Untitled

Puke ki Hikurangi, Issue 15, 30 September 1899, Page 6

Takapau Hepetema. 11 1899. Kite Etita o Te Puke Ki Hikurangi, e hoa tena koe koutou kou hoa mahi i to tatau Nupepa. Katahi ano au ka tuku atu i etahi korero kia haria atu e to tatau taonga, tenei D ga tasne hui atu ki o ratau Kaumatua, kei te tautoko i te kupu whakahau kia whakatungia he ropu Hoia Maori, hei tautoko i te piri pono mete whakamahara tonu kite ra o te Taimana Tiupiri o to tatcu Kuini aiawhai, a kua rite taua kupu, kua tu to matou ropu Hoia, heoi te mea kei te toe ko te taenga mai o te Apiha a te Kawanata-

nga kite whakatu i etahi hei Apiha., . . E hoa ete Etita mau e tuku atu te kape o te jeefca a Hon Timi. Kara i tuku mai ai kia Tanguru. '' Te Tari 6 te Hekeretari o te Koran. Akuhata. 31 1899. Kia Tanguru Tuhua Takapau H B. Tena koe kia orate Iwi mote tono ~a te Iwi o Wairarapa, kia whakaaetia he ropu whakatutu Hoia Maori inotb koutou takiwa. E pai ana, he mea atu tenei kua whakaae te Kawanatanga ki ta koutou tono, engari taihoa ake ano nga whakatutukitanga. Na to koutoii Whanaunga "Ka Timi Kara. Ite taenga mai o tenei reta ka panuitia e au, a he nui te koa on go, Hoia i tae mai i tana ahiahi kite Tirira, ite mea kua rite to ratou hiahia, kua whakaaetia mai .e te Kawanatanga. Heoi nga kupu mo tenei wa, a tai hoa ko etahi. Hemi \V. Paikea. He Panuitaxga.

Kite Etita o-te "Puke." , . Mau e tuku atu tenei panui kia te "Puke" kia panuitia atu ki' nga Marae o roto o Pooti-riri-kore. Kua tae inai te reta a "Kanara Penetana" kia Kapene H. P. Tunuiarangi, tono mai kia tere tonu tana whakautu atu i nga take i roto i taua reta, a, koia tenei: — .(1.) Ko wai he tino Ingoa nui rAc te R6pu o nga Hoia katoa. (2.) •Ko whea he marae tuturu mo te Whakatutu-ngarehu-tanga o nga. Ropu. (8.) Kai whea he whare mo nga paura me ona raweke katoa. , (4.) Kia 3 nga Apiha e whakahua atu nga Ingoa. (5.)' E hia te tokomaha o te Ropu o nga tangata tuturu mo te Hoia. . Ka mutu nga take hei whakautu atu ma Kapene H. P. Tunuiarangi. Na kua puta te tino whiriwhiri mete kupu whakatau mo aiia take kua kiia ake nei:— • Take tuatahi. Ko te tino Ingoa mo te Ropu Hoia o .Pooti-ririkore i roto i te Rohe Potae o Wairarapa ko [No-1 Native Record Reign Mounted' Corps.]Take tuarua. Ko te marae ko Papawai. . Take tuafcoru.' Kei a Kapene 11. P. Tunuiarangi te whare mo nga paura, me ona raweke katoa. ~ Take tuawha. Ko nga Apiha takotoru, koia tenei:— Rimene Tinitara mo Hamua me ona Rohe katoa. Taare Turi hei Apiha mo Ngaati-moe, me Ngaati-rongomaiaia, me ona Rohe katoa. Eruha Te Maari hei Apiha mo Rakaiwhakairi, me ona Rohe katoa. Take tuanma. Ko te tokomaha o nga Hoia e 62 no Hamua me ona Rohe katoa. .. No Ngaati-moe ni3 Ngaati-rongomaiaia, e 42 ona Hoia, i roto i ona Rohe katoa. No Rakaiwhakairi e 25 me ona Rohe katoa. Na, koia tenei te whakautu a Kapene Tunuiarangi mo te reta i kiia ake nei. He inea ata panui na Kapene H. P. Tunuiarangi kite marae o Hamua, o Ngaati-moe o Naati Rongomaiaia me Rakaiwhakairi enei. take i mua atu o te whakautunga i enei take katoa. Na nga Kaumatua o aua marae i whakaoti, koia tenei te ahua mo te whakautu a Kapene H. P. Tunuiarangi, kua kiia ake nei. Henare Parata.

