RIPOATA O TE HUI KI WAIPAWA.

Puke ki Hikurangi, Issue 22, 31 January 1901, Page 3

RIPOATA O TE HUI KI WAIPAWA.

Te hui i panuitia kia noho ki Waipawa i te 25 o Tihema, te ra whanautanga o to tatau Ariki 1900. Ko te Wiremu Hamiora te Minita; ite mutunga o te Karakia nui, ka takoto tepere-. ti kite Marae he kohi mo te Rongopai, hui katoa te mom e£s pauna; ite mutunga o te tii Ka whakapuaretia e Renata Ropvha te korero, he mihi kite hui i raro ite ahua ote hunga kua wehe atu i roto i nga ra o tenei tau, mete huoga kua eke ki tenei ra. Ko L Hutana ite tia, ka whakafcai kite hui, i roto ite arohame nga manaakitanga me nga ti--kanga .e. puta mai ana i roto i tenei tau. Ko nga takeka whftkatakotoria kite aroaro o tenfei huihuinga, rangafcira, hei whiriwhiri ma tatou, koi* tenei l*©i tuatahi. (1.) Kia mahara tatou ia tangata ia wahinemeia tamaiti ki tera whanautangao> to tatou Ariki. Whakamaramatanga. Kia masU te jpupvtri i nga whakahaere pai a te ta-; i tona tmana, i u mai ai ki tenei ra mo tenei tau hoou ka timata nei, akp nga^

mea i he.me whak&rere ak6. (2.) Ko te wero a Rongomai-wahine mo te Wbakapuaretanga o te wh&re Karakia i .Kanto waahi ote Whakaki, kia whakaarohia. (8.) E tono ana kia whakaaria e tenei hui nga Mema kua rite mai i o ratau hopn, o roto o nga whakariienga Mema I mo nga Kaunihera e rua kua panuitia nei e "Te Pake Ki Hikurangi." Whakamarama,tanga. Ko tenei take e pa ana kingatakiwa o roto i te rohe Kaunihera o Heretaunga, otira kihai i eke kite hiahia o tenei take, kao're boki i poto mai te bonga i karangatia ki hui;" no reira me whakahaere e tatao ko nga Mema mo te Takapau, Rakauta£ahi, Waikopiro, me Tikokino. Tuarua. Ko te Mema mo Waipawa. Tuatoru. Ko teMema mo te Kaunihera whenua o te takiwa kia tatau, ara, ki waenganui o Heretaunga me Wairarapa, engari ko nga tangata o Tamaki kei raro ena i te Mema o Wairarapa. (4.) Kia whakahaerea e tenei hui ta rohe Kaunihera Marae, erere maira i te Waintn ki Noohiwuuru ki Ruahine. Whakamaramatanga. Ko tenei rohe i whakahaerea e ie Komiti whakatakoto i nga rohe Kaunihera o te motu katoa i Poneke. I whakatakotoria tenei rohe i runga i nga paanga. whenua e takoto toopu ana, o te hunga i tetahi taha me tetahi taha o taua rohe, kaati kua whakatakotoria e fleta Matua he rohe hoou, e wawahi ana i nga paanga o te tangata me nga hapu 0 nga Marae, a kua tautokona hoki e nga Kaumatua o Wairarapa, e man na i roto la "Te Puke" otira kia marama koutou, ko tenei rohe he roh* kau mo nga Marae, hei mahi 1 te ora mo tinana, ko te paanga atu kite whenua kei runga i te Rehitatanga mo nga Rawa e whakatupuria ana e te tangata ki runga, kei nga taru kino kei nga waahi epakarua e te wai, kei nga waahi takarotanga mo te Iwi, kei nga huarahi Marae, kei nga raruraru ngakinga i nga paenga kainga me era atu mea pera, kaati ko te Kaunihera whenua kaore be rohe o tena i waenga ia tatau: me nga tangata o Wairarapa he kotabi tonu tatau, ma tena Kaunihera e whakahaere te ora mo te whenua, mai i Wairarapa tae mai ki Heretaunga nei mutu ki Waikari, ko tenei te rohe e uru ai nga