I WAENGANUI I TE HOA-RIRI

Puke ki Hikurangi, Issue 22, 31 January 1901, Page 4

I WAENGANUI I TE HOA-RIRI

TE RETA MAI A TURUPA H. O. TARE. Ko taku reta whakamutunga atu kia koutou ki taku mahara ake; I tuhia atu e au i Oto-huupa wahi o roto i te porowini o Maramani; kaati, mai o taua takiwa tae mai ki naianei, ka nui to matau raruraru. Heoi ra, i muri o to matau nohanga i Oto-huupa kua kiia ake ra e au i tera o aku reta ki a koutou, katahi matau ka haere ki Hirahi, kotahi to matau po ki reira, ka uru matau ki roto i nga rojJu a Roore Takerehi; I muri mai ka karapotia e matau tetahi ropu iti o te hoa-riri, me kore e mau herehere x a Roore Maiiuna etahi o te Poa, i te mea e mahi whakahoa ana a Roore Matiuna rau'a ko Roore Takerehi, i runga i ta matau mahi pera, ka hinga te hoa-riri i a matau, ka riro herehere mai e 50 o te hoa riri, a pera hoki .nga mea i mite i a matau, no te taha ki a matau kotahi ano te mea i mate, heoi hoki ana matau ki Hirahi* I muri mai ka ma* hue i a matau a Hirahi, me a matau ropu Hoia eke hoiho 150Q hui atu kite ropu tuawha tuarima o Niu Tireni, me o Ahitereiria me era atu ropu Hoia haere waewae, e rima 0 matau haora e haere ana ka moe matau ki tetahi waahi e kiia ana te iogoa ko "Keiwha Kaara." Kaati i taua takiwa ano ka puhia tetahi o matau no Ahitereiria e etahi Poa, mate rawa, me tetahi ano o matau i tuakiri, 1 mate kite taha tonu o to matau puni; ko aua Poa i kakahu i nga kafcu kaaki, ara, kahu penei ano me o matau nei te ahua o nga mea katoa, tae atu kite potae, no te ohonga ake i te ata, ka neke matau ki tetahi paamu noho ai, i taua wa ka neke nei matau e riringi ana te ua kino atu, ko o matau paraikete makw katoa me nga kahu komokomo hoki, ko te 9 tenei o nga haora o te ata, ka tae matau ki taua paamu, i reira tetahi whare tawharau, katahi matau ka peke_ atu ka tukitukia taua whare hei wahie mo matau, kaore i roa- kua horo i a matau ki raro kua tahuna he ahi mo matau, katahi matau ka rangirangi i o matau kahu ka maroke. Kaati kia ki atu au ki a koutou, ko te utu o te rakau ki konei e.2/6 mo te putu, no reira ka nui te utu o te wahie ki konei. 1 te ohonga ake i te ata, ka maranga matau i te 8 o nga haora, tae rawa atu kite koata paahi o te 4 ka timata ta matau hikoi, kaore tonu matau i roa e haere ana, ka tupono matau ki tetahi ropu iti ote hoa. riri; ko taua ropu o te hoa riri e hipolri ana ki raro 0 te haki ma, hei whakamahurutanga mo ratau, (ara i runga ano i te ture o tenei haj nga o te Hoia), heoi no to matau tatanga atu katahi matau ka puhia mai, ka mate i konei tetahi o nga hoiho o te ropu tuarima, kaati i taua wa ano ka whakamahia hoki- e. matau a matau pu-nunui, ka whati i konei te hoa riri; katahi matau ka haere ki tetahi whare paamu ano, ka moe matau i reira a tae noa kite 10 o nga haora o te ata, koia nei te kainga i murua ai e matau nga kai, ara kapiti, tanapu, taewa, me era atu kai tae atu ki nga heihoi, parera, poaka, me era atu kai pera, ko oga mea tonu e tupono mai ana kia matau kamauria e matau, kaati ia 'matau e mahi nei, ka toru o matau rangi e maku ana. Kaati kaore rawa e wareware i a au a matau kaari arani remana piki me era. atu hua rakau katoa, notemea hei tika hoki tera mo