HE PUKAPUKA MO TE MATENGA O TAMATI WAKA NENE.
Te Waitohi Waimate, Akuhata 13, 1871. Ki a Wiremu Katene, — E hoa tena koe. E hoa he pukapuka whakamahara atu tena naku ki a koe mo nga mate i muri i a koe. E hoa kua mate ate Waka Nene. Kua moe ia, no muri ano i a koe i mate ai no te wha o nga ra o Akuhata i moe ai ia, no te tekau o nga ra i ngaro ai kite whenua. Kei Kororareka ano e tanu ana. Ko nga Maori i poto i te matenga e 500 Maori, kahore i tukua e te Pakeha kia pa kite Tupapaku; heoi ano nga kai tangotango ko nga pakeha. Heoi ano te mabi a nga pakeha he tuku i te kai ma te Maori, i te rohi, i te ti, i te huka, i te paraoa. Ko a JSTgapuhi ki Mangonui, he kumara, he poaka, he ika, he paraoa, ko a Mangonui enei kai. I te kawenga ai ki te poka o te tupapaku, na nga pakeha rangatira anake i hapai te kawhena. Ko nga pakeha i maua ai tekau ma rua, 12 ; ko nga pakeha i muri e rua rou o te pakeha. He mea pouaru katoa o ratoit kakahu, he mea pouaru roroa ki o ratou potae, mete rerenga roimata katoa kite tangi ki to ratou hoa pai, ki a te "Waka Nene. Ko tona kawhena he mea whakapaipai. Ko te hipoki o runga o te kawhena ko tetahi o nga kara a te KuinL Heoi ano nga korero o te matenga o to tatou matua o Tamakx Waka. Na to tuakana, Na Mihaea Pehieiri. Ki a "Wiremu Katene, M.G.A.
Ko te ingoa o te kaumatua kua korexotia nei i roto i te reta a Mihaka Pehiriri he ingoa rongo nui ki tenei motu katoa, puta atu ki Ingarani ki etahi atu wahi hoki o te ao katoa. Ehara hoki i te rongo kino tona rongo—he rongo pai, he rongo atawhai, he rongo tika, he rongo aroha, he rongo rangatira, Ka pouri te motu katoa i te matenga o tenei tangata—te pakeha mete maori. E tika ana hoki kia pouri tatou, e tika ana kia tangi tatou kite hoa pai kua ngaro atu nei i roto i a tatou. Otira ekore tatou e tino pouri rawa, ekore tatou e tino tangi rawa. E mohio ana hoki tatou kua riro ia kite wahi e kore ai e pa he mate kite tangata. Kua mahue i a ia nga mate ki muri nei, me nga pouritanga, me nga kino, me nga mamaetanga, me nga pohehetanga—kua tae ia kite oranga, kite maramatanga, ki te rangatiratanga o te JRangi. Engari ka whakaaro te ngakau ki ona painga, ona manaakitanga i te tangata i a ia e noho ana i waenganui i a tatou ka pouri ano tatou tetahi wahi, ka aroha ano tatou. Kowai te rangatira maori e ora nei e penei te rongo pai mete aroha me ka mate ia ? He tangata manaaki a Tamati "Waka i te whakapono i mua iho tae noa mai ki tona matenga. I te tau 1835 pea, 1836 ranei, e patua ana nga minita karakia e Kaitoke, e te Hikutu katoa—na Tamati "Waka i tuku atu te ope hei patu i taua iwi tutu i tika ai te noho a nga minita. He tangata manaaki pakeha ia i te pito taenga mai ra ano o te pakeha ki uta nei tae noa ki tona matenga. Nana hoki a Matetakahia i patu i te wa kaore ano kia puta mai te whakapono. He murunga na taua tangata i te kaipuke o te pakeha. Katahi ka whaia e Tamati "Waka ki Opotiki, ka riri raua ki reira mo taua murunga—a mate ana taua tangata i a ia. He atawhai tonu tana i nga pakeha o tona kainga tae noa te riri a Hone Heke. Ka mate te taone i Kororareka i a Hone Heke ka whakatika tonu a Tamati "Waka kite whakaora i nga pakeha, kite rapu hoki i te utu mo ratou. Ko Tamati Waka te poutokomanawa o te pakeha i taua takiwa. I riri tonu ia i te taha o te pakeha tae noa kite maunga o te rongo. No reira ka nui rawa te aroha o te pakeha ki a ia—ekore hoki e ngaro tona ingoa i te pakeha tae noa atu ki nga whakatupuranga tangata kaore nei ano kia whanau noa. I whai tikanga ano te Kawanatanga ki a ia i nga tau katoa i ora ai ia mo tona atawhaitanga kite pakeha i taua takiwa. Mehemea i pena katoa nga rangatira maori o te motu me Tamati "Waka Nene te kaha kite hapai i te tika mete tohe kite pai, penei kai te noho tonu inaianei i roto i a tatou etahi o nga kanohi kua ngaro atu nei; penei kua kore e tangi te tamaiti kite matua mete matua kite tamaiti kua ngaro; penei kaore he wahine ppuaru, kaore he tamaiti pani; penei kua kore te riri kua kore hoki e rawakore te motu, kua kake
haere nga mahi tika, kua ora tahi te pakeha mete maori. Tiroliia e koutou, nga iwi tutu, kite tu ote tangata tika nei tauiratanga mo koutou. He mgoa nui te ingoa o Tamati Waka i roto i nga riri maori o mua; lie rongo toa, lie rongo atawhai tangata—ehara i te rongo kohuru. He tino rangatira ia no JNgatirangi, lie hapu no Ngapuhi. He toa tona matua, a Tapua— tuku iho ki tona tama he toa ano i roto i nga riringa maori ki nga iwi o runga nei i te takiwa kaore ano te pakeha kia tae mai. I haere mai ano a Tamati "Waka ratou ko te Rauparaka ma i te tau 1820 me Tuwhare, no Ngapuhi ano. No te matenga o nga' tangata o konei i a ratou ka hoki a te Rauparaha ratou ko nga iwi o raro, o "Waikato o Kawhia o hea atu, kite tiki i a ratou wahine me nga tamariki hei noho mo nga whenua ki konei. Ka noho tonu atu a Tamati "Waka i Hokianga. Ko Tuwhare i mate ki "Whanganui i te hokinga atu—i makuturia e Whanganui. I taua takiwa i tahuri te waka o Ngapuhi i te Rimurapa i Turakirae, mate ana i te wai e 30 o ratou. E korerotia ana te take o to ratou haere he patu i a Ngaitahu i tera motu. I te hokinga atu o Tamati "Waka ki Hokianga ka mahue i a ia te whawhai ka tahuri kite karakia ka noho pai tonu tae noa kite wa i mate ai. Heoi ra, ekore pea tatou e kite wawe i tetahi tangata pena me Tamati "Waka Nene te pai, te manaaki i te tangata.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/WAKAM18711024.2.5
Bibliographic details
Waka Maori, 24 October 1871, Page 8
Word Count
1,126HE PUKAPUKA MO TE MATENGA O TAMATI WAKA NENE. Waka Maori, 24 October 1871, Page 8
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.