G.—l

34

i te ata titiro i te whenua e pai ana kia tae ki te ono maero awhio haere, mo te whenua pai, a era e tika te whakaaro tenei nga 22,000 te toe nei. Kua whakaaturia atu ita maua Korero Tuarua, e kore e ahei te tatau te nui o nga mea hei hoatu i runga i nga whakatau o te Kooti i te Oeo Poraka, ina oti tetahi .tikanga whakarereke te whakaoti. Ko te mea i toe, ko te 1,500 eka i runga ite kupu hoatu a Te Retimana ite tau 1868, ma te Hapu a Hone Pihama; a era e toe ake pea 20,500 eka, a o enei e 4,500 eka whenua marama 16,000 eka ngaherehere. 3. Wehewehenga o Waimate Mania. Ko te nui o te whenua e whakaarohia i to maua korero o waenganui o tenei wehewehenga e 120,000 eka, e 30,000 whenua marama. A e hari ana maua ito ki atu me hono mai te 20,000 eka ki taua whakaaro. Ko te whenua katoa o waenganui o Waingongoro me Oeo e 146,000 eka, a e 31,000 whenua marama, e 78,000 eka (ngaherehere), a tae ki te iwa maero awhio haere e 21,000 eka, o waenga o te iwa o te ono maero awhio, a e 16,000 tae ki te maunga. I Maehe kua hori, iki te Kawanatanga kia tirotirohia te whenua o tua, ahe pai rawa te putanga mai. E penei ana te korero a Hatihaute, te Tumuaki Kai-ruri, mo te raina i waenganui o Stratford me Opunake, tekau ma whitu pea maero te roa " E pai ana mo te hanga rori, kahore he pukepuke, he maunga hei mahinga; e pai ana te whakawhitiwhiti o nga awaawa, ko Waingongoro me etahi awaawa e toru, e wha me ata tirotiro mo te haere o te raina ote ara, a kahore enei i kino. Ko te maha o nga awa kahore i ikeiko ake nga tahataha ite 20 putu. A e rite ana ki te waikeri nui e keria nei, he kirikiri maro, he kowhatu kei raro. Ko tetahi wahi e rite ki te kotahi tekau ote roanga ote ara he repo, aki te waikeritia era e maroke. Era e tika tonu te haere ote raina, engari me whakahipa ke i nga whakawhitikanga i nga awaawa. Ko te ahua ote whenua he pai, otira he ururua rawa te ngaherehere. I etahi wahi he nui te momona, ote whenua, ahe hohonu : a era e puare i taua rori te whenua pai hei mahi pamu koraha." Ko tenei " Hatihaute raina " e honoa ana ki te rori nui o te Takutai e nga raina tapahi e wha, i kiia e maua kia hangaia, tapahi haere i te ngaherehere i te Mania, a era e puta he kai mo te whakanoho i nga paamu iti i taua kainga. A inaianei eki ana maua kia whakanuia to maua whakaaro mo te whenua pai ite wehewehenga ki te Waimate Mania, ki te wahi katoa o te iwa maero awhio ki te ono maero, awhio haere, a ko te hononga o tenei ki to maua whakaaro o te Maehe kua hori ake nei koia tenei kei muri nei: — Ko te nui ote Waimate Mania wehewehenga, koia tenei ~. 146,000 Me te whakakore i te whenua o roto o te ono maero awahio, he kino hoki 16,000 E toe ana 130,000 Ka tangohia i enei te Rahui ma Manaia raua ko Hone Pihama 3,000 Nakinga i te Mania (e kiia ana) .. .. .. 300 Nga Rahui hono ... 2,500 28,300 E toe ana 101,700 Ko tetahi o nga tikanga o te Rahui hono, ko nga whakataunga mo te wahi i waonganui o Omuturangi, o Kaupukunui me uru ki roto, kahore he whakaitinga i runga i tenei tikanga i nga whenua pai ote Mania. Ko nga mea e toe ana ote Mania e tata ana ki te 20,000 eka o te whenua marama pai rawa, e tata ana ki te 82,000 eka whenua pai i te ngaherehere, me te 16,000 eka o roto o te ono maero awhio i te tihi o te maunga. (4.) Patea wehewehenga haere atu i Stratford hi Waitotara. Ko te whenua pai katoa ote Takutai i tenei wehewehenga kua nohoia noatia atu. Tera ano he whenua pai kei nga wehewehenga ruri i Te JNgaire, me te ara Id te Maunga, a i Moumahaki Poraka hoki; otira he ngahere katoa a e kore e paingia ete kainoho, kia oti ra ano nga rori. Kahore maua i ahei te whakaoti i ta maua rapurapu mo tenei wehewehenga, notemea kahore e puta mai etahi pukapuka maha e mohiotia ana ko nga " pukapuka a Wakana," a ki te mea i purutia nga tangata Maori maha ki to maua whakawa, kua pau noa nga ra, a kua puta he utu nui ite taringa roa. Iki atu maua ki te whakaae mai koe, eTe Kawana, era maua e hoki ki te whakaoti ita maua rapurapu; a i runo-a i ta maua tirotiro i nga pukapuka a Wakana ki muri mai, kua marama maua tera etahi mea me rapurapu i runga i te mahi tu Kawanatanga o taua tangata i te wa (hei whakahe mo te katoa), i tu ai a ia hei kaimahi ma te Kawanatanga i konei. Inaianei e kore e whakaroangia roatia tenei; kotahi tonu te kupu, ko te mea hei rapunga he moni, ehara ite whenua. Era e kitea i nga tepara e apiti nei, kahore he Rahui hei whakarite mo kona, kahore he whakataunga kia whakaritea, kahore hoki he kupu hoatu mo te whakarite ; engari ko te kupu kau a Te Retimana me hahu ake, i runga i te whakaaro tuku i tetahi mea aha ranei ma Taurua. Ka huihuia nei nga wehewehenga kua korero nei maua, me ki tonu maua inaianei, e whakaaro ana maua maumau tatau noa te nui o te whenua a te Karauna, kahore hoki i nui he takanga mo tenei inaianei, ara, ki te tuatahi (ki tera i te Hauraro o Waitara), a te mea whakamutunga (tera i Patea), ara, te whenua e toe ana kia tatou i te Mania, a i Parihaka. Ka whakaaturina enei ki a koe inaianei, e Te Kawana. 1. Ite wehewehenga ki Parihaka e toe mai ana — Whenua Marama. Ngaherehere. I Parihaka Poraka 15,000 6,000 I Oeo Poraka .. 4,500 16,000 2. I te wehewehenga ki Waimate Mania 20,000 82,000 Hui katoa hei Nohoanga 39,000 104,000 A hui katoa te whenua ma tatou e jahi ake ana i te 143,000 eka whenua pai, engari e whakamana ana ki te whakariterite ki te whakatau. Ko nga wahi hei hoatu ma tatou (kua maha nei a maua kianga) era e kitea i te wehewehenga i te hoaturanga i runga i te hoatu ki nga hapu : Otira o nga eka i te Tonga ki Hangatahua awa e 15,600 eka, e 800 eka o tenei e tukua ki roto ki te Rahui hono: ako nga whenua hei hoatu e kore e tae ki te 5,000 eka, a iti rawa mai pea. Era e tika te ki, ki te huia katoatia era e toe 130,00 i nga wehewehenga e rua, a e 30,000 eka marama: ahe pai katoa hei whakanohotangata.