matau. I te ohonga ake i te ata he Ratapu, a tino kaha rawa ake te marama kua motu matau kite ara, a puta rawa ake te ra, ka tupono ano matau kite hoa- riri, ahua matotoru ana i te tirohanga atu, kaore hoki 1 tino mamao rawa. Ko Perehitini Teina, i nohoia kite taha Whakarua, (North East) o matau me ana tangata e 500 rau i'raro i a a, hui atu ki a Tianara P6t&, me Tianara, Teneteri, Tiaaara Ti-ra-rei, ko enei Tianara katoa e noho tut&ta tonu ana ki a ratau, kaore i tino matara rawa atu tetahi i tetahi, heoi i noho tonu matau i reira, a huri noa ki tua o te Mane, ahakoa ta matau mahi ki te tutei haere i taua whenua. kore rawa matau 6 ijhangai ki tewahi e nohoia ana e aua Tianara o te hoa-riri; kaati kite whakaaro ake, ko te take i kore ai 9 hangai matau kite wahi e nohoia ana e aua Tianara, notemea ko Tianara Keremeneta me Tianara Bitiri kua hangai ki runga kite huarihi 0 aua Tianara 0 tp hoa-riri. I te ohonga ake i te Turei, ka haere arte etahi o matau kite tutei haere, kajritea etahi 0 te hoa-riri, engari he toru-

toru nei ratau, e uta -ana matau i a matau wenena ki nga kakati oti, katahi matau ka waiputia mai e te hoa riri, katahi ka whakahokia atu e matau ta ratau waipu ka hinga. tetahi 0 ratau, itu te mataa kite 'waewae, ngakungaku katoa te iwi, haria mai ana e matau taua tangata ki to matau puni, ko etahi o ratau i oma tonu atu kaore nei i t a tutu mai ki to ratau hoa, engari i oma tonu atu; ko to matau puni kai te tata ki tetahi kainga o te Mangumangu e kiia ana te ingoa ko Meipaara-Teete. I te VVenerei te 7 o nga ra ka neke matau kite awa o Erena, ki te wahi i wbakapaetia ai a Kanara Hoa, *no te matenga otels o Ahitereiria. Kaati ko taua wahi kua nohoia katoatia e te hoa riri nga hiwi e tata.ana ki taua pahii, a, te mahi he tukutuku mataa papa mai ki roto i te puni o te Ingarihi, a he nui te maiemate c nga hoiho me nga kau ate Ingarihi, Katahi hoki matau ka peke atu ka tahuna te mira huri paraoa a te hoa riri, ka hopuhopukia . hoki e matau nga tikaokao, me nga poaka, ka mauna hoki e matau nga kumara me era atu kai hoki a te hoa riri i whakatiputia ki te whenua, a pai ana matau ora ana i te kai, kaati i muri mai katahi matau ka hoki ano ki Meipaara-Teete, ara ki to matau pahii tuatahi ra, to matau hokinga atu tika ke matau ki roto i nga kaari hua rakau, ara, arani, remana aporo pititi piki, me era atuhua rakau tona tini, koi ara a matau kai i etahi ra. I te Paraire ite koata paahi o te 4 0 nga haora ka haere matau ki Tapaara-Kopa, i konei ka mau herehere i nga Hoia 0 Ahitereiria etahi ote hoa riri, me nga kau e 800 ' rau, me nga hipi hoki, no te po kabahi ka puta te wnatitiri mete ua kino atu, katahi ka whakainuinumia haeretia matau kite rama, hei whakamahana i a matau kia whai mamaoa ai matau kite whai i a Tianara Ti Weti, kaati nohea hoki e mau a Ti Weti, heoi ncho tonu lho matau i taua kainga, a tae noa kite 8 0 nga. haora, no to matau ahua kakaatanga i roto i taua ua e riringi nei, mete toko ake hoki ote hana ote rama i roto i a matau, katahi matau ka haere a tae noa kite 8 q nga haora otepo ka whakata matau, e torn haora matau e whakata ana, katahi matau ka haere Ite po, a tae noa kite -5 o nga haora ote ata. Kaati ko