"TE PUKE KI HIKURANGI."

Puke ki Hikurangi, Issue 22, 31 May 1902, Page 1

"TE PUKE KI HIKURANGI."

[PUTEA] E kore te pa-tuwatawata e whakaturia ki runga i te tahuna, e kore te whare e whakaturia kaore he uhi mo runga, e kore te waka e hoea ko te riu ki roto i te wai, e kore te papaatere e maanu i te tupuhi, ma te aio piropiro ka eketia ai nga toka whakahau-nia-tua, e kore e parea ko te taa o te waka hei ihu, e kore te tauibu e kawea hei rapa, e kore nga hoe e poua ki roto kite riu e haere ai te waka,' e kore e whakauria te waka ki nga papaki, e kore e hoea te waka ki nga turanga kaore he punga kaore he taura whenua, e kore e tukua te matau kite moana kaore he aho he maunu, e kore e tukua te kupenga kaha-roa ki roto i te pohatu, e kore e kumea pito tahitia ce kupenga, e kore e man te haumi ote waka kite kore he kuha, e kore e karia te aruhe i roto i te huhi i te repo, e kore te aka-koareare e karia i runga i nga maunga, e kore te whinau e kohia i raro i te matai. e kore te korau e unuhia i roto i te ralcau, e kore te kumara e tupuketia i roto i te wai, e kore te taro e pihi i rote i te ahi, c kore te kiore e mau kite kore he pao, e kore e mau te manu kite hurihia nga rau rnahanga ki runga o te taahu, e kore e mau te manu kite whakatarewatia nga kaha kaore he pae, e kore e mau te kaaka kite kore a ata tiakina te mokai, e kore e maa te raru ite here kite kore he pohirihiri, e kore te huia e baramai ite whakatangi mo te weka, e kore te pipi-wharauroa e waiata i te hotoke. e kore ce horirerire e pare ite whatitoka o tana kohanga kite toonga ote ra mete tonga, e kore te kooko e whai-korero i raro i te putake o te rakau, c kore te katoitoi e moe roa, e kore e rongona to reo whakanui o nga manu kite kore he kakano, e kore nga mann o te taha moana o kai i nga bua rakau o te tua-whenua, e kore te kiwi e eke ki runga i te rakau kai ai i ona hua, ka tatari maria ia i te whenna, e kore te kakapo e wareware ki te kawe i tana kai ki roto ite wai penapena ai mo te raumati, e kore te keea e noho i nga raorao, 6 kore te kereru e wareware kite rongoa i ona mate ina puta atu ia i te tao, e kore e maroke tonu te raeo te koau wai-ma-ori whiwhi noa ia ki tana kai, e kore e kopaki nga paihau o te manu whiwhi noa ia ki tana tumanako, e kore e maroke tonu te rae o nga manu o te moana whiwhi noa ki tana kai, e kore te karoro e wareware kite waahi-nga-wari ote ika pae kite one, e kore te torea e korero kite kore ia e kite ite tangata. E kore e reka te kai ki u e kore nga niho, e kore e mura te rama kin manuka kite kore e tawhiria, e kore e mama te waua kite kore he rango, e kore e u nga rauawa kite kore he tauware, e kore e haere te waka kite kore e kumea te hoe ki muri, e kore e heke te roimata kite kore he aroha, e kore e pai te maara kite waiho ma te taru e manaaki, e kore te manu e rare kt te kore he huruburu, e kore te manu he rua tana e hanga i te kohanga, e kore te manu kai kikokiko e kai i te

hua rakau, e kore e kai te manu i te hua rakau i te po, e kore e mau te k'ore i te tawhiti i te ata marama, e kore e haubaketia te maara o te takutai-moaua i te taitoko i te taimaranga i te tai pukahu, e kore e uru te marari ki roto i te tata kite kore he nmu katahu, e kore e maa te tuna kite hopukia i ta hiku, e kore te ringa e hoatu hei noke wbangai i te kokopu-tuna, e kore te mafcuaaiwi e wareware, e kore te taumata e whakaiti i te ruhaa, e kore te pikitanga e whakapiki i te manawa tarere, e kore te ihonga e whakaaroaro, e kore te waipuke e rongo e wehi i te arai mete riri, e kore te wai e niohio ki tona rangatira. e kore te wai e haramai ki tona rangatira, e kore te wai e aroha, e kore te wai e oma ki tona kainga tutaru. E kore te ahi e mohio ki tona rangatira, e kore e mohio kite aroha kite tika kite pai, ma te tohutohu anake i nga haora katoa o te ra mo te po, maikuku pango kua taka. E kore -te ke hua e ki tea e te whatu pango, eugari ma te whatu kakara-paua e kitea ai i roto i te ngakau, he mearongo na nga taringa wawata, e kore te wairua e kitea e te" whatu pango i te ra e whiti ana, engan ma te ngakau kua maroke, kua titohea, kua maro i te tukinga a nga taringa, mana e kite i te toonga o te ra i te kokinga o te huanui, i te kainga tahito, i te urupa e mamarntia ana a runga e nga rau o nga rakau peka nunui, i te turanga mai c te whare tahito matenga tnpapaku i roto i tepouri kerekere, katahi ka tino kaha te tuki a nga taringa i te mea i rongo ai ki tetahi atu arero, ki roto i te ngakau. i reira ano '-: a tuhera nga whatu kakara-pupu matangata o te ngakau titohea, ka kitea te wairua o te koroua, o te taitama, o te taitamahine, o te kbhungahunga, o te kuia, o te wahine, ka haere ake te ngakau titonea kite whakatuhera i nga taringa maroke, kia rongo i te reo i te tangi i te hamama, otira ko te rama o te tinana ko te whatu pango kaore ia i te kite. E rua nga tangata e haere ana i tetahi huanui whakawehiwehi wairua whai tangata, kotahi he whango he turi, kaore ana rongo ana mohio, heoi te mea kai a ia ko te kite, ko te kai, ko te mahi, ko te moe, ko tona hoa he konohi kite, he waha korero, he taringa rongo. I a raua e haere ana i taua huanui, kua tapaia nei te.lngoa he taukati atua, ka kite te turi i cona hoa e ahua mate ana, e titiro ana ki muri ki tetahi taha ki tetahi taha, ka mahara te turi he titiro tangata pea. ka titiro hoki te turi kaore e kite, ka ruru atu te mahunga ki tona hoa, ka arahina e te turi ka tae kite kainga, he nui atu te mate ngikore o te reo korero, ka uia te take ka korero te tangata ra, na te kehua wairua a ia i patu, ka tohutohutia atu kite turi te mate o tona hoa na te kehua, ka tohutohu mai te turi ko te mate o tona hoa he kaha kite kai tuna, kaanga, taewa, paukena, merengi, ika, kumara, taro, korau, paraoa, tii, pata, ka tohutohu te turi, mehemea na te tangata tona hoa i patu, ka mate i a ia te patu. Ka mahara nga tangata kite korero a te turi, katahi ka tikina he putake harakeke, ka kohuabia ka maoa ka waakainumia, kotahi koata kua morotiti te puku, haere ra-

