9

G.—lb

Ko te karaati mo te 4,244 eka i hoatu c te Kawanatanga, he mea tuhi i te 7 o Hurae, 1857, a c whakapumau ana taua whenua hei oranga mo nga tamariki o nga iwi c rua o Niu Tireni. - Koia ka kitea i konei kei te takoto ke nga tikanga tiaki c rua nei, a mo te 3,153 eka, he mea tuku marire c ratou ano hei pera. Koi nei te ahua o nga whenua oranga kura kei Whanganui kei Te Aute. Ko tera i Whanganui, he whenua Karauna anake, ko tera i Te Aute na te Karauna tetahi wahi na nga Maori tetahi wahi i ata hoatu hei oranga mo nga kura,. Na reira kaore c rite enei wahi ki nga whenua i Motueka c korerotia ra c Te Hatahauihi, haunga .te wahi iti whenua tupuhi 160 eka i tukua c te Karauna, ko te miinga o taua whenua he wahi i ata whakaritea i ata tukua ki nga Maori c Te Peina, Komihana i te tau 1844, hei nohoanga hei oranga mo ratou, a tangohia ketia ana i te tau 1853 '■'■ hei oranga mo te kura mo nga tamariki o nga iwi rawakore katoa o nga moutere o te Moana Marino." Ka kitea i konei kua takahia te ritenga i wahia ai enei whenua i mua. (d.) E ki ana i whakaputaina ketia enei whenua i runga i te ata whakaaetanga a nga, Maori. Otiia eki ana ratou he kupu teka tenei, kaore ratou i whakaae. Na ko ahau c ahua whakapono ana i' tenei kupu a ratou, inahoki te ahua o to ratou whakaaro mo tenei kura i to ratou rongonga kua tangohia ta ratou whenua. He tohu ra tena kaore ratou i whakaae tetahi kei te noh'ia c ratou tetahi wahi o taua whenua i taua wa, a he nui ta ratou pouri i te mea i peia ratou kia haere he wahi ke noho ai. Ko te pukapuka Tauira i tukua atu c Ta Hori Kerei ite tau 1851. Xi te Heketari mo nga Koroni mo nga whenua c wehea ana c whakaritea ana hei oranga kura, c uru ana enei kupu ki roto. " Kua oti te hanga c nga Maori te tiiti mo te tukunga o tenei whenua hei oranga mo taua kura." Otiia kaore he kupu pera i uru ki roto kite Karaati mo te whenua i Motueka, koia ra i mohiotia ai, kaore i tonoa te whakaaetanga a nga Maori erangi i tangohia noa tia aua whenua kaore nga Maori i mohio. Me nga korero hoki i tuhia kite aroaro o nga Komihana i nga tau 1869-70 c tohu tohu ana, i mahia ngarotia te hoatutanga o enei whenua i Motueka. Kua korero hoki a Meiha Eetimana, koia hoki te kai Tiaki o aua whenua, a kua korero ia kite Hupereteneta q Whakatu, ko tana kitenga me tana rongonga tuatahi i tenei mea no te taenga mai 0 te Karaati ki aia, a no te rongonga o te Kawanatanga o taua Porowini, kua tangohia ketia enei whenua, ka whakaputaina ta ratou whakahe ; muri iho ka puta te whakaae a te Kawanatanga o Ingarangi kia whakawakia taua mea kia kitea te tika te he ranei o aua Karaati. Otiia, kaore i mahia taua mea c nga tangata whai mana. (c.) Kaore epa he mate kite hunga c reti nei i aua whenua. A tera ano c taea te whakauru he kupu ki roto ki tetahi rarangi o te ture hei tiaki i te taha kia ratou. Kua maha noa atu nga takahanga o nga karaati o enei whenua. Kua tutakina tuturutia taua. kura mai ite tau 1881 marama o Mei. A c kore ano pea c tuhera a muri a,ke nei. Ko nga moni c hua mai ana kei te whakapaua i runga i etahi mahi rere ke rawa atu i nga mahi 1 hanga ai te tikanga tiaki o aua whenua i te tuatahi, inahoki c pau ana aua moni c te Pihopa o Whakatu mo te mahi ako i nga tamariki o nga rawakore ana tono mai ratou ki aia kia pera. Koi nei te mahi mo aua moni inaianei. Otiia ite mea c puare ana te mahi kura ki a katoa inaianei, c kore c mohiotia heaha te take c pai ai te whakatika i tenei tv mahi, c takahia ana ranei nga ritenga o te karaati c kii nei taua karaati, me whakapau nga hua o taua whenua hei oranga mo tetahi kura ki Motueka mo etahi mahi kua ata whakaritea ano. ' Mehemea c kore c paahitia he whakaaetanga c te Paremete hei whakakore i taua karaati, heoi ko te mea pai me tuku atu nga Maori kia mahi keehi i roto i te Kooti Hupirimi. Otiia heaha te pai kia tukua nga Maori kia whakapaua a ratou moni i te rapanga i tetahi mea c mohio tia ana na ratou ano taua mea. 6 o Akuhata, 1886. Na Te Make.

Whakamaharatanga mo runga mo te Whenua Kuba i Motueka. Tari Kawanatanga, Poneke, 1 o Noema, 1887. He paku noa iho nga kupu hei apiti atu maku ki taku pukapuka o te 9 o Hurae, 1883, me te 6 o Akuhata, 1886, i te mea kei te man tonu te ahua o taua mea. Mo runga mo te waea a te Pihopa o Whakatu * kua huia ki roto ki taua pukapuka, ko nga " tamariki rawakore " c korerotia ra c ia, na nga Pakeha ke aua tamariki. A kaore rawa c taea et karo tenei kupu, ara kei te takahia tonu tia nga ritenga o te Karaati i meingatia " kia whakaturia tonutia he kura ki Motueka." Na he tini noa atu nga takahanga i enei ritenga i tenei wa roa kua hori ake nei, a ahakoa pewhea te mahi hou inaianei, c kore c ea ikona nga he kua taha ake nei, c kore o orate takahanga o taua Kawenata. Mo runga mo te kupu a te Pihopa o Whakatu c ki nei ka taea c ia te tohutohu, i ata whakaae ano nga Maori kia tangohia ketia aua whenua c tango ana ia i tetahi mahi tairnaha rawa, c kore rawa nei c taea c era atu tangata mohio ki nga ritenga katoa o te tuatahi te mahi. Otiia ahakoa tera ia c kaha kite whakaatu pera. Ma tera ka aha ite mea kaore he mana a nga Maori kite tuku ke i era whenua i te mea ko te Kawanatanga ke te kai tiaki i raro i nga ritenga o te Kamupene o Niu Tireni. Mo runga mo tenei raruraru, tera ano tetahi mea hei titiro. Kaore pea he mana ote Pihopa o "Whakatu ki runga ki enei whenua inahoki i karaatitia kite Pihopa o Niu Tireni ki ona Kaiwhakakapi ranei. Otira ite mea i whakaturia taua Pihopa i raro i nga Pukapuka whai mana, a kua whakahokia atu eia aua Pukapuka. Na reira c kore c tika kia taka mai taua mana ki tona whakakapi inahoki ko te kupu "Whakakapi" i roto i te karaati, tona tikanga he kaiwhakakapi i raro i nga ritenga o aua Pukapuka whai mana.

* Korero Paremete, 6 Mci, 1887, rarangi 121. (Tenei te tape o taua waea.)

2—G. Ib.