TE KAEAEA TARINGA KURI.

Waka Maori, 24 October 1871, Page 9

TE KAEAEA TARINGA KURI.

Ko Taringa Kuri tenei kua mate. Ko tetahi ia o nga kaumatua o tera whakatupuranga ka tata nei te whakahemo. Ko te hanga tenei e aroha ai te tangata, ko te ngaromanga atu o nga kaumatua. Kei runga hoki kei a ratou te ahuatanga o mua—te ahuatanga o nga hoa tawhito kua ngaro kite Eeinga, me nga matua nana i tika ai nga tamariki. Ekore e rite nga tamariki o tenei whakatupuranga ki nga matua; he iwi manaaki tangata ratou —te rite hoki te tamaiti kite papa. Ko nga korero tenei o te matenga o Te Kaeaea. No te ahiahi o te Manei, te tahi o nga ra o Oketopa nei, e hoki atu ana ia i runga kaata ki tona kainga i Heretaunga ratou ko ona tamariki me ona mokopuna —i hoki atu i Poneke nei. I tomo tonu te kaata i a ratou. No te taenga kite whaititanga o te rori i te pari i Whirinaki ka tutaki pu ratou i tetahi kaata e haere maiana,he pakeha i runga. E tere tonu ana te haere o aua kaata; te kite wawo tetahi i tetahi i te pouri—kite rawa atu kua pa. Ko te kaata i a Taringa Kuri i te taha ki waho, a taka atu ana i te pari. Ehara i te wahi teitei rawa tejwahi i taka ai. Ko nga ringaringa ote kaata i pakaru. Ko nga tangata o runga i maru etahi, i pahore noa ko te kiri o etahi—otira he mea noaiho ena. Engari a Taringa Kuri i mate, i maru ki roto ki tona tinana. To

te kaumatua tonaahua hokihe kaha kore, Be ngoikore—e ki ana nga tau* b Taringa Kuri i tona matenganei kai ruhga ake i te kotahi rau. Katahi ka amohia te kaumatua ra kite kainga e ona tamariki. I te aonga ake o te ra ka ahua pal ia, ka mahara hoki ona mokopuna tera ia e ora. I te "Wenerei (te 4 o nga ra) kua kore e takoto te kaumatua ra, engari he noho tu te noho. Kua mohio ia ko tona matenga tena e mate ai ia. Katahi ka poroporoake ki ona tamariki me ona'mokopuna: —" Hei konei ra—Kia u ki Porieke, ki oku taonga kite pakeha i kumea mai ai e au ki uta nei." fea korero ki ana mokopuna koi puta ke ratou ki nga mea tito noa—ara, kite Hauhau, kite tutu noa atu. I muri tata iho o tona poroporoaketanga ka hemo te kaumatua ra i roto i nga ringa o Pene te Biri raua to Iraia Baniera. Heoi, mate huakore noaiho ana tenei toa taua. Te mate ia i roto i nga riringa, i nga kohurutanga, i nga ahatanga atu o mua, muringa iho he kaata te toa nana ia i patu. Heoti tonu to te tangata tona ahua, he ora noa te ora—e poka pu ana te mate i waenganui o te ora. No te Mariei, te 9 o nga ra, ka nehua ki Pitone i te wahi i nehua ai a te Puni. E rima te kau nga Maori ona huanga i hui kia kite i te tanumanga. Ko te Harawira Pihopa o "Werengitana te Kai-karakia; ko te Hareti te tangata o te Kawanatanga i tae ki reira. - E mohio ana matou ko nga tau o taua kaumatua kua tae kite kotahi rau kotahi te kau ma rua. Inahoki, whakawaha ana 6 ia a te Bauparaha i tona tamarikitanga —te kau ona tau i taua takiwa. Na, e warn te kau nga tau o te Bauparaha i tona matenga i te tau 1849—e iwa te kau ma tahi o Taringa Kuri i taua tau, tae rawa mai ki tenei tau kua kotahi rau kotahi te kau ma rua. He Bangatira a te Kaeaea no te Atiawa, (nga uri o Awanui-a-Bangi). Tona hapu ko Ngatitama. Ko te kainga tuturu o ratou ko Poutama, kei Mokau, i tetaha ki Taranaki. No te tau 1820 pea te Bauparaha me tona iwi i tae mai ai ki tenei pito o te motu, i tona haerengatuatahi mai. 1 haere tahi mai ano ratou ko te Kaeaea. "No te matenga o nga tangata whenua i a ratou katahi ka hoki ki te tiki i nga wahine me nga Tamariki hei noho mo te whenua. No te tau 1832 ka hoki mai a te Kaeaea i roto i tetahi heke o te Atiawa ki tenei pito o te motu, ka noho ki teUruhi i runga mai o "Waikanae. Kotahi tau ki reira ka hoki ki Ohau. Kotahi tau i Ohau ka hoki mai ki Otaki. Kotahi tau i Otaki ka tae mai te heke a Taranaki, a Ngatiruanui o Patea, i a te Hanataua ma, i a Kukutai, ka hui ki a te Atiawa i Pakakutu i Otaki. Ka tae mai taua heke ka ara te pakanga a Ngatiraukawa ki a ratou e noho ana i Pakakutu. take, he murunga i nga taowa a Ngatiraukawa e aua iwi. Naka ririkapatua, ka mate ko Tawake no te Atiawa. Katahi ka whawhai ki Haowhenua. I te mu-

tunga o te whawhai ka heke mai te Atiawa me Taranaki me Ngatiruanui ki Poneke nei, ara ko te "Wharepouri, ko Ngatata te Parawaha (papa o Wi Tako), ko te Puni, ko Bauakitua, mete Kaeaea ano, ite tau 1836 pea. Eokohanga mai ko Ngatiawa ano i Poneke e noho ana;, ko iNgatata Piritaka ma, ko te Poki, ko Patu Kawenga, ko Pomare, me etahi atu —no nga heke o mua ratou, ia te Eauparaha ma. Ko te Eauparaha, me etahi atu o te .Atiawa i a te Eangitake, ka nohoki Kapiti ki Waikanae hoki. He toa te Kaeaea i nga pakanga b mua ki "Waikato, ki Taupo, ki Eotorua, ki Whanganui, ki !N"gatikahungunu neiano hoki. Ka "Whakatika nga taua o te*Atiawa kite patu i a Ngatikahungunu (i muri i to ratou hokinga mai ki konei i te tau 1836) ka haere ano ate "Wharepouri mete Puni me te Kaeaea ano. Engari e korerotia ana kaore i uru aua rangatira ki nga riri—he whakaae kau ta ratou. I heke ratou ki "Wairarapa noho ai ite tau 1837. No te tau 1838 pea kahoki mai ki Poneke noho ai. ~No te tau 1839 ko te Kuititanga, te riri a Ngatiraukawa ki a Ngatiawa i Waikanae. I tikina te pa itepo e Ngatiraukawa kia patua, otira ki hai i mate a Ngatiawa; ko Ngatiraukawa i mate, whati ana hoki ana. I mate ki reira a Ngakuku, a te Mateuruahu, me etahi atu rangatira o Ngatiraukawa. Eki ana na te Eauparaha te whakahautanga kia patua te Atiawa—he kohuru nana i taua iwi. Heoi, he manaaki tangata te mahi a te Kaeaea i enei tau kua hori nei —he manaaki pakeha.