TE KAEAEA TARINGA KURI.
Ko Taringa Kuri tenei kua mate. Ko tetahi ia o nga kaumatua o tera whakatupuranga ka tata nei te whakahemo. Ko te hanga tenei e aroha ai te tangata, ko te ngaromanga atu o nga kaumatua. Kei runga hoki kei a ratou te ahuatanga o mua—te ahuatanga o nga hoa tawhito kua ngaro kite Eeinga, me nga matua nana i tika ai nga tamariki. Ekore e rite nga tamariki o tenei whakatupuranga ki nga matua; he iwi manaaki tangata ratou —te rite hoki te tamaiti kite papa. Ko nga korero tenei o te matenga o Te Kaeaea. No te ahiahi o te Manei, te tahi o nga ra o Oketopa nei, e hoki atu ana ia i runga kaata ki tona kainga i Heretaunga ratou ko ona tamariki me ona mokopuna —i hoki atu i Poneke nei. I tomo tonu te kaata i a ratou. No te taenga kite whaititanga o te rori i te pari i Whirinaki ka tutaki pu ratou i tetahi kaata e haere maiana,he pakeha i runga. E tere tonu ana te haere o aua kaata; te kite wawo tetahi i tetahi i te pouri—kite rawa atu kua pa. Ko te kaata i a Taringa Kuri i te taha ki waho, a taka atu ana i te pari. Ehara i te wahi teitei rawa tejwahi i taka ai. Ko nga ringaringa ote kaata i pakaru. Ko nga tangata o runga i maru etahi, i pahore noa ko te kiri o etahi—otira he mea noaiho ena. Engari a Taringa Kuri i mate, i maru ki roto ki tona tinana. To
te kaumatua tonaahua hokihe kaha kore, Be ngoikore—e ki ana nga tau* b Taringa Kuri i tona matenganei kai ruhga ake i te kotahi rau. Katahi ka amohia te kaumatua ra kite kainga e ona tamariki. I te aonga ake o te ra ka ahua pal ia, ka mahara hoki ona mokopuna tera ia e ora. I te "Wenerei (te 4 o nga ra) kua kore e takoto te kaumatua ra, engari he noho tu te noho. Kua mohio ia ko tona matenga tena e mate ai ia. Katahi ka poroporoake ki ona tamariki me ona'mokopuna: —" Hei konei ra—Kia u ki Porieke, ki oku taonga kite pakeha i kumea mai ai e au ki uta nei." fea korero ki ana mokopuna koi puta ke ratou ki nga mea tito noa—ara, kite Hauhau, kite tutu noa atu. I muri tata iho o tona poroporoaketanga ka hemo te kaumatua ra i roto i nga ringa o Pene te Biri raua to Iraia Baniera. Heoi, mate huakore noaiho ana tenei toa taua. Te mate ia i roto i nga riringa, i nga kohurutanga, i nga ahatanga atu o mua, muringa iho he kaata te toa nana ia i patu. Heoti tonu to te tangata tona ahua, he ora noa te ora—e poka pu ana te mate i waenganui o te ora. No te Mariei, te 9 o nga ra, ka nehua ki Pitone i te wahi i nehua ai a te Puni. E rima te kau nga Maori ona huanga i hui kia kite i te tanumanga. Ko te Harawira Pihopa o "Werengitana te Kai-karakia; ko te Hareti te tangata o te Kawanatanga i tae ki reira. - E mohio ana matou ko nga tau o taua kaumatua kua tae kite kotahi rau kotahi te kau ma rua. Inahoki, whakawaha ana 6 ia a te Bauparaha i tona tamarikitanga —te kau ona tau i taua takiwa. Na, e warn te kau nga tau o te Bauparaha i tona matenga i te tau 1849—e iwa te kau ma tahi o Taringa Kuri i taua tau, tae rawa mai ki tenei tau kua kotahi rau kotahi te kau ma rua. He Bangatira a te Kaeaea no te Atiawa, (nga uri o Awanui-a-Bangi). Tona hapu ko Ngatitama. Ko te kainga tuturu o ratou ko Poutama, kei Mokau, i tetaha ki Taranaki. No te tau 1820 pea te Bauparaha me tona iwi i tae mai ai ki tenei pito o te motu, i tona haerengatuatahi mai. 1 haere tahi mai ano ratou ko te Kaeaea. "No te matenga o nga tangata whenua i a ratou katahi ka hoki ki te tiki i nga wahine me nga Tamariki hei noho mo te whenua. No te tau 1832 ka hoki mai a te Kaeaea i roto i tetahi heke o te Atiawa ki tenei pito o te motu, ka noho ki teUruhi i runga mai o "Waikanae. Kotahi tau ki reira ka hoki ki Ohau. Kotahi tau i Ohau ka hoki mai ki Otaki. Kotahi tau i Otaki ka tae mai te heke a Taranaki, a Ngatiruanui o Patea, i a te Hanataua ma, i a Kukutai, ka hui ki a te Atiawa i Pakakutu i Otaki. Ka tae mai taua heke ka ara te pakanga a Ngatiraukawa ki a ratou e noho ana i Pakakutu. take, he murunga i nga taowa a Ngatiraukawa e aua iwi. Naka ririkapatua, ka mate ko Tawake no te Atiawa. Katahi ka whawhai ki Haowhenua. I te mu-
tunga o te whawhai ka heke mai te Atiawa me Taranaki me Ngatiruanui ki Poneke nei, ara ko te "Wharepouri, ko Ngatata te Parawaha (papa o Wi Tako), ko te Puni, ko Bauakitua, mete Kaeaea ano, ite tau 1836 pea. Eokohanga mai ko Ngatiawa ano i Poneke e noho ana;, ko iNgatata Piritaka ma, ko te Poki, ko Patu Kawenga, ko Pomare, me etahi atu —no nga heke o mua ratou, ia te Eauparaha ma. Ko te Eauparaha, me etahi atu o te .Atiawa i a te Eangitake, ka nohoki Kapiti ki Waikanae hoki. He toa te Kaeaea i nga pakanga b mua ki "Waikato, ki Taupo, ki Eotorua, ki Whanganui, ki !N"gatikahungunu neiano hoki. Ka "Whakatika nga taua o te*Atiawa kite patu i a Ngatikahungunu (i muri i to ratou hokinga mai ki konei i te tau 1836) ka haere ano ate "Wharepouri mete Puni me te Kaeaea ano. Engari e korerotia ana kaore i uru aua rangatira ki nga riri—he whakaae kau ta ratou. I heke ratou ki "Wairarapa noho ai ite tau 1837. No te tau 1838 pea kahoki mai ki Poneke noho ai. ~No te tau 1839 ko te Kuititanga, te riri a Ngatiraukawa ki a Ngatiawa i Waikanae. I tikina te pa itepo e Ngatiraukawa kia patua, otira ki hai i mate a Ngatiawa; ko Ngatiraukawa i mate, whati ana hoki ana. I mate ki reira a Ngakuku, a te Mateuruahu, me etahi atu rangatira o Ngatiraukawa. Eki ana na te Eauparaha te whakahautanga kia patua te Atiawa—he kohuru nana i taua iwi. Heoi, he manaaki tangata te mahi a te Kaeaea i enei tau kua hori nei —he manaaki pakeha.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/WAKAM18711024.2.6
Bibliographic details
Waka Maori, 24 October 1871, Page 9
Word Count
1,117TE KAEAEA TARINGA KURI. Waka Maori, 24 October 1871, Page 9
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.