etahi o te ropu tuawha 0 Niu Tireni i tonoa kia haere tonu atu, kite noho i tetahi taone kai uiua atu i a matau, ko etahi o matau i haer9 kite titiro i te takoto 0 te whenua, ko to matau Kapene me etahi 1 haere ki tetahi taone e rua maero pea te tawhiti atu, tona taenga atu ki reira katahi ka tahuna te whare tuunga witi, kaanga me era atu me nga wekena hoki, katahi ka whakahaua kia kitaihia nga tikaokao me nga parera me nga pipipi, tae noa ki nga Poaka, ka kitea katahi ka wkaiwhaitia, kati e ki ana au, kaore rawa i penei to matau tere kite whai ite hoa-riri, me to matau tere ki te whai Poaka Tikaokao 'hoki, kaore rawa i tae kite 8 menetx kua whiwhi katoa matau kite rima ki tesono Tikaokao Parera hoki i te mea kotahi 0 matau, tae atu ki nga kuao Poaka he pera ano, muta. rawa ake ta matau mahi pera kua kore e kitea te tangata mete hoiho hoki ite nui ote manu mete kuao Poaka ia matau, katahi ka huri ta matau mahi kite uta ia matau Wekene kite Kapiti kite Tanapu kite Taewa me era atu huhua 0 te kai,.ia ki katahi ka tonoa kia hoki ki to matau puni, kaati no taua ata ano i tae atu nei matau ki taua taone i haere ai te hoa-riri, 1 taua wa ano katahi ka waiputia te ropu o Akarana o te ropu tuawha o Niu Tireni, he haere hoki no ratau kia tino 1 pamamao rawa atu ki waho; kaati i rungayi te tino nui rawa o te hoa riri mo ratau, katahi ka oma atu etahi o matau tai-tamariki tokowha ka tata atu, katahi ka tuku ki raro i 0 ratau hoiho* ka waiputia atu e ratau te hoa riri, he mea na ratau kia huri ke mai ai te hoa riri ki a ratau, kia whai takiwa ai etahi 0 ratau ki te kahttki i a ratau, 'kaati kotahi ano te mea o ratau i tu ite mataa o te Matinihenare 1 tu kite turi, mahue iho ana tera i a matau, ko tona hoa i noho hei tiaki i a ia, ko taua tangata i tu ra ko Batara, ko tona hoa i noho ra hei tiaki i aia ko Puruuhi, no te taenga xnai 0 etahi o matau kite kainga i pohehe nei matau. Ko nga tai-tamariki o Poneke o te ropu tuawha, he iti rawa ratau 1 haere • ki waho, no reira haere ana matau hei apiti mo ratau, heoi rarua ana matau, i te mea' | kua whakahaua ano maitau kia hoki ki tov

matau puni, ko to matau hiahia ke hoki, he noho i roto i ngawhare o taua kainga, a e pai noa atu ana hoki kia haeremai ratau ki reira, i 'te mea.e tine mohio iho ana matau era noa atu matau e kaha kite whakatete i & hoa riri ina haere mai ki reira. Kaati ko au te mea i whakahaua kia haere kite puni kite tiki ite wekena, hei pikau i te mea o matau i tuakiri ra, ara ia Ratara, i tonoa ai ko au, noku hoki te hoiho pai atu kaha kite haere, a e tau ana hoki mo era tu haere, katahi au ka haere ka tae, ka ki atu au ki nga tangata o tera mahi heoi ka hoki mai au, e hoki ana au kia uru ano au kite ngahau, no taku kitenga i te takuta katahi ka ki mai kia au, kua hoki katoa nga tangata kite Kainga, katahi ano au ka mahara, na to matau Apiha ano tenei whakabau i homai kia au kaati kaore tahi he tikanga, heoi ano te mea pai he noho oku a tae noa kite wa e noki mai ai nga Turupa, heoi atu ana ratau kotani haora pea katahi ka whakahaua ratau kia hoki whakamuri. Kaati i tana ahiani ano ko te ropu tuarima 0 Niu Tireni, i raro i te whakahaere a Kaaara Kerei, i whakahaua kia whati ki