Eai-Iwi. Hepetema 22/9/99. -Ki Te Etita o"Te Puke Ki Hikurangi'; me nga Kai-tautoko tena koutou, i- raro ite maru o to tatau Ariki o Ihu Karaiti. He kupu tenei maau e uta atu ki runga i a "Te Puke" h'ei "titiro iho ma nga tangata tango i te Pepa nei, ara, i "Te Puke Ki Hikurangi', i kite nei koutou i, taaku patai mo te Aoturoa Whiu, abe mea naku kia rongo mai koutou no te 20 . o nga ra o te Marama nei o Hepetema nei, ka tutaki maua ko te. Aoturoa Whiu ki" Whanganui, ka tango.-' hia au e ia ki fetahi Tuuma watea, taan?. ki a au, maau b mohio ki. te kore kaore. i. utua e ahau to panui he ,tika, ka whakaaturia mai eia te tangata nana aua korero. Heoi e hoa ma kua mfttu ahau, kua' tukua atu- e ahau ma; taku - iamaiti ma. Taraua, Marumaru, e whakautu taua panui i tuhia ara 4©- Ingoao -te -Aoturoa Whitt."" Heoi kia ora tatau i roto i enei Marama e toru'e vha, e karanga nei .Mere. Kirihra*ete,, Hg/pe Nuia., • • • <• <: ; "Na to koutou karanga naiaha. , Waaka Hakaraia.

"V ' Mfrhitaope. a i; : - - * QIWW> c ; a ./• ~i Begefceiw 27th 1899. KiteEtita na'koe me to Komiti katoa, kia ora J.iioto i nga Aituakanga t el ora ana-hpjd mataa-iienei wa&hi,, tenei no teJjoa ake 0 te ngakau mote kaha a te/'Puke/' .M ifcerapu if tetahi tikanga e hoki mai ai ano. to. tatau kaute ki te ahuatanga,o pe tuatahv.kia kaha i-runga i nga.whakawaitanga,a,-Hatan&, a.ko :.te Atua ano to u v kai wh»kapiki> ki taku. mohio he mea tika he mea pai ,v panui tonu etahi Hapu,,.me era. JDwi iatfaahi, kia rapu tahi i, etahi tikanga,. ara i: te ora mo tatau mo, te'iyrjL Maori, kaore .ano au i kite noa i nga tchutohu a eiahi Iwi i.wahoatu o Wairarapa nei,. kua kit© au .i te kaba o to tatau "Puke" ki ce. whakaatu mai i etahi tikanga, e kore ai e pa mai etahi mamae ki o tatau anohoki au. nei ka mohio he male k&i roto i „ nga hua rakau, e kainga nei e tatau, taeatii : ki nga Hipi me nga &au e pa.tua.nei e.nga Poiha hei miiti, ko te "Puke*' anake e kimi nei e rapu nca nei i tetahi tikanga, me kore. tatau e noho i runga ite noho iupato koi pa mai aua tu mea hei mate mo. tatau, .he mea tika rawa tenei ki toku whakaaro, hei.fcitiro.maia;lwi ma ia Hapu 1 era' waahi, tae mai hoki. kia matau ki nga Tai-Tamariki e tipu akeana, kite kore etahi Iwi e pai .ki nga . .kupu tobutohu- a te "Puke Ki Hikurangi" e pai .ana, me waiho ma ratau fce whakaaro mo ratau, kaua hei patupatu i nga kupu tika a to "Puke," engari ka tautoko tonu matau, kia kaha te «rimi i te ora mo tatau .mo nga morehu 0 Wairarapa nei. • E whakamihi ana hoki au kia Paraire Tomoana, kia ora koe, mo. to panui hei titiro ma nga mea rere nui ki roto ki nga whakahaere tohunga Maori, kanui nga Tupapaku i mate pohehe noaiho, i runga i. te kore kaore e mohio he aha te mate. I.hoki mai au ite kawe ia NgapiroPaoara Potangaroa kite Ohipera 0 Poneke, kua .tae mai te korero kua tipo pai ia. Kia orate "Puke." Na Pikihuia Kahungunu.