tikanga nunui, e pa ana kite whenua tae noa ki etahi o nga mahi a te Kooti whenua Maori, me era atu tikanga nunui katoa, otira ko te tino mea i whakatakotoria ai te rohe e whakahekia nei, hei. whakamama kau i te mahi ma nga Kaunihe-, ra, e iti ai te whakapaumoni mo nga kainga. me nga haerenga i nga huinga Kaunihera, kaati pea i konei ka marama mai koutou. I konei ka whakahaerea ko take tuatahi. Purakau Maika. Ko tenei take kei mua tonu ia tatau katoa, he kupu nui tenei, kia mahara tonu tatau ki tenei ra i nga wa katoa, »ko te ra o te Kotinga kei te toe, ka uru atu tera ki roto kite tau 1901. kua pau te rua o nga kore o te whika, kua timata i te tau hou, he tahi te whika. R. Ropiha. Ka tautoko, kia nui rawa te te kaha o te whakaaro kite titiro atu ki taua take. s H. Takiwa. Tanguru Tuhua. Ka tautoko, he maha nga kupu he kupu whakatahurii nga mahara kite take. Ka whakahaerea ko te take tuarua. Take Tuarua. Whatu Renata. Kei te mahara tonu au kite wero a Rongomaiwahine, kaati ko te herengi tenei ma matau ko aku tamanki mo taua wero, £1 5/R. Ropiha. Kei runga i a tatau katoa tenei take, ko te ra tenei e whakapuaretia ai taua whare, otira i runga i nga take i karangatia ai tenei Kirihimete he takd whakahohoro tonu te oti, i nga ra o Tihema ; no reira i kore ai e puta kite whakapuaretanga o taua wHare karakia, engari ka whakarite tonu tatau i tenei take, ahakoa hori atu taua ra ki muri. Nepe Apatu, Hemi Takiwa. Ka tautoko, kia whakaarohia tonutiataua wero. Ka whakahaere ko te take tuatoru. Take Tuatoru. Purakau Maika. No te takiwa ahau ki Wairarapa, e whai-mana ana - ahau kite whakahua i te Mema Kaunihera whenua mo Wairarapa i konei, ara, mo te wahanga ano ; Ida an, o Tamaki ki Wairarapa, irungai ftga wahanga Mema kua whakatakotoria e te ilut&na. He ahakoa taihoa ano au e whakahua ite o te tangata. Kaati txno te Kaunihera marae tenei w&hi'fc taku torero. Na Heta Matua raua ko tona tama

i kukume ki Porangahau te rohe, a na aku matuaikukume* taua rohe kite -Takapau. Notematenga o Paora Ropiha, ka kumea mai ki W&ipawa nei, kaati i naianei kua whakatuturutia taua rohe e Heta, hei . rohe Kaunihera, mete whakaae a nga Kaumatua 0 Wairarapa, kei te kite iho ano 'au i te taimaka o te rohe a Heta Matua, kua panuitia nei kite "Puke" kaati ka tukua atu e au ma koutou e -whiriwhiri, ko ta koutou e whakaoti ai, koia tena he otinga ; kaore aku whakatautohe, ina hoki kaore nga kai whakahe i te robe a te Hutana, i tae mai ki tenei hui whakamarama ai, mete ata whakariterite i waenganui i a tatau. H6ri Tawhai. Me waiho ta tatau korero 1 nga Mema, he take pakeke te rohe, me waiho ano tenei mo muri ka whakahaere ai e tatau. Tanguru Tuhua. Taaku Mema hei whakahuatanga maku mo te Kaunihera- marae ko Ihaia Hutana, mo te takiwa o te Takapau, Waikopiro, Rakautatahi, me Tikokino. (Tuarua) mo te Kaunihera whenua, mo te takiwa ki a tatau, i te Aute ki Tahoraiti, ko Rupuha te Hianga. Otimi te Hauapu. E whakaari ana au i a Nepe Apatu, hei Mema mo te Kaunihera marae, mo te takiwa o Waipawa, a e tautoko ana hoki au i a Tanguru Mema i whakahua