te whakaora tangata he mahi tapu he mea wehi. I taku tutakitanga ki a Ratana he ope nui tana, no te TaiHauauru no Taranaki no Waikato. Ko te take nui ota ratou haere he whakaora tangata, ki taku titiro ia ko to ratou tino hiahia he tuhituhi ingoa ki ta ratou pukapuka ara ki ta ratou " kawenata." Kahore au i te marama he aha te tikanga o tenei kawenata. I runga i nga kauwhau a nga hoa o Ratana ko te ahua ko te hiiritanga tera o te hunga a te Atua ko te hunga kahore i tuhi kite kawenata e mahue era ki waho—ma te rewera pea. Ko au tetahi i mahue ki waho. Kei te awangawanga toku ngakau he pehea ra he mutunga mo te mahi a Ratana. He maha nga take i puta i a ia, i puta iaia te Tiriti o Waitangi mete takahanga ate pakeha i taua tiriti. I tino miharo au mo te urunga o enei tu take ki roto ki te kaupapa a Ratana i mahara hoki au heoi ano te take o tana haere he whakaora anake i te tangata. He nui nga korero a Ratana ehara i te korero totika engari he korero tamariki. Ko tetahi mea rere ke ki taku titiro ko te wehi o Ratana kei rongo te pakeha ki ana korero. He aha i wehi ai ite pakeha ? Me he mea he mahi rangatira mahia i te ra e whiti ana. Kahore at e Atua whakapai kanohi—kahore he pakeha kahore he Maori kite Atua. He aha te tino take o te haere. a Ratana ratou ko tana ope nui—te wahine, te tamariki, te kaumatua, mete ruruhi—i nga takutai ote motu nei ? I roto ite ope a Ratana nga rangatira o Taranaki, te whenua i timata mai ai te Hauhau. Ko te tangata nana i timata te karakia Hauhau ko Te Ua, ko Opunake tona kainga, he tangata porangi, he tohunga. Iki ano ia he mana whakora tangata tona. Ko Patara te tangata o Taranaki i haere mai kite Tai Rawhiti kite kauwhau ki Ngatiporou kia huri kite taha kingi. Ko te wehewehetanga tenei o Ngatiporou ka whawhai tetahi wahanga ki tetahi wahanga, ka hinga te tangata. E werawera tonu ana tenei ahuatanga ka puta nei te ope a Ratana me ta ratou " kawenata." Koia nei tetahi take i " tanapu tirotiro" ai toku ngakau. Ko tetahi tonu o nga kupu whakamarama tuatahi a te ope a Ratana no Ratana nga karakia katoa, te Pikopo, te Mihinare, te Weteriana, te Momona, te Ringatu. Ki taku whakaaro ko te tangata e ki ana nona nga hahi katoa e whakaatu ana kahore ona hahi.. He mea pai me i kauwhau a Ratana kia whakakotahi nga hahi Karaitiana engari e tino mohio ana au kite whakakotahi nga hahi Karaitiana e kore e whakaaetia te karakia Momona mete karakia Ringatu ehara hoki enei ite hahi Karaitiana. Ko te Ringatu ko te wairua tenei ote karakia Hauhau kei te ao. Ki toku whakaaro ano he hanga kirikiriate tikanga a Ratana

e whakaatu nei i te tangata kia korero penei, " E tuku atu ana au kite Matua kite Tama kite Wairua Tapu Id nga anahera pono ki a koe hoki i nga hara o oku tupuna o oku matua oku hold, kia tahuna kite ahi, kua pungarehu a kia puehu." He nui nga tangata i korero penei i runga noa iho i te ngahau, kahore ratou i mohio kite tikanga o a ratou kupu. Me he pea i ki a Ratana kia tu ratou i runga i o ratou mahunga tera ratou e whakaae tonu. • He tino tikanga na Ratana te whakahe i nga tohunga maori engari kaore ano au kia marama ehara a Ratana i te tohunga maori, akua nei pea he tohunga ano ia. I miharo au i toku rongonga kia Ratana e ki ana ko etahi mate kahore e ora i te takuta ara ko nga mate maori. " Kahore a Te Karaiti wehewehe ite mate he mate pakeha he mate maori. Ko te tangata e wehewehe ana i te mate he mate maori he mate pakeha e whakaae ana ki nga mahi tohunga. He tika ano he mate e kore e ora i te takuta ehara i te mate maori engari he mate uaua tonu. Ko toku whakaaro ko enei tu mate nga mate tika hei whakaora ma Ratana kaua nga mate ngawari nga mate hoki e ora ite takuta. He nui nga mate e ora noa mehemea te tangata e mau ana ki nga tohutohu a te takuta; ko te mea tino pai ia ko te tiaki i te tinana kei pangia e te mate. Pai atu tenei i te rongoa i te merekara ranei engari hoki ko te tiaki i te tinana ko te mau ranei i nga tohutohu a te takuta he mahi hoha tena ko te mahi merekara a Ratana he tere he whakamiharo kahore he hoha. E piki ai te iwi Maori ma te tupato ma te mau ki nga tohutohu a te pakeha ehara i te mea ma te mahi merekara. I tu tetahi ruruhi kite aroaro o Ratana ko tona mate he matapo, engari ko tetahi o ona kanohi i ahua kite tonu. ■ I rhahia e Ratana kia titiro taua ruruhi a tera i pohehetia i titirp. I ui a Ratana me he mea kua kite taua ruruhi i te raiti a i ki ia i kite ia. No te araitanga a Ratana i te raiti kite potae ka ki taua wahine kua ngaro taua raiti. I miharo te tangata otira kaore au i miharo no te mea ko tetahi o nga kanohi o taua hakui i ahua kite tonu. -He tikanga koroke hoki te mahi a Ratana i tana meatanga he raiti hei tohu mote kitenga o taua hakui he mea tino ngawari hoki te raiti kite kitea ete tangata. Me he mea i ora taua wahine he aha a Ratana i kore ai e ui atu kite ahua o ona kahahu. Kahore he rere ketanga o taua ruruhi inaianeikei te kapo tonu engari kei te haere nga rongo kua ora i a Ratana. Kahore au i pai kite reo o nga hoa o Ratana ano ko te Atua tonu a Ratana ki ta ratou korero. I kiia a Ratana ko te mangai ote Atua a i tukua nga hara ki a ia. Me he mea ehara tenei i te kohukohu he aha ra ? Ko oku whakaaro enei mo Ratana i runga i taku i kite ai i rongo ai ki a Ratana ano, ehara ite rongo korero. E kore

nga tangata e whakapono ana ki a Ratana e whakaae ki enei korero. E taea hoki. te aha ? No ratou o ratou whakaaro noku oku. Kei te mea ratou e tika ana ratou kei te mea hoki au e tika ana au, kaati ko wai hei kai-whakatau ? Heoi ano ra ma te taima e whakatau te mea tika te mea he ranei ko te taima hoki te kai tatari o nga mea katoa.