Ki Te Etita q TeJPuke. E hoa mau e tuizu atu iena reta kia mauria atu eta tatau taongakingamaraeehaere a, i ia. E nga Iwi e nga Hapu o Whanganui ahu atu ki Taranaki, ahu mai ki Otaki, he nui tooku hiahia kia ki penei.atu kia koutou, tae atu ki nga mea o tatau i kona, a hiahia ana kite whakaari ia ratau. hei Mema mo te nohoanga Mema o. te Paremata o. te Koroni, e whakaatu nei a te Tiupiri;— Ata waiho atu hoki kia Waikato tenei tunga Paremata, kite Iwi katahi hoki ka urumai ki nga whakahaere o te Iwi Pakeha, i te mea he Iwi tatau i waho i nga whakahaere o te taha Pakeha, a .katahi aao ka .uru mai ki te kizni i te ora mo ratau, a ma tatau. hoki e hoatu a tatau, ake hiahia, ma to tatau Mema o Waikato ,e pikau a tatau nei i hiahia ai,. mo te taha kia tatau, me o tatau raruraru o kona puta mai ki nga waahi katoa o nga motu nei. Kotahi anake te mea noi ki au, kia toopu te haere a nga Mema Maori, ahakoa o te Wbare Ariki o te Whare o.raro ranei,.ma tenei anake ka tika ai, tena kite haere wehewehe pga Mema Maori", mea ratau Take -me 0 ratau pooti e kore e tu he tikanga mo te Iwi Maori i a tatau. Na tetahi o aku. whakaaro 1 te mea kanui te hiahia Qnga Iwi qnga Hapu kia tu he Mema mo tona Iwi mo tona Iwi, a e whakaatu nei a te Tiupiri i te nui onga Mema e whakahua ana ia ratau .-mo taua tu.ranga.He mea naku.ki te kore.e taea e koutou te ata whiriwhiri ka waiho:atu ma. Waikato e whakatu mai he Mema mo tatau, kaati me karanga e koutou he huihuinga mo katoa o te Tai-hauauru, kite wa--hi kotfhi ata whakariterite ai koutou, ko -wai. he fcino Mema o roto i nga Mema kua. whakahua nei, hei Mema tuturu ma koutoti kite. Patemata, kia kore ai he wehewehenga. i io-: to i nga ELangatira me nga Hapu me nga Iwi, me nga whakahaere o te Iwi Maori. . Penei ano hoki taku kupu mo nga Merna o te Tai-rawhiti nei, be tika ano te korero kua joti mai i te, Kotahitanga te whakarite mai, Te Atahikola raua ko te Heuheu xiga Mema hei pootitanga ki roto i te Paremata, otira me mahara ano te Kotahi r tanga ki nga Iwi ki nga Hapa, kaore ano 1 ata kopi ki roto i te Kotahitanga me aua whakahaere, e kore e tika kia. pehia noatia iho ki runga i ta te Kotahitanga ake i hiahia

engariata; «hakaaroa ano nga Iwi kei .waho .0 te ; Kotahitpdigia,, 'me <nga iwi ' Hapu Jbioki o,be Kotahuanga ano e ' vvhakahe ana, ka-ata. rapuio racau -ake-wbak&alro, Ida ata jwhiriwhiri .ai .ko.te • tangata- e whakaarotia ana* koia tera ,!te. tangata tika, hei pikau i nga whakaaro p te lwvtoe:o ratau raruTaru, ma tenei tu ahua o te • whakahaere e- kore ai e . tipu hei mea "tautohe,- a ka - waihb irei mea mauahara.i waenganui. i a fcatau ake aMO. HeoiiNa H : ' ■