ake nei. Pire Aritaku. E tautoko ana i nga Mema kua whakaaria nei e fce Hau, raua ko Tanguru, hei Mema mo o tatau nei takiwa, Pine Hurunuiorangi. E tautoko ana i enei tangata tokotoru kua whakahuatia ake nei e Tanguru raua ko te Hau. Engari me whakawhiti a Rupuha kite Kaunihera marae, ko te Hutana hei te Kaunihera whenua. Rsnata Hapuku. E whakahua ana au i a te Whatu Renata, hei Mema mo te Kaunihera marae, mo te takiwa o te Aute anake. I. Hutaaa. E kore e ahei kia whakahua koe i te Mema mo te Aute anske, engari me whakahua koe i raro i taku wahanga, penei, Waipawa, Patangata, te Aute kotahi te Mema, kaati mehemea e he ana tena ki a koutou, otira kua mohio ahau e he ana, kua rongo hoki ahau kei te kumea atu a Patangata, te Aute, ki raro i te Memanga o te Hauke, heoi pai tomi kia au tena, engari ko te Mema kia kotahi, a, mehemea kua whakaae koutou ki tenei, kaati me whakatu koe i tau Mema i raro i te Memanga o te Hauke, kia mahara ano koutou, ehara aku wawahanga i te wahanga tutxiru i raro i te ture, engari he wahanga whakariteritenga Mema mo tatau. Renata Hapuku. Kaati me unu ake taku Mema ki waho, unuhia ana ta Renata. Pahitia ana, ko I. Hutana, Nepe Apatu, nga Mema'mo te Kaunihera marae ; Rupuha te Hianga, mo te Kaunihera whenua. Ka whakahaerea ko te take tuawha. Take tuawha. Tanguru Tuhua. E tika ana te korero a Purakau e korero nei mo te rohe tuatahi, paku i kukume mai kite Takapau, i kumea mai e au i raro i ano eta tikanga o era wa. E ngaro atu ana ano te Kaunihera nei, kaati no te paahitanga o te Kaunihera, ka kite hoki au i te panui a te Hutana mo taua rohe i whakatakoto ai i roto i te Komiti i Poneke, heoi pai tonu ake kia au tona rohe, i te Wainui, ki Nohiwuru, mo raro ano i te ahua o tenei tikanga taku whakapai. Engari kaua aka whanaunga, me taku whanau i Wairarapa ra e whakahe mai, kei roto au i te hui j e korero ana" i taku kupu, hei whakariterite i ma tatau, ina te he, ko ta nga c Porangahau Nepe Apatu. Ka korero au mo tenei rohe kua waiho tenei take hei whakariterite ma tatau, ko nga whakanekehanga hou i nga rohe nei, no roto i nga tikanga Kawanatanga ka nekehia mai ki Porangahau, kite Takapau, no te matenga o Paora ka kumea mai fci Waipawa nei, ko te take kua pania tatau, ho reira ka takoto atu ki raro, ko te Kawanatanga hei matn&, ahakcp pehea ana tikanga kaore he putanga ki waho. Kaati ko te rohe kua whakatakotoria kite Wainui, tika tonu tena i runga ano i tona take, i nga Marae, kotahi tonu to tatau rohe, ko nga tangata o Wairarapa, i raro i te Kaunihera whenua, ko to tatau tino rohe tena mo te whenua, mo te tangata, me nga tikanga kaore he mea i rere ki waho o to tatau rohe ko nga tangata o Wairarapa. Matene Ropiha. He nui te taimaha o te rohe a Heta Matua kia matau, ko aku tuahi-