roto i te taope, no te peratanga katahi ka uru atu te ronu o nga pu-nunui ki a ratau ; kaati i rooo 1 taua takiwa poto kaore wva te hoa riri i kitea atu ano. No tetahi ata ake ko te ropu i haere ra kite titiro ite takoto ote whenua (kua kiia ake ra e au) i puhipuhitia ano e ratau te hoa riri, kaati ko matau kai konei tonu matau e whakata ana i o matau hoiho, i te mea kua tino tinga rawa atu o matau hoiho. No te ahiahi o te 12 o nga ra o Noema, ka tahuri ano te hoa riri kite whakatau ite ropu tuawha o Niu Tireni, engari ko te pai i hangai tonu te ropu o nga pu-nunui o Niu Tireni ki waenganui i te hoa riri, a pai ana te mahi a nga pu-nunui, i te pakutanga tuatahi hangai tonu ki runga i te hoa riri, katahi hoki ka waiho auau tonu te mahi a nga pu-nuuui, ko te wa tonu tenei i whati kino ai te hoa riri Ite ohonga ake i te ata o te Turei ka tupono matau ki tetahi pahii o te hoa riri, eugari kaore he tangata tahi, katahi macau - ka ahu whakarunga o te awa e rere ana i te taha o Wenetatoopa, a koia nei tetahi koawaawa atahua atu, kapi tonu i te ngnkinga oti, wrti, paare, me era atu mea e tiria ana kite whenua, a he nui atu te pai mete momona hoki ote tipu, otira katahi ano au Ka Kiue i nga ngakinga penei te pai o te tipu, mehemea kai Niu°Tireni na tetahi ngakinga hei whakapiiti i tenei e pai ana, engari ki taku mohio tonu ake kaore e taea tenei. Kaati i tenei haere a matau i murua katoatia e matau nga taonga o nga paamu. ara, kau, hipi, hoiho, 1000 mano nga kau a he pera hoki te nui o nga hipi, a he torutoru nei hoki nga hoiho, a he ahua nui ano nga herehere i mau i a matau i konei, engari kaore rawa he tangata kotahi o matau i hinga i tenei pakanga, engari o matau hoiho he nui nga mea itui te mataa, ate hoa riri; tae mai hoki kite aitua o tetahi o matau, ara, o j Tariana Parani, i hinga tona hoiho ki runga i i a la, whati ana tona (collar-bone). I No te Wenerei katahi matau ka haere i te taha o to matau tino Kai-whakahaere, kaore hoki i nui nga taonga i riro i a matau ate hoa riri, ko te tino matua i pakanga ratau, engari poto noa iho nei te takiwa i pakanga ai ratau, no te mahinga o nga pununui i omaoma ai te hoa riri. Ka hoki matau kite kainga to matau taenga tonutanga atu ki to matau puni,' ka timata hoki te whatitiri mete ua kino atu, ka moe maku ano matau i taua po, no te ata o ce Taite ka mahue i a matau to matau puni, tae rawa ake matau kite haawhe-paahi ote 5 a.me haere ana, ka waiputia mai matau e te hoa riri e toru a racau pu-nunui, mete pu (15 —pounder) no te mahinga hoki o a niatau nei pu-nunui, pakaru tonu atu ate hoariri, katahi hoki ka tukiitukua nga mataa papa, ahe nui rawa atu te tukinotanga a nga tnataa papa i a ratau purepo, kotahi te mataa papa i pakaru tonu ki runga i ta ratau pu (15— pounder) pakaru tonu atu taua p.u, kaore hoki matau i tahuri kite whai i a ratau, i runga ito matau kaika kia tae matau ki roto i te pa o Karakatoopa, afi te 12 o nga haora o-taua ra ka tae matau ki taua kainga, a kai konei tonu matau e noho ana. Kaati i tae mai te tono a te hoa riri kia tukua atu e matau etahi o a mataai wekene hei pikau mai i o ratau mea tuakiri kite taone,

a haere ana etahi o matau me nga wekena, a he nui nga mea o te Poa 'i tuakiri, a kite mohio ake he nui ke atu nga mea i mate, no ,te taha ki a matau kaore rawa he mea o matau i mate, a. i tuakiri ranei, ka nui a matau wekena pikau taonga kai hoki, no reira kaore e awangawanga o matau ropu. Ko tenei taone ko Karakatoopa he taone nui, ara koia nei te taone kai raro iho i Tiohanapaaka te nui, o roto i te rohe o te Taranavvaara, kite mohio ake ka nui te raruraru o nga tangata paamu o konei i mua atu o te Whawhai nei, he mea mohio na matau ki nga mahinga koura, me nga .mahinga kai hoki o taua takiwa, a he whenua atahua atu taua whenua, he nui hoki nga paamu' me nga kainga noho e kopatapata haere ana i te taha o taua awa, kaore hoki i tawhitiwhiti rawa te tu o nga kainga, he kainga pai he papai hoki nga whare, engari ko te whare tino pai ko te Poutapeta, me nga Tari, kotahi tonu te whare ; ko te whare karakia mete Henetara Hoteera, mete Haapu o (Leask & Co.) me era atu whare atahua o roto o taua taone, engari ko te nuinga kua tukinotia i te wa o te Whawhai nei. Kotahi tetahi tangata o taua taona i korero mai ki a matau, ko ta ratau kai he Miira, he kaanga he mea huri e te mira, ka nte kite paraoa) ko tetahi kaore ano ratau kia kai ti, kawhi huka i enei marama e ono, heoi anake te waahi e whiwhi ai te tangata ko te Tiwori Hoteera. Ko taua Hoteera i tutakitia nga waipiro i te wa o te Whawhai nei, a ki tona mohio era noa atu matau e whiwhi ki te ti me.te kawhi i reira, engari ko te huka e kore rawa te tangata e whiwhi, i te mea kaore tahi he huka he paraoa he tiamu he paaka ika o fce taone nei, engari ki taku titiro kite ahua o taua tangata ka nui te ora, eh ara i te tangata i whakatikia kite kai, ki taku mohio ka nui te kai i a ratau kei tetahi waahi e huna ana, he wehi no ratau kei tangohia e nga Poa a ratau kai, mo te kore rawa ake be kai o te taone, e ai ana a ratau kai i hunangia ra e ratau hei oranga mo ratau, no reira e kore rawa ratau e mate kai. Heoi manue iho ana i a matau tetahi ropu 0 te Ingarihi ki konei, hei tiaki i te taone me nga taonga hoki o te Ingarihi i taua wahi. Kaati tenei hoki etahi korero kai konei e korero haeretia ana, era matau e karapiti ki nga ropu a Tianara Wherenihi, ko ia hoki te Apiha kai a ia te ropu tuatabi, tuarua, tuatoru, o Niu Tireai e whakahaere ana, a me tons whakamihi hoki ki aua ropu, i roto 1 a ana kokiri katoa kite hoa riri, kaati hei akuanei ka tae mai ia me ana ropu, ko ratau hoki i naianuei kai waenganui o konei me Potiawheruma, kaati i nanahi tonu nei i korero ai maua ko tetahi o ana tangata, ko taua tangata e korero mai ana, kia au mo tetahi mea i pa ki a ratau i enei ra ka hori nei ki muri, ara na*Tianara Wherenihi i tahatahu nga paamu a te hoa riri, kaati i runga i taua mahi pera a Wherenihi ka mau i konei te Kapone me nga tangata tokowha i te hoa riri, katahi ka tukua mai te kupu kia Tianara Wherenihi e te hoa riri, mehemea ka kore e mutu te mahi tahutahu a Tianara Wherenihi i o ratau whare, ka patupatua e ratau nga herehere o te Ingarihi; katahi ka whakautua e Tianara Wherenihi; Mehemea kite kore e tukua mai e koutou nga herenere 0 te Ingarihi i naianei tonu ; ka tahutahuna katoatia eau nga whare katoa e tupono mai ana kia au, tie rongonga o te hoa riri i taua kupu a Wherenihi, tere tonute tuku maii nga herehere o te Ingarihi, engari kaore rawa i mutu te mahi tahutahu a Wherenihi i nga whare o te hoa riri. Kaati ko au e tuhi atu nei, e tuhi ana au 1 te wa e tiaki ana matau ko taku ropu i a matau kau hipi hoki, i te mea ka tata te ua mete whatitiri te puta, no reira me whakamutu e au taku reta i konei, kia tahuri au kite mahi whakamahurutanga mo matau, j kaati e hiahia ana fce ngakau kia hari kia koa koe me nga tangata katoa o Kereitaone, i te ra o te Kirihimete, a kia tino nui hoki te whakahari mo te tau hoou. Na Hare 0. Tare. Karakatoopa, Noema 201900. Kai te pai te whakahaere a te Tiima o Wairarapa i Awherika hei. Maungapohatu. • Tihenla 80th, 1900. Kite Etita o "Te Puke" me toou Komiti whakahaere, tena koutou me to tatau mau-

t nga, e whakaatu "mai nei i nga marama mq te hunga ngakau pouri, i nga korero hoki 9 tie ao mo te hunga tun nga taringa kaor.e nei e rongo korero: tenei ka mihi atu ki to tatau taonga, tena ra koe kia ora kia kaba nou ano ia toou kaha me tooirora, me too 11 marama kia toa riouano ia toou toa, ara, no ko.utou koou kai whakahaere, hei whakatau noa atu kia koa enei mihi aroha, kai te nui ia toou aroha ki au tamariki me au Mokopuna; tenei ka anga ake taku mihi kite panui a Mangakahia i roto i te nama 15, a kua vvhakamaramatia nei Ite nama 16 ae koi nei to tatau mate e whakamaramatia mai nei e Mangakahia, kai te tautoko au i ena take e 3 me whai au i te take tuatahi, ae he Atua ano to te Iwi Maori i 0 tatau tupuna tuku iho tuku iho ki o tatau mafcua, he Kawa ano to ratau he Mauri ano go ratau, he whare ano to ratau te takotoranga 0 ratau mana, i te wa. i tae mai ai te Pakeha ka kai nga 0 tatau Atua e tatau auo, me to tatau Mauri ora. koi nei ra te take i heke ai tatau kite po, koi nei aku whaiwhai noa i nga whakamarama a Mangakahia, na mo te take tuarua, ara mo nga kai a, o tatau tupana, ae kuaoti e ia te whakamarama ona maramatanga, he kai whakaranuranu ate Pakeha kai, na mo te take tuatoru, ara, mo nga kakahu ae koia ra tonu tona tikanga mo tena take he mate kai nga kakahu he tupato rawa te Pakeha kite tikanga mo ona kakahu, kaati mo tana utu mo taua take ae, me Pakeha tatau nga tikanga katoa me hcu katoa, no te Pakeha te Atua no te Pakeha te Kawa, kai te Pakeha to tatau Mauri me to tatau \vhare, ara, kai Poneke e tu ana, me a tatau kai e kai nei na te Pakeha 0 tatau kakahu e kakahu nei, na reira au i tantoko aii enei take, ki terua he tikanga ma tatau kite rua nga tikanga i runga i nga Iwi Maori katoa he tikanga Maori he tikanga Pakeha ka ngaro atu tatau kite po, ina' hoki o tatau tuakana i runga i te motu nei kua ngaro, ina hoki ra a Tane Mahuta me Tane Mataahi, me Haumia me Taru whenua me Tangaroa, kua ngaro kite po kua tupu he rakau Pakeha he otaota Pakeha he manu Pakeha he Kuri Pakeha he Ika Pakeha, koia nei au-i rapu penei a l , oku mahara, kaati mo te rua o nga mate ara mo te mate o to tatau Kuia ara o te waru 0 tatau tupunga koroua nana nga matauranga 0 te motu nei, nana tena mate i runga i te motu nei, koiaraka hinga tupou to tatau Kuia kite po, ite morehu tangata whenua e ki ana te whakatauki he pani taua te ra e pani, tera e whai hoa ina ra kua piri te hoa ko te ture mo Wairarapa moana. 