Te-.raruraru. kite Taranawara: '

. Itetuatahi me whakaatu ete "Puke" te ahua .onga raturaru i waenganui i "te Iwi t'Poa" mete Ingarihi-, ara, onga tau ■ maha kua taiia ki muri, kua oti te whakamarama e te"Puke Ki-Hikurangi" > nga take i beke ai te Iwi nei te. "Poa" ki • Taranawapa, i te tau 1853 mete: w.hakatu ito ratou mana ki taua When ua,, tae noa kite tau 1877 no tenei tau, no ratau: ano te.whakaaro kia taka to ratau mana ki raro i.te mam o te 1 mana o Ingarangi,. .whakaaetia ana, tu ana ko "Ta, Teopira Hepatone" hpi Kawana mo te talia ki Ingarangi, i.a Aperirai te- 12 ite tau: 1877, ka puta te panui.atenei Kawana mo te rironga o te mana o te Iwi nei, i te K&ini o Ingarangi, e rua nga tau e whakahaere ana i te mana o Ingarangi, ki :runga i tenei Iwi; Kalahi ka tipu ake he raruraru i waenganui o enei Iwi e rua, i raro hoki i te Kawanatanga 0 "la Owena Raniana" te kai riiwhi ote Kawana tuatahi, i tono atu te Kawana nei kia haramai a "Ta Patera Pereri v hei hoa whakariterite i te raruraru, e tipu ake nei i waenganui onga Iwi nei, ko te take tenei o te raruraru, he,mea iti'.rawa. i torio atu' te Kawanatanga ki teoahi o nga "Poa" he tangata mahiPaamu, kia utu taua tangata i nga Taake, e rite ana hei utunga ma ana, heoi kihai rawa taua tangata i whakaae kia utu ia, katahi ka Murungia etahi o na taonga, ka whakaritea he ra hei ona taonga, 1 te xa hei hokonga i aua taonga ka tae mai taua tangata mahi Paamu me ona hoa, katahi ka kahakina ona taonga e ratati, katahi ka.tukua e nga kai-whakahaere nga tangata h.ei hopu i a ia, ko te timatanga tenei o te Pakanga, i waenganui o nga Iwi nei, ara, i a Tihema i.te 8 onga ra i te tau 1880, i tu te hui nui a taua Iwi tae noa-ki te 18 onga ra, ko te kupu i oti i nga "Poa" i tenei huihuitanga i penei, me whawhai- ratau, hei whakataka.atu i te mana o Ingarangi, kia riro ano ma ratau te whakahaere mo ratau. Kia tu kiatoru nga tangata hei whakahaere i o ratau tikanga, .whiriwhiria ana e ratau ko "Paora Kuruka" ko "Tianara Teopaata" : me "Piritoria" tere tonu te hurihanga o nga "Poa" kite mahi, ina hoki kotahi wiki i muri iho i tenei whakariteritenga a ratau ka tu te whawhai ki "Paranohoota" i tenei whawhai i mate te Taua a Ingarangi, otira me whakamarama atu i konei te ahua : o tenei whawhai. I haere a "Kanara Anihituta" i runga i.te whakahau a nga kai-whakahaere o Ingarangi,. me ona Hoia e -257, kia tae ia kite Pa o "Pitoria" hei- whakapiki i nga tangata o reira, i te mea ka tata te Kanara nei ratau koona.Hoia ki. te.takiwa o nga Maunga o. "JParanohoota" ka kite ake ratau i etahi o nga Hoia.o te hoa riri i runga i taua Maunga, kaore i roa ka heke. iho tetahi o nga -tangata o te hoa riri, ka haramai kite Kanara ra me ona Hoia, ka mea mai me mutu to ratau haere atu, otira kihei te Kanara nei.i whakarongo, no te hokinga atu ote kai korero ote hoa riri, ki tona" nuingaj ka whakaatutia atu te whakautu a te Kanara i ta ratau kupo, heoi-ko te waiputanga mai a nga "Poa"i te Kanara nei ratau ko ana Hoia, Kaati ko te Kanara nei ratau ko ana Hoia e t.u kore mohio ana, tera e timata wawe te Whawhai, me to ratau kore mohio hoki kite nui o. te .hoa riri, heoi e 20 meneti noa iho e Whawhai ..ana ka tu te Kanara i te mata mate.ra.wja,.a ka riro herehere hoki nga morehu o nga Hoia ate - Kanara nei ite hoa riri, ko te mea. nui i kitea iho i roto i tenei Whawhai, ko tetika o taua-Iwi kite pupuhi, ina hoki.i te tirohanga a te Takuta i nga-ta-ngata i mate, neke atu i te 5 mata i roto i. te tangata. i tukua « te "Poa" tetahi o nga Hoial kia haere kite tiki Takuta ite "Pp, nui i Pitoria" mo ona hoe, kaati ko te te Ingarihi-i taua- tangata i haere ra kit« ..tiki Takuta* he mea- fcakai na; ana ki rotoi ia uhia ihc ai tona koti ki waho, kaore te hoa riri i mohio kai a ia ta ratau Haki,