wa atu ka tawarara te ra, ka pakaru ki waho ite tahinga a te putake harakeke. Ko te korero a te tangata nei 12 nga kehua nana ia i patu i to raua huanuij no te paunga nei o n«-a atua i te harakeke te tabi mai ki waho, ka kitea e te katoa ka tika Le tohutobu a te turi, hekai te kehua nana tona hoa i patu, te 12 ano nga kai, e ki ana te Pakehahe owa niaaka,. He huna pea i korero cito ai he kehua tona mate, mehemea kaore te turi whango, kua haere tenei korero kehua mo nga tau maha, hei tuki ki roto i nga taringa o te hunga tamanki, hei whakarnaroke, hei whakatitohea i te ngakau e akona nei ki nga macauranga wha.i hua o tenei wa. E kore e hopunga te Kahukura mete Uenuku, e kore te ata e whai ana i te tangata c taea te wehe, i te ra tikaaka o te raumati. e kore e hopungia te waeroa hei taonga, e kore te namu ngutu poto e manaakitia e te ringaringa. E kore te hinengaro e rata ki te e kore e mau te rongo kite tuiau, e kore te pekapeka e rere i te awatea, e kore te nanakia e e kore te taniwha e rantakitakitia e te konohi, e kore te ngarara e hoha kite piri, e kore e rere te ao purehurehi kite kore he ban, e kore e heke te awha ki te kore he kapua, e kore te hukapapa e whakama i te rau o te kumura. E kore e au te moe kite kumea mai kia tini nga >vhakaaro, e kore e peepeke nga pona kua marotia, e kore e hoki mai te ringa kua motu te uaua, e kore ngakoikarae ngaoraoia kite whati te iwi, e kore te rau o te rakau e huri kite kore he hau, e kore e reka te reo kite kore e mohiotia rona tikanga, e kore te tangata noho takitahi e wbai-korero. e kore e hoatu te ringa mani hei here i te aroha, e kore te whata c timatatia i te kapuhipuhi o te rakau, e kore nga hua rakau e haua ki roto i te kapunga o te ringa, e kore e pai te wai tutu ki waho o te paatua, e kore e mau te manu kite kore e herea te aka tuatahi i te putake, e kore e taea te peka tautoro ki waho kite kore he rou, e kore te tawhara e tau ki waho o te tahaa o te ipu, e kore te manu te kiore e otaina, engari kia maoa ka pai. Ka wehe i konei. Haramai e te Rongo-pai o te motu, haramai e te hau whakatamanawa, e tomo ki roto ki nga kokonga-rau o Aotearoa me ts Waipounamu, e hoe e te ora tinana i tou waka ia te tika, ia te pono, ia te aroha, e hoe ki Hikurangi kite maunga ote mana huihui, hei here ite kiri waitutu ki roto kite rongo taketake. Na te aha ra enei tohu, te wairangi, te poauau, te pohehe, te taringa kore, te turi, te whakahawea, te takahi kupu, te tarmgahoi ? Na ngakau-rua enei tohu hei mahi i tona pa, ia te kore te whiwhia ia te kore te rawea, ko tona kai o roto ko te ika nei ko te haku. Na te ngakau ata rapa enei iohu, te rongomau, te whare, te ahi. te kai, te whiwhi, te ture tangta, ko te ture Atua hei uhi mo katoa. Kia mama ra 8 te Tairawiti, ko te ra kai mua i to aroaro, ko te pouri kerekere kai muri i to tuara, hapainga a Tokohurunuku, a Tokohururangi, a Mamahinuku, a Mamahirangi, a Hautakenuku, a Heutakerangi, a Kongokako, a Tamatea, a Kahungunu, a laakitimu, a Horouta, a

Matatua, a tc Waiariki, me era atu pou tokomanawa, huri noa te Taitokerau. tiawhe noa to Taihauauru. Whatiwhatiin. whatiwhatiia, kooia kooia whitiwhiti-ora, Makerenuku, Makererangi, huia tangata kotahi, e ara c te-.-a mating a, e ara e teni raorao, e hoki e nga wai ki ton hopuatunga. To lwi kua tata mai te ra e ngahoro iii nga ran ote rakau nei ote Paremata, eta nei i runga o Aotearoa mete Waipounamu, puta noa i o raua motu ririki, c- tahnri ai hoki nga Lwi e rua kite whakahoki i tena ran, i tena ran, ki ton a taunuke, ki tona taunuke, ko te ran kua re re, ko te ran kua pi ran, ma nga lwi e ata whakaaro, ka oti, katahi ka bono ki tona taunuke mo nga ra e toru. He; whakahoki itewai o te rakau ki nga pakiaka, hoi momonatanga mo nga hua, hoi painga ki nga lwi, hei arobata pikinga atu kite niohio, kite kaba, kite tupit.v. Na, ki to taea e tatau te whakaatu nga tikanga_ o onei roo o nga kau matua, tena e wai bo bei tika, hei taonga nui kite lwi Maori. He Huia-upoko. " Takitaki-a mann. " Tokatu-'moana. " Hiwimaire. " Ruatapuke. " Kuratakaipuni. " Kurahorahora. " Wharauoo. " Tukutahi. " Timu. " Whati. " Whakarau-rnkau. Koia tend nga reo o koivrotia i runga ako. nei, ko nga tohu rivi tenei a nga tipuna tae iho no: ki nga matua, no to wa teraia ratau, no tonei wa ko tatau e noho nei i roto i te rangimaiio. "To Puke Ki Hikurangi." Koriniti. Moi 7th, 1902. Kite Etita o te "Puke Ki Hikurangi" tena- koe, me nga tamariki o te "Puke;" no te 2(5 o nga ra o Aperira nei ka tae mai 10. Tumaaki'o nga kura m» te Popa ki Koriniti nei, i tiaere mai raua i runga i te hiahia o te Kawanatanga kia whakaturia tetani Kareti kuramahi a-ringa ki Koriniti nei, ara.ta raua kupu kua kiu-a e te Kawanatanga i roto i nga riooata o nga Kara, ko to Kara o R;l- ----- tetabi o nga tino Knra koi NiuThvni u-i, koia nei te Kawanatanga ka hiahia kia whakaturia he kareti Knra mabi ki Koriniti nei, engari ko te mea mana e whakaea teuei whakaaro o to Kawanatanga ko tetabi waahi wbenua hei taunga tana Kareti, tera atu to tino nuinga o nga kororo a te Tnmuaki ran a ko te Popa, i runga i tonei whakaaro o te Kawanatanga. hoatu ana c> Wikahi Tairapanga te whonua bei tuunga mo taua Kareti, tera pea e tae kite 20 nga eka, kakiteatenei whakan-o i roto i nga Nupepa Pakeha, ko te whenua i hoatu nei hei tuunga mo to Kareti nei, Kotahi maero tc mamao atu i te Kura o to Pamoana ko te kupu a tc Tumuaki o nga Kura e 0 nga mamma kaoti katoa nga whare mo tenei Kareti. Kia orate Etita. Ngarongo Pokiba. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" tena koe. E mann utaina atu ki runga i a koe, bei bari atu mau ki nga waahi katoa o Aotearoa mete Waipounamu, tenei be uta atu ki runga ia koe, hei titiro iho ma nga lwi katoa o te motu nei. Ite 22 o nga ra o Aperira kua taha nei, ka tae maite kupu a te Kawana a Roore Ranapare kia te Arawa, ka tae mai ia ki Rotorua ite 1 o nga ra o Mei, kite bari mai ite Haki a te Kiingi i tuku mai ai ma te Arawa, be tobu aroha na te Tiuka o Kanawaara. I te whakapaunga o nga ra o taua marama ka whakaeke nga hapu katoa o te Aiawa ki runga o Rotorua, e rua nga take i tino haere ai a,% Arawa, ko te Haki tetabi, ko nga tikao roto i nga Kaunihera whakahaere wbenua te tuarua, i tae mai hoki nga rangatira o Matatua i tenei ra i runga i te take tuarua. . I runga i te raruraru o te Honore Timi Kara ki°te whakarite i era atu ona raruraru, "taau mahi e te tangata marohirohi" ka hiki te 1 o nga ra o Mei nei, kaati no te 2 o nga ra ka tae mai te Kawana kite marae ote Arawa, ara, kiaTamatekapua. Te manuhiri koia tenei, am:— Ko te Kawana Roore Ranapare, ko Rein Ranapare, (Lord & Lady

