I.—3a

5

13. Eapene Bahera : I penei taku whakarongo atu ki o korero me tv hei Kooti tetahi ahua o te Kaunihera Maori hei whakawa i nga keehi katoa, heoi nga mea kaua c hoatu ma taua Kooti Kaunihera c whakawa ko nga mahi kohuru ko nga mahi tahae me era atu hara pera: c mea ana koia koe me whakatu te Kaunihera hei Kooti i waho atu i nga Kooti o te Koroni, pehea ranei? Henare Kaihau: Ac; c penei ana taku kite whakaturia he Kaunihera Maori me whakaae ano he mana whakahaere Kooti mona a me whai mana kite whakahaere i nga mea katoa o roto i tona takiwa c pa ana ki o ratou whenua, ara, mo nga mea c pa ana ki nga Maori anake, he pai rawa nga Pakeha kia noho mai i waho, ara, kia kaua c uru ki nga whakahaere mo aua mahi. He aha te pai o te hoatu Pakeha ki roto i te Kaunihera kaore rawa nei c mohio kite aronga o nga mahi ate Maori, ki reira whakaporearea ai i nga hiahia o nga Maori. Otira, i runga i tetahi aronga, kite kore te Whare c pai me Maori katoa nga mema o te Kaunihera, he wehi kei kotiti ke ta ratou whakahaere i ta te ture i whakatakoto ai—ki taku kaore ratou c pera, notemea hoki he mea whakatu ratou c te Whare. 17. Kapene Bahera : Kei te mohio pea koe, kite hoatu c te Paremete te mana c tonoa nei c ratou, ka tau kite Paremete te he kite kore c tika te whakahaere a te Kaunihera i ana mahi ki runga ki nga iwi me nga hapu Maori ? Henare Kaihau : Ac ; c tika ana tena kupu au mo nga ture katoa c paahitia ana c tenei Whare. Ka hoki mai aua ture hei mate mo te Kawanatanga kite kore c tika tana whakahaere i taua ture. Xi taku ma tv te Paremete i ia tau me whakatakoto ki tona aroaro nga pukapuka whakaatu i nga mahi katoa a te Kaunihera, a ma te Paremete c titiro te tika te he ranei o nga mahi a te Kaunihera. 18. Kapene Bahera: A, ko te mahi ma te Kaunihera, he whakahaere i nga whenua, he riihi i nga whenua, he whakahaere i nga ruri, he tapatapahi i nga whenua, a he whakanohonoho kite tangata ? Henare Kaihau: Ac. 19. Kapene Bahera : Me nga mahi pea hoki c riro nei ma te Kooti Whenua Maori c mahi me hoatu katoa ma te Kaunihera c whakahaere? Henare Kaihau: Xi taku mahara heoi te mana c hoatu kite Kaunihera Maori ko te mana whakahaere i o ratou whenua i runga i a ratou nei huarahi c pai ai. 20. Kapene Bahera : Tena, mo te taha ki nga mahi o nga tari a te Kaunihera, me tino tupato ia, a me tino tika hoki tana whakahaere i nga pukapuka rehita, i nga ota, me era atu pukapuka a te iwi? Henare Kaihau : Ac ra, me pena; c kore rawa ano hoki c tika kia takahia te ture. 21. Kapene Bahera : Mo nga ruri o ia poraka whenua. Kei te mohio pea koe me honohono nga ruri katoa puta noa i te koroni, ara, ma ruritia tetahi whenua Maori me ata hono atu ano taua whenua ki nga tiriki teihana; kite kore hoki c peratia c kore c tika ? Henare Kaihau : Ac. 22. Kapene Bahera: Xi te hoatu kite Kaunihera te mana c tonoa nei, aki te tahuri ratou ki te riihi i nga whenua, tena pea c whakatakotoria he huarahi hei whakahaere i nga tikanga c riihitia ai nga whenua, ara, hei whakatuturu i nga eka c taea te riihi kite tangata kotahi ? Henare Kaihau : Me whakauru katoa nga tikanga mo ena tv mea ki roto kite Ture wbakamana i te Kaunihera Maori, a kaua rawa c tukuna te Kaunihera kia puta ki waho o nga tikanga o taua Ture whakahaere ai. Xi te puta ratou ki waho he takahi tera ite Ture. 23. Kapene Bahera: A, ko nga mahi whakahaere ma te Kaunihera, he tapatapahi i nga whenua, he wehe i etahi rahui, he ruri i aua whenua, me era atu mea, a ko tetahi he whiriwhiri he whakaotioti haere i nga tautohetohe a te Maori mo o ratou whenua ? Henare Kaihau : Ac, i nga mea katoa. 24. Kapene Bahera: Na, he tangata koe kua waia ki nga aiahi Maori katoa, amo runga i nga mahi Pakeha, tena pea kua waia koe ki nga mahi paamu; ki to mahara ka taea ranei c te Kaunihera, ahakoa he Maori katoa ona mema, te whakahaere i nga mahi i runga i taua huarahi ? Henare Kaihau: Ac ; ki taku whakaaro kite hoatu he mana ki a ratou ka mohio noa atu ratou kite whakahaere i nga mahi i raro i taua mana. Ma ratou c ako penei me te tamariki c akona nei ite kura. Xi taku mohio kaore kau he uauatanga. Ka takoto noa iho. Ma te aha koia c uaua ai? Xi te tau ite hapu nona te whenua, heoi ano ta te Kaunihera he whakamana i te hiahia ote hapu. Na, kite hiahia te Maori kite riihi i tona whenua, aki te marama i te Kaunihera tera c puta he painga ki taua tangata, ki tana whanau, ki ana tamariki, ki ona uri ranei, heoi he mea tika kia whakamanaia taua riihi c te Kaunihera. 25. Kapene Bahera : Ma wai c tuhituhi te riihi, ara, c hanga nga tikanga mo roto i taua mea. Ma te Kaunihera ma wai ranei ? Henare Kaihau : He takoto noa iho tena. Me penei te mahi: kia takoto te Pire kite aroaro o te Whare, me whakauru he rarangi ki roto, hei whakatakoto i te ahua o nga riihi, ma tera ka mama noa iho. 26. Kapene Bahera: Mehemea he ngaherehere kei runga ite whenua c tupu ana, aka hiahia te Kaunihera kia whakaurua he kawenata ki roto kite riihi hei whakahaere i nga rakau o te ngaherehere, ara, kia ahei ai te kai-tango i te riihi kite rnahi i etahi o nga rakau, a kite utu i etahi moni paru mo nga rakau c mahia ana c ia, me pehea he tikanga? ' Na, ko tetahi, tena pea ka tupono ki tetahi whenua c riihitia ana, a c hiahiatia ana kia whakaurua he kawenata hei whakatakoto tikanga mo nga eka c whakapaia i ia tau, me nga moni c whakapaua ki runga ki aua eka. Ako tetahi, tena pea kua oti tetahi kirimerie te whakaae, kia wehea atu tetahi 50 eka o taua whenua hei mahinga kai ma nga Maori nona, otira i runga i te ahua o te whenua, kaore c taea te whakapumau o te wahi hei takotoranga mo taua 50 eka, ara, ka patohetia tetahi 50 eka, ka hiki he 50 eka ke atu. Me pehea he tikanga ma tupono ki ena tv ahua mahi, ite mea c kore hoki pea c taea te hanga he pukapuka mo ena tv whakahaere ?