ka tae atu te tangata nei ki "Pitoria" ka whakaatutia atu e ia to ratau matenga, puta ana ts panui a te Kawanatanga, ko nga tangata katoa e tautoko ana i nga "Poa" me pata katoa ki waho o te Pa, i roto i te haora kotahi, ka tahuri te Iwi ra kite mahi Parepare i waenganui i te Pa hei arai afcu i te mata, kihei hoki i roa ka puta atu nga "Poa" kite kakari ki taua Pa, ka tahuri hoki te "Poa" kite mahi Parepare mo ratau, i waho o te Pa nui o "Pitoria" whakawhiua ana e ratau ko nga Hoiaa te Ingarihi, i riro herehere ra hei mahi 1 to ratau Parepare, a mate iho nga Herehere ra, i nga Purepo a runga i te kore mohio o te Ingarihi ko etahi tonu tera o ratau hoa e mahi mai ra i te Parepare o nga "Poa" he nui nga mahi kino a nga "Poa" kinga Herehere o te Ingarihi, ara kite whakawhiu ki nga mahi taumaha, me te kore hoki e hoatu he kai ma ratau, e toru maramae kakari ana ratau ki tenei Pa, kihei i hinga ia ratau, he maha ano nga whawhai ririki, i whawhaitia ki era atu waahi o taua Whenua ano kaati e riro tonu ana i nga"Poa" te painga, engari me whakamarama ake i konei, ko te take i mate ai te IngariM, he noho marara no a ratau Hoia i nga wahi katoa 0 taua Whenua i te wae puta ohorere ake ai nga whawhai, he kore taima hei huihuitanga mo nga Hoia o Ingarangi kia topu kite waara, kite waahi mo te whawhai, tetgJbi he tawhitiwhiti no te tu onga Pa o te Ingarihi, ehara hoki i te penei me sui Tireni he Whenua iti ncaiho, kotaua Whenua kef tetahi tenei o nga Whenua nui atu kai te kp.nga "Poa" hoki e noho tupato tonu e noho topu tonu ana inga wa koi huihui, no runga i enei take i korq kaha„ai a Ingarangi, ko te Aitua nui i pa"ki rjga ; Jloia o Ingarangi ko te Parekura o "iVlaHupa''.,me huri ake te korero ki tenei #o ite tau 1881 ka tae te rongo ki iiga. "P.BP-" kai te tukna atu e te Kawana o "iveitjer§p" j.1,000 nga Hoia, i raro i te whaka.Tianara "Ta Hoori Kore" hei whakaora i te Pa o Pitoria, ko te huanui hei haprenga mo aua Hoia, i haere ma roto inga Rfaungg. nunui o "Reinganika" e tata ana enfii kite rohe o nga Whenua e rua nei, ars v o Neitera me Taranawara, kaati i tukua Tnftj hoki e Tianara Tiopaata kai-wha-kahaere onga "Poa" ana Hoia 1000 mano, te Ingarihi kei puta atu kite Whgau&pnga "Poa" ko Pitoria hoki kai te onga "Poa no te 27 onga ra o Hanuere ka tae nga Hoia o Ingarangi ki raro i Maunga' kaati i taua ra ano ka tae mai Hoiaa te "Poa" ki runga i aua ivfasnga ano, te kitenga ake o te Tianara o te Ingarihi i te taua a nga "Poa" katahi ka koritia e ia ana Hoia kia piki i taua Maunga hei pana inga "Poa," otira kihei i eke ki runga i taua Maunga, i te mea e piki ake ana te Ingarihi i te waahi poupou o te Hiwi, ko te,hoa riri hoki i runga i te Hiwi e pupuhi iho ana kite Ingarihi, heoi i runga i te kitenga o te Ingarihi he nui rawa ona Hoia e mate ana ia ratau e piki ra, ko te wa tena i puta ai te kupu a te Tianara me hoki retail, 1 mate i tenei kokirifcanga a "Kanara Tiini" i a ia e arataki haere ana i ona tangata, kaati kai te tu i te waahi i mate ai ia te Kohatu whakamaharatanga, i whakaarahia e te Kawanatanga o Ingarangi hei whakamaharatanga kite tangata toa i mate hei ki reira, na Kua mohio a "Tianara Hoori" e kore ia e ka)ia kite pana i nga "Poa" i runga i tenei tu.whakahaere ana, katahi ka puta ake tona whakaaro mo tetahi Maunga ko Matiupa te In'goa e takoto Whakate-Hauauru ana o te waahi e whawhai nei ratau ara, o Reinganika, ko taua Maunga ko Matiupa he Maunga teitei ake inga Maunga e tata ana ki reira, ko te o taua Tianara Tcia eke ia ki runga i taua Maunga me etahi o ana Hoia, me kore e taea e ia te whakawatea te huanui hei haerenga mo etahi o ana Hoia, no Pepueri i te 26 onga ra i waenganui po, ka piki te Tianara nei me ana Hoia e 400, ki runga ki Maunga Matiupa, ko te nuinga i waiho e ia i raro, no te 8 onga haora o te-ata ka eke ia ki runga i te tihi o Matiupa, na i te ata tu i- te ohonga ake o te hoa riri i te moe, ka kite atu ratau e tu mai ana nga Hoia o te Ingarihi i runga i te tihi o taua Maunga, miharo ana ratau, mete whakaaro ano ka mate ratau, kaq£L no to ratau mohiotanga kaore he Purepo a te Ingarihi i runga i taua Maunga, me te noho mangere hoki etahi o nga Hoia o te