Ranfurly) ko Kapene Arekahanara (Captain Alexander,) (Captain Boscawer,) (Miss Seddon) ko te tamahine a te Hetana Pirimia o Niu Tireni, no te ope tenei o te Kawana, te Honore Timi Kara (Hon J. Carroll) Minita mote taha Maori, te Hiritana (Mr Sheridin) Tumuaki.o nga Kaunihera Maori. Tiati Tiwinihana (J.Stephson) Minita Kawanatanga, Tiati Kanara (Judge Seamell,) Takuta Pomare, Kemi Makai (Mr James Mackay) he Komihana cawhito na te Kawanatanga ko Pakere (B.irelay) kai-wbakamaori o te Paremata, no te ope tenei ia Timi Kara, no te poo te 1 o nga ra ' u mai ai ki Rotorua, ka mutu ake mo enei, ara, Mo te taha kite manuhiri a te Arawa. Na to Peene a te Arawa Maori anake i whakatau te manuhiri, be mea whakawaha mai i te whare Karakia Pikapo, ka arahina mai i te huarahi ka tae mai kite Marae o Tamatekapua, ka riro na te ope wahine i taki mai i raro i te mohiti ki te roro o te whare o • Tamatekapua, ka rawe te baere a te Poi i te nnga o te wahine, auahi ana te haere ; ka tu te manuhiri kite roro o Tamatekapua-, ka inaunu to ope Poi, ka maranga ko to matua a te taane, ko te powhiri tenei ara : Te Arawa 6, te Arawa ;•',_ ko te Kawana. ko te Kawana, tukua mai kia piri tukua mai kia tata, kia eke mai ki runga ki tc paopae poto a Houmai-tawhiti. E rua nga whakahuatanga ka mutu, katahi ka pannitia e \V. K. Wihapi te pukapnka mihi a te Arawa kite Kawana. ko nga kupu enei : Haere mai, haere mai, haere mai, e te Kawana te pu kanohi o to matau Kuini pai o Wikitoria kua riro atu ra ki ona tnpuna, haere mai e te mangai o to tatau Kiingi pai o Eruora te tuawhitu, haere mai ki runga ki on lwi Maori, ara, kia te Arawa ki to lwi i piri pono ki to Kiingitangio Ingarangi, tenei hoki a Matatua o tan noi ; kei to tino ban rawa atu matau o lwi Maori m »u kua tae mai nei ki waeuganui ia matau i tenoi ra. helnoiatu tcnoi'na on lwi Mam, kia pai koe kite tiaki i o lwi Mi.ori me o matau morehu wbenua hei oranga mo matau me o matau whakatipuranga i muri ia matau, kei to tino bari rawa matau mo te Haki tohu aroha a te Tiuka o Kanowaa'-a mo looka kia te Arawa, hoi whakamaharatanga mo tona tacnga mai ki Rotorua i te 1-lth.' o Hune 1001 ;' man e tuku atu ta matau tino whakamoemiti mo tenoi taonga nui, ki taua, rangatira tino nui, tukua atu hoki e koe ta matau whakamihi nui mo tona Kawanatvogi. Tena korua ko to boa wahine. a Rdri Ranapare, aw ta korua whanau. E te Atua tohungia te Kiingi. Na Te Arawa. Ka mutu tepanui atu i taua pukapuka, ka tuatu ko Te Keepa teßansripuawho, he whakatau atu kite Kawana raua ko Timi Kara,, he nui tona bari mo te taonga mai o te Kawana kia te Arawa, mo te Minita Maori mo t<- taha ki nga Tare kua puta nei kite motu katoa. Ko etahi enei o nga kupu a te Keepa ■ Rangipuawhe, he mea tino pai rawa mehemea tenei taenga mai ou e te Kawana ko te ra o te Tiuka i tae mai nei ki waenganui i nga lwi Maori, i te 14th, o nga ra o Hune 1901. Ka mutu a Te Keepa ka tu mai ko to Kawana kite utu i nga mihi atu mona. 1. Kei te tino ponri ahau moku kihei i kaha kite tatari mo tauara, ko Ponoke hoki ahau i raua atu o te 26 o nga ra o Hune, Kaati tena, he nui hoki taku pouri i te korenga o totahi o koutou tino rangatira nui, ara% te Pokiba Taranui, i roto i tenei hui nui a tatau, he tino toa, ko tetahi o nga tino pou. o tenei lwi nui, i raro i te mana o te Kimgitanga o Ingarangi, kua wehea atu tenei tangata rongo nui ki ona tipuna, he nui te pouri o te Tiuka i Le rongonga kua tan«'ohia ia i waenganui ia koutou, ahakoa he nui tona tawhititanga atu ia tatau, tukua, mai ana e ia tana reta mihi mai mo te rironga atu o tenei rangatira nui, kaati ake mo tenei. Ahakoa kei tawhiti ia i a tatau, ko ona mahara ia kei a tatau tonu, be wbakatauaki na te .Pakeha, "he ngaro kanohi, be ngaro whakaaro." Na kaore i penei te ahua o te Tiuka, kei pamamao ia e noho mai ana, ko ona mahara kei a tatau tonu ; whakarongo mai koutou, e te Arawa ko tenei taonga he mea tuku mai e te Kiingi kia koe kia te Arawa, mo fce tana kite Piriniha o Weeri, kaore be mana nui atu i tua atu i te mana o Ingarangi o nga mana nunui o te ao nei, ka rere te ra, engari e kore e kitea te toonga o te ra i runga i te Kiingitanga, he mana nui tenei