ne, i mahara au me whakaatu raua i ta raua rohe kite Iwi ite tuatahi, •he ahakoa kua pufca ta raua pafiui, iaku mahara me a£a titiro ano raua kite taimaha ki runga ia matau. Hiraani Nopera. E tautoko ana au ite korero a Matene, he ahakoa kei te ngaro atu. nga tangata o Porangahau, ka penei tonu ake taku kupu, ko matau nei maramara whenua kua tapatapahia e nga .rohe nei, mete paanga o to matau Papa i Tamaki. Pine Huru. E tautoko ana i nga kupu a nga tamariki nei. Purakau. Kaore aku tikanga mo te rohe a Heta raua ko tona taina, i te mea kua rongo atu au, kotahi tonu ta koutou kupu, kaati ma koutou ko nga tangata o Porangahau e whakaoti. I. Hutana. I te mea kua mutu, kua Doto mai o koutou whakaaro, mo tenei take, no reira ka whakatinanatia e au to koutou hiah'a, koia tenei. Ko te waahi ote rohe a Heta Matua, ipa ki o tatau Marae, me o iatau paanga, e he ana ko Noihuwuru te rohe tika, ko te pito ki Porangahau ma nga tangata ano o reira tena e whakariteritc, i runga i te ngakau rangimarie. I. Hutana, p. m. Wpipawa Tihema 25th 1900. ' Bipoata. Te hui ki Awheraka ite 4 o Hanuere 1901. He mea pohiri ete Teira Tiakitai, e Mohi Atahikoia, nga morehu o roto i ta rohe Kaunihera Marae o Heretaunge. Te Teira Tiakitai. Ka whakatokoria te take kia whiriwhina e tenei hui nga Mema, mo nga Kaunihera e rua, i runga i te kupu tohutohu a te Kawanatanga kia kaua e tukua ma te pooti, e whakatu nga Mema, engari me whakariterite i runga ite pai, mete rangimarie, kia kore ai he taimaha e pa mai ki te°lvvi, a, kia whakahaerea te whakatutu, i ranga i nga wawahanga kainga whakariterite Mema, kua panuitia nei e Ihaia, a kia tino oti rawa i tenei hui, kia. kaua rawa e ara ake he tautohetohe, e ara ake ai he pootitanga, engari kia oti pai, he inaha nga whakamarama. Mohi Atahikoia, Henare Tomoana. Me era atu rangatira, te hui katoa he tautoko tonu i te take me ona whakamarama Katoa, mo tenei kia oti tonu nga Mema i tenei hui, i mua mai o te ra whakaari, ina puta mai te Kahiti, kia kaua e tae kia pootitia. I. Hutana. Ka whakamarama i nga tikanga i roto o nga Pire e rua, ka whakatakotoria te ripoata o te whakaotinga o nga Mema ote hui ki Waipawa, kia uru kite Bipoata, o tenei hui, a koia tenei te whakaotinga. 1. Te whiriwhiri ate hui, mo nga Mema mo te Kaunihera Marae, kua huaina nei tona Ingoa ko Tamatea Kaunihera. 1. Paora, te Mema mo te Pakipaki.. Tuhara, Koparakore. 2. Tuahine Benata, mo Waimarama, Ivairakau. - , 3. Baihania Kahai, mo Awheraka, Matahiwi, Kohupatiki, Pakaroa, Korongata, Ngakirikiri. 4. Paraire Tomoana, mo te Waipatu, Buahapia, Pakohai, Karamu. 5. Tangatake Hapuku, Hauke, Patangata* . 6. Otene Meihana, Omahu, Owhiti, Ngatarawa. 7. Paora Kurupo, Whare-rangi, Moteo, Waiohiki. 8. Hape Nikora, Tarawera, Te Haroto, Te Ngakau-hine-kuku. 9. Wetini Anaru, Petane, Aropawanui. Ka whakaurua ki tenei Bipoata. 10. Nepe Apatu, Waipawa, Teaute. 11. I. Hutana, Takapau, Bakautatahi, Tikokino, Waikopiro. 12. Kireka Bapaea, Porangahau, Pourerere, Pakaroa. Kate kau ma rua ai nga Mema. . 2. Bua nga Mema, ote Kaunihera wheriua, kua huaina tona Ingoa, ko te Ika a Maui. 1. Mohi Atahikoia, mo Waikari, kite Hauke. / 2. Bupuha Hianga, mo te Hauke, Porangahau, Tamaki. Ko cga whakarifceritenga, me nga Bipoata, ka tukua kia I. Hutana; maana e tuku kia paauitia kite katoa, i roto ite mana ote Bipoata, a te hui o Awheraka. H. Tomoana, Te Tiamana.