1. Ko te rohe Potae mo Tuhoe. 2. Ko te Minita. 3. Ka toru kua paahi nei te tcre Kaunihera Marae. 4. Mete ture Kaunihera takiwa, ara Poari. 5. No reira au nei i whakaaro ai kaati noa enei take hei mahara ake ma te ngakau toku mahara ma te Iwi Maori ano e patu enei take, he Iwi manere te Iwi Maori he Iwirawakorc. Kaati utaina atu ki to tatau mating* hei whakahe mai ma nga tangata matau, heoi aku kupu. Tukua Te Rangi. Tutakangahau. Kohunui. Hanuere 25th, 1901. Kite Etita o "Te Puke Mi Hikurangf' e hoa tena koe me on hoa mahi, heoi, kua kite iho matau i te panui ate Ama, i roto i te nama 20 wharangi 4 0 "Te Puke," whakauru i a ia hei Mema Kaunihera mo te Ika roa; e tautoko ana matau i taua tono a te Ama, kia tu ia hei Mema Kaunihera mo te takiwa ote rohe Potae 0 Wairarapa nei. Heoi na matau katoa. H. P. Tunuiarangi. Paratene Tuui. Momokiingi Te Takou. Otira naßakaiwhakairi katoa. I a Hanuere nei 1 1901, i rere ai a Iranui tima i roto 0 Uawa, e «hu ana te rere a te autaia.nei ki uta 0 te awa nei o Uawa, he hari-tangata tana mahi tauara; otira me whakamarama ake i konei, ko taua ra he N-uia, he haringa mo te putanga 0 tatau tinana i roto i nga Aitua 0 tetau tawhito, kua' hori nei ki muri, mete putanga hoki o tatau whenua ki roto ite Ture hoou, kua paahi mai nei mo. te Iwi Maori. Na e hoa ma e whakaatu ana kia rongo, he Tima hoou tenei hei painga mo te rohe o Ranginui mana nui ote Tai Rawhiti nei Maori Pakeha; a, hei painga ano hoki mo te Koroni katoa 0 Niu Tlreni. Me whakamarama ake tenei waahi. " Tenei awa a Uawa he nui te mate o te ta-

ngata Maori Pakeha i nga Poti tahuri, mete jfQihi o nga taonga e ahu ana mai i runga Tima, me nga mea e ahu atu ana i uta ne', koia i whakaarotia ai me tango he Tima. Huaina ana tona Ingoa ko Iranui a Tamafrea, cuahine o Kahungunu. Na Iranui ko Taua, i muri ko Mahaki, i muri ko HauitL Koia nei nga tupuna o nga Iwi e noho ana ite Tai fiawhiti nei, timata mai i Tarakeha kite awa o Turanganui, na Iranui katoa, heoi e hoa ma i taua ra o te Nuia, ka rere a Iranui kite hari tangata ki uta o Uawa, e 20 maero te tawhiti atu i te ngutu awa o Ua.wa, katahi ka utaia kite tangata, pipiri tonu te tu a te tangata i runga, tu iho ana tetahi i runga i tetahi, kaore i pau ki runga, ka utaia ano te Poti nui, te whanui o tenei Poti 12 putu, e 20 putu tona roa, ka riro ma Iranui Tina e parete, kaore ano i pau; heoi haere ana a ngaai maua ma uta, ara, ma runga hoiho, nuku atu i te 200 i haere ma uta, ko nga mahi o taua ra he hari he koanga ngakau, he kai he inu he purei omaoma me era atu ngahaa katoa i taua ra : po iho, ao ake he kai hakari te mahi he waiata, me era ngahau katoa, i runga i taua ritenga ano kua tuhia i runga ake nei. Ka rite pea taua ra kite ra ita ai te manawa o nga Hurai, ite kohuru a Hamana mo Mororekai ralau ko tona Iwi, a maka ana e ratau he puri, a koia tera o Purimi he kai hakari e tuku ai te tahua ki tona hoa ki tona hoa, kua waiho nei e Ranginui te rua o Hanuere ko te ra o Purimi, i ta ai o tatau manawa hei ra kai whakahari tuku iho ki o matau Whakatupuranga i muri nei. Heoi ano kia oca koiitou me to tatau taonga. Na to hoa pono. Eru Monita.