Ingarihi i raro i te Hiwi ra, a, mete noho mangere hoki o nga mea i runga i te Hiwi, kite mahi Parepare hei arai i o ratau tinana i te mate, katahi ka hoki mai ano te waiora kite hoa riri, e mea ana hoki te hoa riri ki te whati, i te kitenga. atu ite Ingarihi i runga i te Maunga ra, katahi ka kokiritia mai e te hoa riri hei pana inga Hoia ote Ingarihi e noho mai ra i runga i taua Maunga, katahi ka piki ake nga "Poa" mete pupuhi ake mete hunahuna haere hoki o taua Iwi ia ratau ki tua inga kohatu hei Parepare mo ratau, ko taua Whenua he nui te kohatu, kaore i roa ratau e whawhai ana, ka tu a Tianara Hoori Kcre i te mat& mate rawa, ko te whatinga tena ona Hoia, ka rere ratau manga waahi poupou o te Maunga, mete waipn ake hoki a nga "Poa" ko nga Hoia i mate i tenei Parekura e 92, ko nga mea i ta akiri 134, e 59 i riro herehere, ko te Aitua nui tenei i pa ki nga Hoia o Ingarangi, i roto i tenei whawhai, ko te kakari whakamutunga hoki tenei, kotahi wiki hoki i muri iho i tenei ka houhia te rongo ka whakahokia ano te mana o taua Iwi kia ratau ano, i te 6 onga, ra o Maehe 1881, mutu anate rere o te Haki 0 te Ingarihi i reira. A mutu ana hoki tenei whawhai pohehe me ona whakahaere pohehe, otira ehara i te mea miharo, kite whakaaro iho, te whakatauki a te "Poa" na te kaha o Ihowa i ora ai ratau, ka mutu iho i konei nga raruraru o mua, me nga Pakanga, ka huri ake tenei kite raruraru e mahi mai nei inaianei, ara, e mea mai nei ano kite whawhai ki taua Whenua ano, te "Poa" raua ko te Ingarihi. Kai te mau tonu te ao pouri i runga i tenei W r benua i te mea kua puta te whakaaro o te Kawanatanga o Ingarangi, kia murua atu nga tu-kino me nga whiu "taimaha e whata nei i runga i tona Iwi e noho mai nei i taua takiwa, kia tahuri ano hoki a "Paora Kuruka" me tona Kawanatanga kite whakarite i te kupu i oti i waenganui i a "Paora Kuruka" me Ingarangi i te tau 1881, ara te kupu nei. TCi« uru nga tangata o Ingarangi ki roto ki nga whakahaere katoa o taua Whenua, ano he Iwi "Poa" ratau, mete kupu i oti i te hui whakariterite i te tau 1884, i waenganui 1 nga Kai-whakahaere e rua, ara, kia rite te kaha o te Ture kite tiaki i nga tangata katoa o ia Iwi, o ia Iwi, kia kotahi tonu te Ture mo ratau katoa mo nga tangata Whenua me nga tangata manene, kia uru tahi hoki te' katoa ki roto ki nga painga o nga whakahaere. Kaati i naianei kua kitea kua tmo takahia enei kupu nui, e "Paora Kuruka"' me tona Kawanatanga, ina hoki kua utaina nga "Taake" nui ki runga ki nga manene me era atu tu tikanga tu-kino a taua Iwi, i tono a Ingarangi ki taua Iwi, l runga i te ngakau ngawari kia whakakorsa atu nga tikanga taimaha i runga i nga Iwi e noho manene ana i taua Whenua, kia whakaritea hoki e taua Iwi nga kupu o nga KawenaLa o nga tau 1881 mete tau 1884, engari kaore i whakaaatia tenei tono a Ingarangi e te Kawanatanga o taua Whenua, he roa te wa e taupatupatu ana nga korero a nga Iwi e rua nei, no te kitenga o Ingarangi e kore e puta mai he painga i runga i te ahua o te korero, ka whakahaua e te Kawanatanga o Ingarangi ki a Temeparini te Hekeretari mo nga mea e pa ana ki nga Koroni te kupu whakaotinga a te Kawanatanga o Ingarangi mo tenei raruraru, e penei ana:— Tuatahi, me whakatangata-Whenua nga tangata o nga Iwi ke, kua noho ki Taranawara i nga tau e 5 neke atu ranei, kia ahei ai ratau te uru ki nga whakahaere. Tuarua, kia whai-mangai nga tangata o nga takiwa karinga Koura, ki roto' kite Whare runanga. Tuatoru, kia rile te whai-mana o nga reo o te Ingarihi mete Tati, ara, te rto o te "Poa" i roto i nga Kura me era atu whakaTuawha, kia rite te whai-mana o nga tangata uru hou atu, mete Iwi kaamga ki te pooti Timuaki me era atu pooti e pootia ana, he Kai-whakahaere mo taua Whenua. Tuarima, me tu he hui whakariterite mo enei raruraru. Kaati ko te kupu whakamutunga tenei a Ingarangi. Kite kore e whakaaetia tenei tono a Ingarangi i naianei tonu, ka whakahaerea e Ingarangi tetahi tikanga hei whakatutuki. Ko te whakautu tenei a te Kawanatanga o te Taranawara. Tuatahi, e whakaae ana matau ki a