Kiingitanga,. nga ahua reo me nga ahua tangata i raro o tenei mananui, keite tino ban atu tooku ngakau mo nga iwi e rua e noho nei i runga i tenei motu, i runga i te ahua o te teina o te tuakana, i runga i to aroha me te rangimarie. Ka inahora mai to taonga ra ki runga 1 to teepu, ka panuitia nga tuhituhi o runga 1 tc pou o te Haki, ko nga kupu enei. ara.;'He koha na te Tiuka o Kanawaara o loka K. (1. kia te Arawa, hei whakamaharntanga mo tona fcaenga mai ki waenganui ia ratau, ite 14 o nga ra o llune 1901." Ka kino te haere. He Pao. 1. Ererera ete Runa i waho, te Arawa kai runga te Iwi toa ai ra i. 2. Nga Iwi nei taupoki parepare, ia te Arawa rate kokiri awa >'. E boa Reweti Kohere, bei aha man ka beriberi tae i to tipuna whare ia Tamatekapua, me pcna ranei e koc to tipuna whare, te kainga mata kanohi o nga Iwi nunui o te ao, me nga rangatini nunui, ka hia nga Piriniha, Roore, Tianara ranei, kuatu i roto i o whare whakairo, kaati ano ena whare hei whare mo tana ano mo te tangata Maori, ka kaha ahau kite ki penei atu na ;ko to tatau whare Wananga tenei, ko te putahitanga tenei o nga whakaaro nunui o tana o te hvi Maori, uic atu hoki ki tc Kawanatanga. I whanau mai koia i whea nga Kaunihera nei, ehara ia nei koia i puta atu i voto ia Tamatekapua ; i rere mai te ra i te Rawhiti, engari no te wa o nga Ture nei. kua rere ko atu i roto i to tipuna whare ia Tamatekapua nga niaramatanga o nga Ture Kaunihera. Auahi ana korirari. Kia ora e te EtUa, na to hoa aroha. W. K. Wihapi. Te Puke. Mei sth, 1902. Pipiriki. Mei 13th, 1902. Kite Elita o I; Te Pake Ki Hikurangi," e hoa tena koe. koutou ko to Komiti whakaliaere i raro ito tatau taonga. E hoa ma utaina atu aku kupu ruarua nei ki runga ki to tatau waka. hei matakitalo ilio ma te hunga nunui mete hunga ririki, tae atu ki tc; hunga wnai ntatauranga, ara : l" tu tetahi huihuinga nui a Hatariki kniwhakahaeiv ote Ilaawhe Pooti o Whanganui, kite toa i Pipiriki nei, ite Go Mei ite7 P. M. Ko te take o tana huihuinga, he karanga na ana ia Ngaati-kura e wha: take ana ki tenei taone, kia tae mai i taua haora, i te wa i hui mai ai ka whakaaturia e ia tana putake, he tono kia whakaaetia he Raihana Waipiro ma ana, mo te taone o Pipiriki, me tona ki me haina nga ingoa o te hunga whai t::ke ki tenei taone."te kai-whakamaori ko Tiaki Pipi. ko te hunga tautoko i te take a Hatariki ko Parete ko te Piki Tehuia, koaua tangata he mema Kaunihera nc te takiwa o Whanganui, engan ko o raua kainga hapu tucr.ru, to Parete Wereta tona kainga ko Karatia, ko Kormiti, ko Atene. tona hapu ko Ngapoutama, Xgaati-pa, ko te Piki Tehuia tona kainga ko Kirikiriroa, ko Kaiwhakauka, ko Tawata, e era atu takiwa, ona hapu Nga-ti-haua, Ngaati-rangi. Te kupu a te Piki Tehuia! Wbakarongo mai e Ngaati-kura, he _mea whakahau au na Hatariki kia haere mai hei tautoko i tona tono Raihana Waipiro kia tu ki konei, kia kite hoki au i to koutou hainatanga ki tona Pitihana, me taku whakaaro he take pai tenei kia whakahaeretia e koutou tenei take. Ka tu ko Parete Wereta, ka tautoko i nga kupu ate Piki, me tona ki, kite kore e oti ia koutou maku e waha atu kite aroaro ote Kaunihera, ko reira kore ai, oti ai ranei ,_ otira ko toku whakaaro ka whakactia e te Kaunihera, heoi kaore i whakaaetia e te Iwi, ara, e Ngaati-kura, hei aha te kore whakaae ote lwi° Ngaati-kura, hei aha ma ana maia ka kaha to'nu ki ta raua putake, mete whakajuarama atu hoki aT. H. Rerekura, i nga take i kore ai a Ngaati-kura e whakaae tae atu kite Tiamana marae o Pipiriki nei, ara, a Tuatini te Waiho. E hoa ma hei matakitaki iho ma koutou i nga whakaaro o enei tangata, notemea kua wblriwhiritia nei raua hei Kaunihera mo te takiwa o Whanganui, hei pikau hei whakapuaki i nga taimahatanga me nga raruraru e pa ana ki Whanganui, kua kiia hoki taua Kaunihera hei taiepa hei tiaki kei puta mai nga kai pahua. Ko tenei kua noho ko raua

hei unuunu i nga pou o te taiepa, kia waiho kia paera, kua tahuri hoki rauii kite takahit. te Ture tekiona IG, rarangi 4, i roto i te By Laws., i hanga nei hei tauira mo te motu katoa. ' ' E boa ma tenei pea nga Kaunihcra ote motu kaooa kei te penei o ratau whakaaro, mehemea o penei ana, me ki atu an kia koutou, mewbakahoki atu te taonga ote Pakeha, ote Iwi tupato kite here i ana mabi, notemea kaore ano tatau i roa e haere ana, kua kite rawa au i te piko. E hoa ma, ka 1(5 okn tau o toku pakeketanga, kaha rawa au kite here, mohio rawa au ka ptita mai be nmte kite tekiona 1G nt-i, me'te rarangi 4, inehemca ka tukua e nga Kaunihcra kia. puare ar>a. Heoi na. Ilori Erueti. Hekeretari. Te Oreore. Mei 10th. 1002. E "To Puke" tukua atu enti take e whai ake nci, kia kit," kia mohio nga lioia. 1. Kua timata te whai man a o nga Ture mo nga boia, i te tahi o nga ra. o Mei, 100*2. 2. Ko nga boia katoa kia mohio ratau, ko te rarangi 17 o taua 'Pure, e ki ana me kobi i te hereni kotahi. :). Ko nga Ilonore mema katoa kaore ano kia utu mai i a ratau hereni, me whakaputa katoa mai i te tahi o nga ra o Huno. 4. Kai taua maraina ka puta to ripoata a tenei Komiti, i nga mabi katoa i oti ia ratau, mo ngakaute i utua, me nga moni i pau me nga mea i toe. ">. Me utu mai kia Taiawhio to Tau tana kotahi hereni, i roto i nga maraina katoa. G. Kua paahitia ete Komiti, e rna atu nga Ilonore mema mo tenei ropu boia. ko IlapeLa Whakamaiuru, ko Kere Waimahuni Maaka. Heoi ano Kapene W. Eimene. Tiainana. \Y. T. Te Tau. Hekeretari. HE PAXIHTAXCA. He powbiri atu tena i raro i te "Ture Kaunihcra Maori 1900," ki nga kai-tohutohu Kannihera pura noa nga motu e rua, kia tae a-tinana mai koutou a, te 10 o nga o Ilune 1002, ki Pariroa Kakarauiea, ko Taiporohenui te whare, ko Pariroa, te teibana o te reru\ve hei unga mai mo koutou, baere mai, baere mai, ka tae mai te Mi.'iiLa mo te taba Maori, baere mai me o koutou whakaaro e tiiv.i ai to tatau Iwi, kite tika kite pouo, e urn ai a tatau taitama me a tatau taitamahine ki nga painga o tenei wa hatre a!;e nei, Heoi ua r koutou boa pono i ruto i te ture. Xa Tutange Waionui, kai-tohutohti o te Kannihera o Taranaki.' Raumati Pomakariri. Pariroa Kakaramea. Mei Ist, 1002. He wbakautu mo te panui aR. W. Tamaiparea o Waitotara. E "Te Puke" mauria baeretia tenei panui ki nga marae o Aotearoa mete Waipounamu, kia kite nga Iwi me nga hapu, me nga tangata matau o runga i enei motu e rua, kia rono-o mai. E tino wbakahe ana au mo te panui a tenei tangata, i temea e tauhou ana matau ki ana korero i roto i taana panui, e ki nei ia, ko Aotearoa te waka ko Turi te tangata, ko te Rokuowhiti te hoe ko Anewa-i-te-rangi to toko, ko te Ririno te tata. Ka whakatikaia e au te tangata o runga i Actearoa mete toko ote waka. ko te hoe ka be. Ko tenei ingoa ko te Rokuowhiti, ko to upoko o e boe, ko Kautu-ki-te-rangi te ingoa o te hoe o Aotearoa, ko te Rokuowhiti te upoko, ko te tata o Aotearoa ko te Tipua-a-boronuku, erua e toru ona tata, ko te Ririno e ki nei taua panui a taua tangata, he tata no Aotearoa, e tino be rawa ana. Kei te mobio katoa nga hapu o te Tai-hauauru nei kia te Ririno. Ko te Ririno he waka no Potoru, i haere i runga i te au kume i te au roa, i te au birere, hirere kite po mate atu a Potoru, koia tona whakatauki e mau nei i naianei, i nga Iwi me nga hapu o te Tai-hauauru nei, kite pakeke tetahi tangata, kite kore e wtiarongo kite tohutohu, koia i whakataukitia ai "ko nga tote a Potoru" e mau nei tenei whakatauki i naianei. Ko Aotearoa te waka ko Turi te tangata o runga, tona hoe ko Kautukiterangi, te upoko o te hoe ko te Rokuowhiti, tona tata ko te Tipua-a-horonuku, t.ona

