33

G—l

ki te Rimutauteka Poraka: a tenei te piri nei, i te tahataha ki te Hauraro o Waitara, tera tetahi Poraka iti ake, 2,000 eka, i kiia kia whakahokia ki nga tangata o Otaraoa. Hoki iho ki etahi atu Poraka i hokona i te taha ki te maunga me te Reriwe, tera pea 15,000 eka, a ko tona utu kotahi pea pauna mo te eka, o waho ote rohe, e toru pea maero te mamao atu ite rori nui; ko tera o roto ote rohe e rahi ake ana te utu. He whenua iti te whenua pai i toe mai i te wehewehenga o te whenua riro i te rau o te patu o roto i tetahi raina, timata i Okato Taone tata ki te moana, a piki haere i Hangatahua awa, a tae ki tona kauru, a heke iho ite awa o Patea ki te Taone o Stratford. A, ahakoa penei, tera nga whenua kua riro i te hoko, a me te apiti mai o nga eka 100,000 o roto o te whenua riro i te rau o te patu; engari he iti te mohio ki taua whenua, he whenua pukepuke, kapi i te ngaherehere, a kahore ona tikanga, inahoki kahore he ara. Ina whakamutua te whakariterite ote whenua, e mea ana maua kia nui te whenua o roto ote whenua kua tuhia i runga ake nei, to muri i tuhia ai ma Wiremu Kingi Te Rangttake me te toenga o ona tangata e noho ana i reira. I a maua i Waitara, i puta mai a Enoka, tona teina (tuakana ranei,) ki te tono i tetahi rahui iti ma raua ko te tamahine o Wiremu, o Oriana. Ki ana ki te hoatu ka haere raua ki runga noho ai. Ka rongo a Oriana, a Eruera tona tuakana (teina ranei,) ka haere mai kia kite ia maua, a ka whakakore rawa i te tono a to raua matua; me te korero mai (a ko to ratou whakaaro katoa tenei,) era e riro ia Te Whiti te kaha, a hei reira ka whakatikaia nga mea katoa. a era e hoki katoa o ratou whenua, a i runga i te kore haere mai ki a maua kia hoatu tetahi. Aki te hoatu tetahi mea iti rawa nei, kahore ratou o mau atu ki te kore e hono tonu te ki ehara rawa i te Kawanatnaga. 2. Te whenua o Parihaka timata i Hangatahua awa a haere ki Oeo. E mea ana maua me whai haere tonu maua i runga i nga wehewehenga i tuhia e maua i ta maua korero o waenganui; i te tuatahi ko te rahi o te whenua timata i te moana, haere ki te te tihi o Taranaki Maunga, a hei reira ka korero ite nui ote toenga kua waiho hei whakariterite ma maua. Ko nga Poraka enei:—■ Eka. 1. Hangatahua awa Poraka .. 18,000 2. Parihaka Poraka (kahore i 58,000, engari) . 56,000 3. Opunake Poraka .. 44,000 4. Oeo Poraka .. .. .. 26,000 Te nui, hui katoa 444,000 A tangohia ake nga wahi teitei o te maunga, a awhio haere mo nga maero e ono kua whakaaturia i te mapi 20,000 Toe iho te whenua pai e tae ana pea ki te £124,000 Kua whakahokia te Hangatahua awa Poraka, me Opunake Poraka ki nga tangata maori, a kahore he toenga o reira. A tua, ko te Parihaka Poraka e 56,000 eka, me tango 7,000 eka mo te maunga, a me tango mai anohoki te Rahui i kiia e maua ma Te Whiti ratou ko ona tangata. Toe iho e 24,000 eka. A o roto o tenei, e 6,000 eka he ngaherehere kei tua i te Rahui whakarite mo Parihaka, a e kore pea e mahi mo nga tau maha e haere ake nei. Ko te toenga 15,000 eka, ko te toenga ko te whenua o waenganui o te moana me te ara hou e hangaia nei e nga katipa mau pu, a ko te nuinga ki te pai mai koe, e Te Kawana, ki te whakaae ki ta maua whakaatu tono o Maehe, ka tau inaianei hei whakanoho tangata i te Parihaka Poraka. Tera ano etahi tikanga hei whakaatu ma maua ki a koe e Te Kawana. Ita maua tuhinga ita maua korero o waenganui, 1 whakaaro kau maua ki nga wahi mo te ara, a kahore maua i whakaaro era e 10,000 eka ki te taha ki tai o taua ara. Ko te rere haere o te ngaherehere i whakatatangia ki te moana i nga mapi tawhito, a kua whakatikaia te ara, kahore maua i whakaaro era e pena. Te putanga iho, kua tapahi haere te raina ma waenga o nga ngakinga kai o nga maori; a kua kitea nei kua 15,000 eka, kua waiho hei whakariterite, a kahore te 10,000 eka ; e ki ana maua ko enei ngakinga kai a nga tangata maori (i runga i nga kupu mo nga whenua taiepa mahinga kai), me ata whakarite, me nga pa tawhito, me nga tanumanga tupapaku, me nga mahinga ika e tika ana kia waiho kia ratou i nga ngutu o nga awaawa. He tono atu tenei na maua ki a koe, e Te Kawana, kia whakahokia te kupu i whakaputaia i ta maua korero Tuatahi mo te whakakore mo te noho ote taha ki tai o Parihaka Poraka. Kua nui atu ta maua mohio inaianei i taua wa, a i runga i o maua mahi, kua rereke o maua whakaaro inaianei. I te tuatahi, me hanga te Raitthauta o Cape Egmont ki reira ; a kei kiia e haere ake ana ta maua kupu i to mea i whakaritea hei mahi ma maua, e kaha ana ta maua ki me timata tonu inaianei te hanga. Era pea e mahara koe, e Te Kawana, i te wa o te timatanga ruri o Waimate Mania, i whakaaetia i Parihaka, kia kaua e whakakorea te Raitthauta ahakoa kahore i pahika ake i te ono maero te mamao atu ite kainga aTe Whiti. Era e puta tetahi tikanga nui ki te whakaaro o nga tangata maori ote Takutai, ki te mea ka kitea e ratou nga mea e toru kua tohea roatia nei e te Kawanatanga, e mahia katoatia ; ko te hanga rori, ko te waea me te Raitibauta. Ko te whenua i te Parihaka Poraka, ki te taha ki tai o te rori, e timata ana i roto o nga awa e ono o te kainga noho pai i Hangatahua awa, a era e hiahiatia e nga kainoho kahore nei e pai ki te haere ki tawhiti o nga taone kua oti te hanga. A tenei ano, ki te whakanohoia etahi kainoho ki reira ka waiho ratou hei arataki i nga kainoho ki roto ki te Hangatahua awa Poraka, a na Ngamahanga tena, me te Poraka nui atu a Matakatea i Opunake. Ko te whakamutunga, ko te kupu taimaha, ko te otinga ote raruraru i te Takutai, me te noho a te tangata, a me rite ano ta te Mania me oti ano i te tatau o Parihaka ; me whakanoho nga paamu o nga pakeha, a me taiepa, me ngaki a ma enei te puta ai te rongomau. Whakawhiti atu i te Rahui a Matakatea i waenga o nga awa o Moutoti o Taungatara, ka tae ki te Oeo Poraka e 26,000 eka. O tenei, 0,000 eka whenua puare, a 16,0(l0 ngaherehere i roto ite raina awhio haere o nga maero e ono. I ta maua, korero o waenganui, i whakaaro maua kati te haere ki uta, ina tae ki te iwa maero awhio haere: otira, meake kitea i runga ite mahinga ote Waimate Mania, i runga 5—G. 1.