whakahaerea nga tikanga i oti i te Kawenata o te tan 1884. Tuarna, e whakaae ana matau kia wha-katangata-Whenuatia nga tangata Iwi ke e noho ana ki tenei Whenua, mo nga tau e whitu. Tuatoru, kaua rawa e uhi te mana o Ingarangi ki runga ki tenei Whenua. Tuawha, kaore e whakaaetia kia whakaakona tahitia nga reo ki roto i nga Kura,*a, e whakaae ana inatau kia tu he hui whakariterite hei whakaoti i nga raruraru i •waenganui o nga Iwi e rua. Kaati ka kitea noatia atu e te ngakau te ahua o te whakautu a te Kawanatanga o Taranawafa, ite tono a Ingarangi, ara, ite ahua uaua, heoi ko nga mana nunui katoa kai te taufcoko i nga whakahaere a Ingarangi mo enei ra«*uraru. Kai te whakikitia e nga Nupepa o Ingarangi kia tu te pakanga, engari kai te mahi te Kawanatanga o Ingarangi i runga i ce ngakau ngawari e hoatu nei i tenei wa roa hei whakaarotanga ma taua Iwi, kia kore ai hoki e whakairia te he ki runga ia Ingarangi, me kore ranei e whakarongo taua Iwi kite tono Honore a Ingarangi kia kore ai e heke te toto.