toko ko Anewa-i-te-rangi, heoi haaunga nga waka i roto i taua panui a taua tangata, i te mea i rnarama era kupu. • E nga Iwi o tenei motu mete Waipounamu, ko te korero tenei a enei Iwi ote Taihauauru, ko te Ririno ko te waka o Poutama tena, ehara ite tata waka, kei te mohio katoa nga hapu ki tenei korero, heoi kia orate "Puke." Te take iwhakautua ai, kei mahara mai nga Iwi na te Tai-hauauru katoa taua panui, kaore be korero hoou rawa tenei no naianei, ehara i nga tiouna, e mohio ana nga tuitamariki ki tenei whakatauki, heoi ra e te "Puke" kia ora ake amene. Xa JNgalrota Ramapiupiu. Waikawa Picton. Mei 10th 1902. Etc Etita tena koe, mau c uta, atu ki runga ia te "Puke." Kia Tamabau Mabupuku me etabi o hoa rangaiira. o roto i te robe potae o Rongokako :—He powbiri atu tenei na nga hapu kua whaiti nei kite marae o Rankawa Picton, i raro i te tataku o Arapaoa ingoa maio'.ia, o roto o nga ra kua hoi'i ki muri. Haere mai ! haere mai!, kua oti i o hapu i tukua mai nei e koe i tau 1800 te whakapai te huarahi, te tango te kopare o Rankawa moana, hoa-rlri o te Iwi Maori i o ratau ra, i:a tc Rnngopai i wa.abi tau ana a Kahungnna i tenei motu i te tan LS9O. ko te hoari nana i tapatapahi nga ngaru ko te ruuri tuawbitu o Ihowa. Haere mai ! haere mai ! haria mai te Minita mo te taba Maori, te tangata e kore nei tetahi c kaha kite wewote i oil a huu, kia Iri'ria enei ona Iwi kite Waiv;ia tapu mete Kapuva, ara, kite ture Kau-nihc'-a. Haere mai Wi Pere. baeic mai nga rangacira o te Tai-rawhbi, hono-honon t ■ Iwi ki roto ki to ratau taonga kia Kannihera, haere mai ki tone; Iwi tauhou. e ""-ire nei ki ti' bipi ng-iro o te whare o lharaira, nan ka kitea, kauria mai a Eaaikawa, kuali mai te ia o Kuratean. Hai.nana Pa tele. Kai-whakahaere o te hill me ona hapu. liebitingi. \Uoi 14 Lb. 1902. Te bui kite whare Kooti i Ilehilingi. He mea to no kite Tiati otc Kooti kia nuknliia te Kooti mo tetalii haawhe rangi, hei whakapuakanga whakaaro kite hnnga. e whai kereeme ana kei te aroaro ote Kooti, wbakaaet.ia ana e te Tiati. Xo te 2 o nsa. haora ka nobo te hni, iki tonu te whare Kooti, nga hapu i hni mai. ko Nga.ati Kahungiinu, Xgaati Pahauera. Ngau Kurukun.:, Xgaati Tamatera. Xgaati Kere, Die era ;itu hapu o Herctaimga, me ciahi o ng.i kai-whakahaere Kochi. [. Ilutana. Taku kupu tuaiabi. ho mihi kia tat :u kua huibui mai nei ki koiu-i, kia ora tatau i raro i nga tikanga o nga wa kua pahemo, kia ora hoki i raro i nga tikanga o tenei tau, bui tahi ki nga wa c baere mai nei. Ko taku kupu i whakaaroa ai mo to tatau huihuinga mai ki konei, koia tenei: — He Inoi atu naku ki nga tangata me nga hapu e whai kereeme ana kei te aroaro o te Kooti, i runga i te mea kua kitea kei te hoki atu ano tatau ki roto i te mate nui, e amuamutia nei te Kooti i roto i nga ra kua pahemo ki muri, ara, te mate i puta mai i raro i nga tikanga ote Kooti, kua whanui nei kei ngawaabi • katoa. No reira ka Inoi atu abau kia ht>ki mai' koutou i runga i te whakaaro pai, mete aroha ki o tatau tinana ka rawakoretia i raro i tenei tikanga e noho nei koutou, ehara ite mea kia oma rawa atu i te Kooti, engari kia whakaaro, ara, kia whakar'terite koutou i a koutou kereeme i waho o te Kooti, ko koutou ano hei Kooti, ko koutou ano hei kai-v/haka-baere hei Roia, i waenganui ia koutou, notemea ko koutou ano kei te mohio ki nga rerenga mo nga wawahanga i waenga ia koutou me o koutou hapu ; kaore i te ngaro te pai te mama o tenei huarahi. Me korero ake ahau mo Porangahau, ahakoa ra epa ana mo nga waahi katoa. I nga ra o mua, kotahi te Tiati mete Roia na ana i whakahaere a Porangahau, ehara ite mea i whakahaere taua Tiati mo tona tinana, engari mo nga hapu i raro i a ia, oti noa iho i tona kotahi, mohio tonu ahau i taua wa, ko nga tangata o Porangahau ma ana e noho tenei ao, i muri ka mate taua tangata, ka riro ia koutou te whakahaere, ka tu ia koutou he pakanga, ka tu he Roia ta tena, he Roia ta tena, no reira ka kite ahau ka mate koutou, ko koutou hei

tuatabi te heke kite mate i raro i tenei tikanga, ka bee tera kupu aku, ma nga tangata o Porangabaue noho tenei ao. Taku mahara kei te mau tonu ia koutou te mohio ki a tatau tikanga o te tan IS9B, i rnnga 1 to mohio uie te kite tonu i te mate, ko ahau tonu tetahi o nga kai hapai ia koutou Pitihana, whakaatu i te mate ote Iwi, i puta mai i nga mahi a te Kooti, e pukai luai ra nga Pitihana i te Paremata me o koutou ingoa i roto i nga Pitihana a Taraia me llinepare, me a era atu Iwi o te motu, me ate Kotahitanga o te Tirtti o Waitangi, itu ki Taupo tau IS9G. No te tau 1900, 1901, i mana ai aua Pitihana, koia tenei ko nga mana kua tukua kia tatau, i raro«i te Ture whakahaere whenua o te tau 1900, 1901, kei te powhea aua mana i tukua mai nei kia tatau, i runga ito tangi aie te aue nui; me pehi ake pea eabau kei te baunga raw a atu kia tatau aua mana, kei to korero Poropiti i te mate, ina boki. 1. Ko nga pa iVie nga kainga kua tukua e tatau kite Minita mete Kauriihera hei Papakainga, kua puma ano kei roto itc Kooti, mete puku o i:ga Pioia me nga kai-whaka-haero. Kua kakara mai ano nga mate i Pitihanatia ra e tatau i mua, nga mate kua kitea e to kanohi, kua rangona o te taring;!, kua korerotia e te mangai i nga tau kua pahomo; no te 25 o \perira nei, ka kite tonu au e hiinatia ana tctahi Pitihana hei pupuri tonu i tenei Kooti, ko tatau ano nga kai whakaatu i te mate, wbiti atu ana i tc moana, ko tatau ano nga kai taku kite mate, no tatau ano nga roo. 1901, Purim Puka, wharangi S"> S(5. Koia nei to tatau ahaa e kiia nei ete Mema o Nepia i te Paivmata, kia tukua-te Maori kia hokohoko i ona whenua, a ko nga waahi hei oranga mo ratau ma te Kawanatanga e tiaki, ko tana Mema, ano hei tutara ia tatau kite Paremata, hei moa he tino rorirori tatau, koia boki to tuturutanga o tenei tikanga c noho nei koutou, me taana whakarakai ngawhenua ki-waho o tenei Ture, kei te mohio b:;ki koutou ko nga paanga motuhakc ote tangatao nga tangata tokortui ranei, ka puta tena ki waho i te mana, arai boko whenua o te Ture Kaunihera, muru mo nga nama, mokete ranei. Kei te mohio tonu koutou kaore lie moni hei utu i nga Koia, i nga ruuri wehewoho kiia tangata, i nga ruuri wauahi ki nga bapu ranei. ko te whenua hoi whakaea i ona iiar.mahatauga. me boko rano he wbenu;! ka ea ai (;nei mahi, me tapabi ranei i tetahi waahi ote whenua, ko te aha e toe mai ; na tatau ano enei kupu. ehara i to kupu hou, heoi to moa i h.ai ko to ra nei. ho ra whakamahara ki o tatau auetanga. Kaati ake tenei waabi. Tenei ano tetahi taKc. Kua rongo pea tatau ki to ungamai o tctahi mate whakamataku ki Nia Titeni nei, ara, kite pito whakararo ki Akarana he Peroke te Ingoa, iie mate kei to whiu i nga iwi nunui, a, kua rongo hold au, kua u mai ano totahi mate whakamataku kei Ilero-taunga nei, e tuku ana ite tangata ki raro, kei te pukai baere aoa te taane te waiiine i nga rori o Heretaunga, kaore rawa e taoa te uta ki runga kaata. No reira ka Inoi atu au, kia pai koutou ki te awbina i an, kia- pohia tenei mate nui whakaharahara, ara, kia whakamutua te kai i te Waipiro, kia aroha kia tatau, kia tohu i o tatau tinana, kia kaha mo te ra ote riri ki tenei mate nui kua eke nei ki to tatau nei whenua, mana e horomiti te tangata a ngaro iho, ehara, tatau i te Iwi tupubi, he Iwi rekangia tatau e te mate, kua hinga nga taiepa kohatu o te moana, kua wbiti mai ; no reira kia arbba ki o tatau tinana, kia pera me nga Iwi nunui o te ao. kite ora hoki o tatau tinana ka wbai tikanga nga mahi e mahi nei tatau, bei konei mutu ibo ai aku kupu, kia ora tatau katca. Rupuha Te Hianga. Etu ake ana kite tautoko i nga take a te Hutana i whakatakoto atu nei ki o koutou aroaro, ko nga take tenei i wbakaaroa e maua mo to tatau hui, ehara i te mea na maua nga take nei, engari na tatau katoa enei take, he whakamahara kau tenei ki a mahara, kei wareware rawa a tatau kupu o nga ra kua hori ake nei, he niaba nga kceeme e takoto nei i te aroaro o te Kooti, abakoa mo Porangahau nga kupu i korerotia ake nei e ia, e pa ana mo katoa, e tika ana nga kupu mo Porangahau. kia mohio koutou ko te ono tenei o nga whakawakanga o tenei wheriua, kei te mau tonu nga taumaha o era whakawakanga i runga i te whenua me nga whatoro rawabo, e taea te ki noa ake, ka eke pea kei te tekau mano te

moni, no reira he pai rawa tenei kupu -vvhakariterite kia toe mai ai ano tetahi waahi, ina hoki kaa rongo koutou i te knpu a tetahi o nga kai-whakahaere mo Porangahau, e ki ana me tapibi tetahi waahi cte whenua, ma nga kai whakahaere me nga ruuri, no reira te pai o tenei kupu te whakariterite, ahakoa ko Kairakau ko Waimarama kei te aroaro o te Kooti me etahi atu waahi, koia nei te huarahi mama mo tatau, kaore i te ngaro ia tatau te taumahame te mate. Keite wtiakapai an kite kuqu mo te mats e tuku nei i Heretaunga, kia awhina tatau i a ia, kia whakarnutua te haurangi. H. Te Atua. Etu ake ana kite whakamihi ki enei take, koia nei tooku whakaaro kua whakahaerea eau te whakariterite mo Porangahau i nga tau ka hori ake nei, kaore rawa i oti, ko tenei ka whakaae au ki tenei, eugari ko koe tonu hei whakatutuki i terkci kupu, me tae tonu koe ki waenganui o nga tangata o Porangahau. T. Kuru. E tautoko ana ite knpu ate Atua. T. Matua. E whakapai ana au ki o take, mo nga kereeme e takoto nei i te aroaro o te Kooti, e tautoko ake ana i te kupu a te Atua e pare atu nei kia koe, man tonu tenei whakariterite mo Porangahau, me tae tonu koe ki reira. I. Hutana. Ae, ka whakaritea c au ta koutou kupu, !:a tae au ki Porangahau.. _ Mucra Te Umpu. E whakapai ana ki enei take, he take ta Ngaati Pahauera kei te aroaro o te Kooti ko Mohaka, kaati kei a ratau nga kupu, engari ko taku ka tuku atu kia koe, kite Kaumhera ko Raukawa, kaati ko te taha kia au o Porangahau ka waiho atu e au kia H. Te Atua, ara, te taha kia maua. H. Wainohu. Kanui te pai o take e whakakatakoto mai nei mo nga mate i puta mai i te Kooti, a, kia mahara nga tangata whai kereeme kite ahu ma nga huarahi e mama ai, ara, i te whakariterite, kaati na te Kawanaianga tonu i tuku mai te Kooti, nana ano te Kaunihera, mei tukua mai hoki eia ko te Kaunihera kua haere i tena, ko matau hoki kaore ano i marama kite ahua ote Kaunihera, kaore ano he tangata i tae ki to matou nei takiwa whakamarnma ai, no reira haramai tonu nei kite Kooti mo Mohaka, e noho atu nei a Ngaati Pahauera. W. Te Kahu. E whakapai atu ana ki o take e whakamarama nei, ite mate mete ora mo te tangata mete whenua, ko tooku whakaaro kei runga tonu i te Kaunihera, mai ano oto tana urunga kite whakahaere i tenei tikanga Kia oti. hei whakamama i nga taumaha i puta inaii te Kooti. I kiia ano te kupu i reira, e kore e tukua whakareretia nga mahi kite Kaunihera anake, engari kotahi o nga mahi a te Kooti hei whakamatau, ka kitea te pai ote wlakabaere ka riro katoa nga mahi i te Kaunihera, ko tenei kei te pai to whakamarama i tenei huarahi, ma te tangata e whakaaro,. U. Puhara. He whakapai tonu ki nga take, he tokomaha nga taugata t tu ake ko te whakapai tonu. I. Hutana. Kua tata te taima ote tereina, etu ake ana kite whakamutu ito tatau hui, otira he kupu ruarua mo te kupu ate Wainohu ; e tika tonu ana to haerenga mai kite Kooti, na tatau hoki i tono kote Kooti, heoi ta te Kawanatanga ko te whakatu i te Kooti mete Kaunihera, mei karanga tatau ko te Kaunihera kua haramai ko tena, na tatau i tono te Kooti nei. mei kaore o tatau hiahia kia ia kua hoki noa atu, kei te pai tonu te noho a te Kooti, i runga i te hiahia o nga kai tono, kaore ahau i te whakahe, i te tono ranei kia unuhia nga tono ma te Kaunihera, heoi taku ko te huarahi mama mo koutou kite Kooti, i runga i ona taumaha e mohiotia nei, kite hoki tuarua te mate e kore te tupapaku e hoki ake, hepono ano te kupa turaki i te Kooti, otira ma te pai o nga whakahaere me nga mahi. a te Kaunihera e turaki te Kooti, ocira me pehea tatau e kite ai ite pai, ite mea kaore ano tatau i hoatu mahi, ko nga mahi ra hei whakaatu, kaati kei te Kooti tonu nga mahi, kaati nga kupu ka nuku to tatau hui. Ruatoki. Mei 17th, 1902. Kite Etita o "Te Puke" me cu kai-wha-kahaere tena koe, e aoho maina i runga i te turanga raiti, e tiaho ai te maramatanga ki te ao katoa; tenei etahi kupu ka tukua atu kite "Puke" hei whakamaharatanga kiia

Iwi, kiia hapu, kiia tangata. E hoa ma tena koutou, nga morehu a te mate, e rapu maina i te ora mo te Iwi, a, kua man nei a Kaunihera whenua me Kaunihera marae, a, kua tatu nei te waewae o Rehua ki raro ; e nga rangatira, e nga Iwi, e nga hapu, whakarongotia te kupu a Kereru i takoto ki te aroaro o te Kotahitanga i tu ki Tokaanu Taupo, ki a ia te hui a te Kotahitanga ki Ruatoki, ka tataia kite mate i nga ra o Hepetema, ka poroporoaki ia kite hunga ora kia whakatutukitia taua kupu, kia whakaotia tana whare, a, kua oti nei taua whare, no reira ka panuitia i tenei ra, ko te hui mo te Iwi Maori o nga motu e rua nei, ka tu kia Rongokarae whare, e tu nei i Ruatoki i te takiwa o Whakataane a te 1904, tera ano ka panuitia a te 1903, anei ke te take i panuitia ai i tenei tau, hei taumau i te tau e kiia nei i runga ake nei, tera hoki e panuitia ki to tatau Pirimia me o tatau Minita. Heci ano, he mea tuku i raro i nga ringa o nga rangatira o te Iwi. Te lwikino Hauaho. Te Wakaunua. Tutakangahau. Puria. Mangawhio. Mei 14th, 1902. Kite Etita o "Te Puke" kia ora tatau katoa, tukua atu aku kupu hei whakahoki mo te panui a R, W. Tamaiparea o Waitotara, kia rongo hoki o maua toa, i tera waahi i tera waahi o nga motu e rua nei, o Aotearoa mete Waipounainu, e koro e Tamaiparea e tika ana etahi o korero, na ena o taua tipuna kia k:>e, na enei o taua tipuna kia au, ko te waka o Maui ko Aotearoa te ingoa kai runga i te tihi o Hikurangi e tau ana i naianai, ko te matau ko te kauae o Muriranga-whenua, kai Nepia e takoto ana. ko te ingoa o te aho k> Tiritiri-ki mate-rangi te higoa, ko te waka ko Aotea, ko Tari ano te tangata noua tena waka, no tet.-\kiwa ano i haramai ai era atu waka, a.Tainui ma, ka noho atu 'etahi i te pito whakararo o te motu o Aotearoa, ka aim whak.-iterawhiti etahi, ko Aotea i tika i te taha kite rato tae noa ki Patea, ko Maui-ti-kitiki-o-te-rang.i, tana ko Tataro, tana ko Miapa, tana ko Tuhaepo, tana ko Makura, tana ko Tepia-tangi-wharau, tant ko Toi, tana ko Rauru, kaati ake aku kupu mo to panui, kai te tika ano pea ena korero ki taau m.)hio, kei te pena hoki au, kai te ki au he tika nga korero a oku tipuna kia au. Kia ora koutou i kona, kai te ora hoki matau i konei, na to hoa. Ruatoki. Mei 13th, 1902. Kite Etita o "Te Puke" e hoa tena koe, to kai whakaatu i nga mahi katoa o te ao, hei kawe mai i nga korero o era whenua, kia ora, e hoa tukua atu enei kupu e whai ake nei, ki to tatau Nupepi, hei panui ki nga Iwi, i te taenga mai o te Minita mo te taha Maori ki Ruatoki nei, i te 13 o Mei he mea karanga ia e Tuhoe, Teurewera, kia tae mai ki Ruatoki, kia kite nga kaumatua me nga wahine me nga tamanki mete Iwi nui tonu, i te 10 o nga haora i taua ra ka karangatia, hiki ana mo muri o te tina ; i te tahi karaka ka hui kite marae o te whare a Tuhoe, ka wharikitia kite Takapau-wharanui te tuunga, mo te tuuruo te minita, noho kau iho, kai runga a te Waakapiti, he mihi taana kai raro,'kai riinga ko te Wakaunua he mihi kite minita, kai raro, kai runga ko Tuuakangahau ka mihi, te mutunga he paO; kai raro, kai runga ko Kereru Numia ka mihi ka mutu, ka whakatakoto i te take i karangatia ai kia tae mai ki Ruatoki, kua oti te whakahaere e Tuhoe ona paanga whenua, i taka ki raro o te Karauna, ara, kua whakaae a Tuhoe kia taka ki te Kaunihera whenua, taihoa ra e tuturu ai, kia tu te hui nui a Tuhoe i te tau 1904, whakaae ana te minita, engari kia tuturu taua ra, heoi nei nga kupu ate minita, Tiopira Tamaikoha. Parapara. Mei 10th 1901. Kite Etita ote "Puke Ki Hikurangi, e hoa tena koe me to tatau maunga, he nui te whakamoemiti o te ngakau, mo tou kaha i roto i nga tau maha, kaati te mihi. Tukua atu enei kupu ki nga marae o Aotearoa, koia tenei e whai ake nei:— Ki nga uri o Ohota Poraka, me tae mai koutou ki te hui ka tu a te 80 o Mei, koia tenei nga putake o taua hui. He wehe i nga eka o Ohotu No. 1, hei Riihi, hei Papa-kainga, hei

Paarau, a, hei konei ano koutou rongo ai i etahi o nga piitake. E nga hapu e whai ake nei, ara, Ngapoatama, Ngpati-pa, Ngaati-ru-aka, nga hapu e rite ana ki Ohotu No. 1, me tetahi atu o nga naraa o Ohotu, kua tukua kite ringaringa o te Poari. E nga hapu e nga iwi, haere mai haere mai, whakaotia nga whakaaro i whakapaua ai o tatau kaha, kite fcuku i o tatau tinana me o tatau whenaa ki tenei taonga kite Poari. Hei ano. Hawira Rehe Teuira. T. \V. Tiemi, mete iwi. Ruatoki. Aperira 26th 1902. Kite Etita o te "Puke Ki Hikurangi" e pa tena ra koe, te tangata kaha kite panui i nga korero katoa o te Ao, kia rongo te iti te rahi, he nui te hari me koa ote ngakau ki nga korero o te-'Puke Ki Hikurangi" heoi ano nga mihi. Utaina atu enei kupu ruarua, mo tetahi aitua i pa kia matau, i te 6 o nga ra o Aperira ka puta mai te waipuke, ka ngaro nga kai i te wai, kaore he morehu, i pirau katoa, koia nei rate aitua nei. he hanga aroha te taru nei te wahine kite i.uku i roto o te wai, e toru nga ra i tangohia ai e te wahine te urcnga, kite mahi i nga kai, heoi kaore rawa he morehu i puta i pirau katoa, heoi rate whakamarama i te aitua nei, he hanga aroha te hanga nei te tamariki a te ra roa o te raumati e heke iho nei, ka mutu tenei aitua. Aperira 7th, 1902. Ka tas mai a takuta Pomare ki Ruatoki, i te 7 o nga haora ka hui katoa mai a Tuhoe potiki, kite whare runanga iTauarau waahi o Ruatoki, kate a Kereru ka whakatuhera i te whare mo nga take a Pomare, ka mutu tenei ka tu ko te Amo, ka whai-korero kite manuhiri tuarangi, haere mai e Maui Pomare mauria mai ie taonga o te Iwi Pakeha, kua oti nei te whakawhiwhi kia koe, hei tohutohu kite Iwi Maori o te Urewera, haria mai tc ngawari mete tau haha, ka mutu tenei ka tu ko te Whenuanui, pera ano ana korero, ka mutu tenei ka paahitia te whaikorero, ka tu ko te manubiri tuarangi, ka korero ia i nga ritenga o te Kaunihera, ka tohutohu ia i te ora mo te Iwi Maori, i nga whakahaore e ora ai e pai ai te noho a te Iwi mete tangata, a, he nui te Lari mete koa o te ngakau, mete tumanako o te ngakau kia mau i te ngakau nga korero a takuta Pomare, a, he nui hoki te tumanakc kia taea enei tohutohu a te kai-whakaako o te Kaunihera. Paora Rangiaho. Kite Etita o "Te Puke" tena koe, me o tamariki, e mahi maina i tena mahi nui, taumaha, uaua hoki; heoi, Kia maia i te mea ka topn ia koe nga Iwi o te motu nei, ki runga i nga waka o te Kaunihera marae, '0 te Kaunihera whenua, kua oti tenei ia koe ; kotahi hoki i toe atu ko te tauranga hei it nga ki uta; he Maori ranei te tauranga nei; he, Pakeha ranei; heoi ma te tupato, ma te kaha anake e u pai ai kite tauranga o te Maori, ki te ngoikore te mahi, a kite kino te mahi, torsi o tatau waka e paea kite tauranga Pakeha, kaati ake enei kupu aku. E te Etita o "Te Puke," mebemea e watea ana tetahi korama o topepa, mau e maka iho enei kupu ki roto ; he whakaaro noku kia takua e au nga pitopito korero a ngaKaumatua i mau mai i au, koi whai kaha ana au ki te whaka-whaiti haere i aua pitopito korero e pa ana kia Tamatea me ona Iwi, me ona hapu, me tenei waka rne Taakitimu, mai o Hawaiki, tae noa ki tona haorenga mai i te moana, me tona «nga mai ki tenei motu. Katukuaneie au enei pitopito korero a nga kaumatua kite pepa, hei matakitaki iho ma nga un o Tamatea i tona marae i tona marae; a, Mehemea e takarepa ana tetahi waahi o enei whakaatu, ata tapia mai, ata haukahatia mai, kia oti pai ai taua kaupapa korero i runga i te pai i te tika, kia mahara kite whakatauki a nga kaumatua, "ebara i te po kotahi i tuwhera ai te whare Wananga no reira, ehara i te po kotahi i whanav ai te tamaroa." Engari ko nga pitopito korero kei tena kei tena o tatau, me tuku kite pepa, kia wawe te puta kite waahi marama, hei ata tirotiro iho ma tatau, a, ko nga waahi e takoto hapa ana, me ata whakariterite mane e tatau, kia pai te takoto. 1. Na ko Tamatea he tinotangata rangatira ia, he ariki hoki ia, i runga ake i era atu rangatira, o roto i ona ake Iwi hapu hoki o

Hawaiki atn. 2. On a Iwi ko Ngaati Ruamano, ko Ngafci iiukamoami, ko Ngaati Pungatoroa, ko Ngaati Pu-whenua, ka mutu nga Iwi. ' ~3. Ko te waahi o Hawaiki i noho _ai a Tamatea m-:> ona Iwikua kiia ako iv-i. ko Whangara, ko Haugaroa, ko Tuning i. ko Whaiugaroa. 4. o:ia Pa, ko TiUrangi, ko to Paknroa, ko ti? \\'hetu-o-ma.tarau, ko to Rennrna, use ova atu. -,,,•• o. Oiki Imgoa. hanu enoi. v>gaaii hahin. Ngaati Tangihia, Ngaati Pakau, Ngaati I liliomoa.na.. me era atn. I!. Una waka. ko Taakitiuiu, ko llorouta, hooi. . , r,- 1 • Nga Pokake nana i awhi te waka a I aak:t'liimko llmekanto, ko ilim-kotoa. ko Umomakohu, koliuKMmruimru; nga lipu.., nana i li.ki '.iiai, ko Kuamaiio, ko Araiteuru. _ 5. »a atua, i maiiria, mai i runga ia i'akitimu* "ko Kahuknra. ko Tamaiwaho. ko Tunui a-I.e ika. ko IJino-korako: knb-kam-ka nana i w!ia,<alevo mai, k'o to \\ ohoiigi Kanika. ko liuaaaki, ko Mauroi. hooi ano _ 9. Nga tangata Lahunga nana a laautr; M 'i'i i U~rai kuii t'Uioi, ko to Kougopatahi. ko Ruawharo, koMatouva. moo ralan hoa l.iahi ano. . ~, K). Nga kawhatn i laraia ai a. LaakK.miu v :Tr, L L.munga n-«i : no Kohurau. he Kara, ho Onewa, li" Pounamu. kma Cnioi nga kowhatu o mania, ana, lioi loki larai waka. mo ova, atn uuihi whaie, pa, taua.. 11 N'Mtoki Poimamu o ilawaim mai l varo itoinanaoto iiongopai a hi. o Ihiawi.aro. o Matanara : koto Awhiorangi. Koto \su:vomii ko\o Rakui-akn o Tawhaki. ko l!u:mrangiara, ko Malangirei. ka mutn ng i m-a i marama. . 12. Ko to Awniorang: koto Uiino.ri., ~„,.'; [..ki Pounamn o rua. \u- loki taou. he roki noiooi ki to aronvo o iiga, atua. kaoiv o i-rai.'i ana ki '>■•■' r ' ;k:lu : ' m;i;:1 illli ' l \ !;i:llu a a;i a, tnki i to lopoMponga a Taa-rami-a ra\y\ i nga, toko o R:i:i gi ; t'larua. l Lo k-..ukot!-nga i nga ngTU tana ia Yakuima m i Ka mutu ;:.tn. . .„ , . . i:j. Ko to waahi i takoto ai a laa\-:timu. Umakaekoa ai iiga its lao.v a. ngL il.iMuu o ru nga la.u man, to karah >, to laamu. to rapa, ia wliia, a-i tokotn. nga tira, o rua, monga pnhi o to rapa o to tamlm. nga kaivwa o°l.nua hoo : ko Wliau-ai-a. _ U. Ko to awa. i wha.kaia.alma ai a ! aakiiimu. ko riko!)ikoiwiiiii. . . 1G Koto tnvumaitoii aia, laaKitimu ki rnn-a karakiiai, i to ata m irnaii o to va i tovo ai a l T aakiLinm l to m vm i-nm-a-k; wa„ ki \otoaroa noi, ko to tuvuma o , l'itir:mgi. _ _ lii. Nga tohiinga Maaia, i karakia a Taaiatinin,' koto L'atahi ko iiuawharo. 17 To Ana itiki:m sii a Kalmra, a Lao to itonsjop ttahi, o lluawliavo; i mauria mai a,: ki tokoi o Ukiti'.nu nohoai, ko to Kohuvau k; la oiahi. ko ILnitoamanni ki ta otahi. IS. Ko to Iwi tnturu noiia ako to rakair o Tankitimn. me to whenua i tu ai taua rakau noN"iv-iti Waitoha, no K-aaii no N'o-aati Paveutao, no Kgaati Parauvi : ko ona rangatiia ko Puhiwhakaawe mo tona tama, aPnhiwhanake. 19. Kotahi te taunsann tapu vawa o n»a taumanu katoa o Taakitimn, ko te taumau o to ken, te taupa atu o nga atua, ko te Kongopa tahi ko Ltuawharo anake, ia vaua tera taumanu. . 20. K rua, kotahi taumanu ki to tangata o Taakitiuiu, koi te uialia o nga tangat;i hoo, a ia tangata ia tangata to ritenga o nga taumau n. . Name kaati i konei nga moa hoi tniai atu maku i naianei, kia takiwa ra ka tuku atu ai e au nga karakia, me nga ngeri, o Le toonga mai o Taakitiuiu. me nga tapatapa o te hoehoetanga o Taakitiuiu i Pikopikoiwhiti, ine n<ra whakatepetanga o nga kovero o Taakitinru me nga Twi o Puhiwhakaawe o Puhiwhanake, o Tauiatea hoki, me nga waiata e pa ana ki nga tangata o tenei waka me ona tangata, me nga oriori ano e pa ana nga kuuu ki nga tangata o tenei waka, mete waahi i u mai ai a Taakitiuiu ki tenei motu. Heoi. Na Hoani Turi Te Whatahoro. o Papawai, waahi o Wairarapa. K tautoko ana au i oiiei pitopito korero. Tamahau Mahupuku. o Kehemane, waahi o Wairarapa.