He Panuitanga

Ki" nga tangata e tuku korero inai aha ki te Puke, he mea atu tenei kia koutou, mehemea kite tuku mai koutou i a koutou korero, me wbakapiri ano he Pane Kuini, ki runga ara nga Pane Kuini ano e rite ana mo te reta, ehara hoki i te mea tika ma te "Puke" e utu nga reta pera, ara, kaore he Kuini o runga i nga kawa, kaati tena kite tuku korero mai koutou me tuhi tenei ki runga, (Manuscript for Press) katahi ka tuhi te Etita o te "Puke Ki Hikurangi" Box 20 Grey town North ka whakapiri atu he Pane Kuini kotah> > kapa ki runga, ka waiho kia tuhera te kawa. Koi warewarerawa koutou kite titiro ki tenei wahi, ara ki tenei kupu, kite nui nga korero ka mau tonu kite 8 nga wharangi, a kite iti nga korero ka hoki ano kite & nga wharangi, ame te titiro iho ano hoki kiteTauirapoto onga Ture, ara kite Ture 1, ko te utu mo te pepa ote "Puke" i tetau, 10/- moni, kaore ite 10/- Pane Kuini, a mete tango hoki ate tangata ite pepa hei te tau hokiiho, heoi kia mau i rotoio koutou ngakau enei kupu. "Te Puke." Iv.vhoks E Tau Te Hee, Ki Nga Kai-Mahi 0 Te "Puke," Me To Tatau Nupepa Mo Nga Whakaaro, A'nga Rangatira Taane, Wahine, E Tuktja Mai Ana Kia Panuitia E "Te Puke Ki Hikurangi," Otira Kia Tupato Ano Koutou, Kaua Nga Korebo Kino. MARAMA-TAKA 0 TE "PUKE." Ko nga ra enei hei putanga atu mo te Pepa, 1 roto i te marama, a, pau noa tenei tau, ko nga ra hei taenga atu ki o koutou Kainga kaore te "Puke" e mohio, engari te poohiianga atu i konei, e mohiotia ana, koia e whai ake nei:— Hepetema. Paraire, 15, Kite Hatarei, 80. Oketopa. Mane, 16, Kite Turei, 81* Noema. Wenerei, 15, Kite Wenerei, 30. Tihema. Paraire, 15, Kite Hatarei, 30. TAUIEA POTO. ONGA TURE OTENEI PEPA. (Tube 1.) Ko te utu mo te Pepa o "Te Puke Ki Hikurangi" i te tau 10/ hereni. (Tube 2*) Kite tono mai ite Nupepa, me penei te ahua o te Ingoa ki waho o te kawa. Ki Te Etita. "0 Te Puke Ki Hikurangi." Box 20 Greytown Wairarapa. (Tube 3.) Kite tuku moni mai koutou, ko te Tauira ano tena i runga ake nei, hei nga moni oota Poutapeta anake. (Tube 4.) E rua putanga o te Pepa i roto i te marama. Na Te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi."