TE PUKE KI HIKURANGI. [PEREHI.] Kereitaone Akuhata 15th 1899. Waahi Tuarima O Te NGAKAU POURI.

Puke ki Hikurangi, Issue 12, 15 August 1899, Page 1

TE PUKE KI HIKURANGI. [PEREHI.] Kereitaone Akuhata 15th 1899. Waahi Tuarima O Te NGAKAU POURI.

Kai te kimi nui tonu nga Tai-Tamariki o te Tai-Rawhiti, e kiia nei ko te Kotahitanga o nga Tamariki ote Kareti ote Aute, mea ake nei ka hui ki nga Tai-Tamahine, ote Kareti o Hukarere i Nepia, hei buihumga kotahi, kimi ite ora aio te tinana mete Ingoa pai mo nga Matua, mete Iwi, he tika kiaata whakaaro tatau ki a ratau tohutohu,i temea he mea ata whakaae marie ratau na tatau i te ra e whiti ana, kia hikoi atu ki roto i te aiatauranga, o tatau hoa noho tata kite kimi ite ora ite mana i te Kororia, mete Honore o tatau hoa Pakeha, e mahi nei i o tatau aroaro, i whakaaetia nei a tatau Tamariki, b'a whakaturia e c tatau hoa kia tatau Tamariki, a ratau huanui haerenga, tuatahi ko te huanui kite rangi, tuarua ko te ahu Whenua i waho, tuatoru ko te ahu Whenua i roto i te "Whare, tuawba ko te ora o te tinana, e kore hoki te ora o te tinana e warewarefcia e te ngakau, nga mahi pai e ora ai te tinana mete Wairua, ma te tupato anake e tipu whakarunga ainga mahi pai katoa tae noa atu Jci te whakapono, ma nga mahi pai e ora ai te whakapono, ma te whakapono e ora ai nga mahi pai, kaua tatau hei mea ma te whakapono anake tatau e tika ai, me pehea hoki nga mahi hei pupuri ake i o tatau tinana kia roa ake ai nga ra, ko te mea e tohea nei e te whakaaro, ko tenei kupu hou, e haere atu ana he whakatipura nga, e heke mai ana he whakatipuranga, ko te mea kai a tatau i tenei wa, kotahi tonu, ko te whakatipuranga e heke atu ana kite po, no konei te ngakau mete tinana katoa'i tautoko ai i te whakaaro pai o a tatau tamariki e mahi nei, ma te Iwi hoki e awhina, ka tino tika ai ua ratau, ka tautoko tonu "Te Puke" i nga tohutohu tika, pono, e tautoko ana "Te Puke" i nga kupu mo te whakapono o nga tangata ngakau tapatahi, kaore mo te hunga ngakau rua. TE RETA MAI A APIRANA NGATA. M.A. LL.B. Ki fie Pipiwharauroa PUKAPUKA I.

Ki nga Etita o "Te Pipiwharauroa." Tena korua. Hei whakatau atu tenei mo ta korua tono roai kia whakaaturia atu e au nga korero o taku haereuga e haere nei i runga i te Iwi Maori kite kauhou i te rongo pai a te Kotahitanga o nga tamariki o Te Kareti o Te Aute. He tika hoki kia uru atu etahi kupu pora ki tena o tatau Nupepa, hei korero ma nga mea o te Iwi Maori, e taea atu ana o tena Karere. No te 21 o Maehe au ka rere mai i Akarana ki Opotiki, i te mea kua whakaturia ko au, hei tnahi hnere i nga mahi a to tatau Kota-

hitanga ki runga i nga takiwa Maori katoa ote Tai-Rawhiti ite tuatahi, i muri ra ki etahi atu takiwa, i rokohanga an ki Opotiki i te 23 o nga ra, i te taenga mai o te Kawana. No te 2-4. ka ahu atu ki Torere kite hui nui i reira, i whai hoki au ko nga huihuinga tangata i te tuatahi kia mama ai taku whakamarama ki nga nohanga Rangatira, me nga tangata whai wh?kaaro o te Tai-Rawhiti i nga take o taku haere, na heipu tonu au ko tenei hui i whakatoputia mai ai nga Rangatira katoa o Turanga huri noa i Waiapu ka ahu mai ki roto o te Whakatohea, e toru oku ra i whakatakoto ai i nga kaupapa o nga take ki waenganui o tena hui, i timataia mai ra ano i te taenga mai o te Pakeha me ana Kuri me ana taru huhua noa iho, ki enei Motu a toe noa mai ki tenei ra, a kitea ana e te Iwi katoa te marama o te whakapapa o Te Kotabitanga o Te Aute, no runga tonu i nga kawai o nga matauranga Maori e hopuhopu otu ana ki nga tikanga Pakeha, a kitea ana ano kite wa tonu nei mo ana mahi, he hurihanga tau, koia tenei e karanga nei tona mangai kite Iwi Maori, kua paenga, engari me titiro ki mua kite aroaro ki nga mate e takoto ana mai, he nui nga manaaki i homai ki toku tinana, naaku nei i whakatinana ki roto ite Iwi Maori i tenei rate rongopai hou ote ora mo te tinana, mo te kainga, mete Whenua. Kitea ana e au e kore te Iwi Maori o tena tai e puhoi kite whakarongo mai, engari ka manaaki tonu mai i nga kupu, a kite marama kia ratau he huarahi e tatu ai, tera ano e whakatatutia. No tc 29 o Maebe ka tae mai au kite Pahou, Whakataane, kite hui nui a Ngaati Awa i powhiritia ai a Ngaati Poroumete Wha-nau-a-Apanui, me -Ngaitai me Iwi o Turanga. Emi katoa mai o reira Rangatira ka hui ai to matau ope i tae mai kite Marae o Ngaati Awa e 200, a ko nga tangata katoa o te hui e tata ana kite 700, ko te Whakatohea, ko Tuhoe, ko Ngaati Awa katoa me ctabi oTe Arawa. E rua nga ra i korero ai au, ko aku korero ano i Torere a he nui ke ake nga manaki a nga Rangatira katoa, e korero atu ana hoki au i roto i toku matotorutanga i a Ngati Porou, i te Iwi kua whai haere i runga i nga tikanga a to tatau Kotahitanga, i reira etahi o nga Rangatira whakahaere o era atu Kotahitanga, a na ratau i whakaae a waha mai ko tatau ke ko n«a Tai-tamariki, kei te timata mai i a te Kuini, mete whakaoraora, i nga tino take rawa o te mate o te Maori, ko era matauranga kei rung., tonu i nga Ture e hahau ana, tena ake pea te ra e tino hono ai tatau ki era e eke tahi ai nga matauranga katoa ki runga i a tatau whakahaere. Me mihi ake au i konei mo te pai o enei hui e rua, kaore rawa he Waipiro i kifcea ki roto, kaore he raruraru i pa, na aua hui i whakamatautau nga Iwi o waho ki nga Iwi o te Marae, enei hoki ki era ia katahi ano ka taea te ki he Iwi kotahi te Tai-Rawhiti i niatata ki Nukutaurua, ahakoa he maha nga wawahanga ririki o roto i runga i te abua o nga Karakia, he Iwi tenei e kotahi rawa ana te whakaaro mo runga i nga mate me nga huarahi ora.

Ka \vahia au i konei ki taku raahi, ka tino kite iho i tona nui, me tona roa. i tonateitei i tona hohonu, homai e te Ariki he kaha lie ngakau manawanui kia taea ai te whakatutuki te kauwhau o tenei o au Rongopai. Kaati ake i konei enei kupu, ko etahi taha o enei hui ma Hakaraia Pakewa e whakaatuatu o te Hui ki Torere, ma Timutimu raua ko Aperahama, o te hui ki tePahou, £197 Is 4d te kohi i Torere, £l6O 10s 6d o te Pahou, i kohia ano nga tikanga o te Whakapono. Kei roto au i nga robe e haere ana i naianei, kia tutuki ra ka whai pukapuka atu ai ano. Heoi ano. Na to korua hoa. Apirana T. Ngata. Pukapuka 11. Ki nga Etita o Te Pipiwharauroa. Tena korua He roa ra>va tenei te takiwa o muri iho i taku pukapuka tuatahi kia korua, i te nui rawa ano o nga raruraru te taea te atu he kupu mo ta tatau Nupepa. I oti i au te" whakamarama atu, i taku pukapuka tuatahi, taku whakatakotoranga i nga kaupapa, o nga tikanga ki Torere, mete Pahou. Na reira i tangatanga ai taku haere, me taku korero i roto i a Ngatiawa, puta noa ona rohe, ahakoa he Iwi tauhou rawa te ra ki au. Timata atu i te Hatarei, te 1 o Aperira kite Ratapu te 9 o Aperira, e iwa oku ra i haere ai i roto i a Ngatiawa, kauwhau ai, whakamarama ai i nga tikanga a te Kotahitanga o Te Aute, whakaatuatv ai i ana wawata mo te ahua o to tatau Iwi Maori. I te Whare c Toroa (Whakatane) ano ka kitea atu te waingohia o toku tira, ka whakaae mai, a te Hurinui Apanui,te tangata o tera Iwi o Ngatiawa, kia pokaia te tuarongo o Wairaka Whare, a kia pehia tenei kai a te Waipiro, i runga i nga hui katoa e tu kite Whare o Toroa. I kite au i nga Pa katoa o tenei Iwi, e rnau nei te rarangi o nga kainga, nga Ingoa Hapu, me nga Whare nunui:— Te Whare o N' Hokopu Wairaka Toroa. Te Pahou N' Pukeko me jAwanuiarangi N' Rangataua (Rangataua Poroporo ~ J Pukeko (Tamatearehe Paerauta ~ Otamakaokao ~ Pupuaruhe Te Patuwai He W T hare kei te hangaia. Piripai' N' Wharepaia Toroa Otamauru ) Ngai Taiwhakaea Te Putere { Taiwhakaea Kokowhinau) Te Pahipoto Okuataupare Hekerangi ) TeUmuhika) Te Tawera Tuwharetoa Oniao J Ko nga hapu ake enei, me nga Whare nunui o Ngatiawa, nga wehewehenga o Matatua e tu nei ona pou e toru, ko te Koohi kei Whakatane, ko Putauaki kei runga o Matahina e titiro ana ki nga hau e wha, ko whakapaukorero kei runga o Mafcata. Ka takoto a waenganui he mania, e wha nga awa nana i tapahi ko Whakatane ki tenei taha, ko Tara-

went me Rangitaiki kite Hauaum, ko Orini kite taha mcana. He Iwi mate a Ngatiawa i nga whiunga a te Tore, a i tangi toku ngakau mo ratou i tino whakamamae rawatia e te Kawanatanga mo nga hara o mua i mahia i runga i te pohehe, i nga whakawainga a nga matauranga o etahi atu Whenua. Te kati i te Ture ko te whiu i nga tinana o te hunga i hara, a i tetahi wahi iti o te Whenua. Kaore i tirotirohia, i whiriwhiria e te ture, engari i utaina atu te hara o etahi ki runga i te katoa, murua ana nga Whenua katoa a riro ana, na te Kawanatanga i whaka hoki mai etahi waahi ririki nei, a kaore i hoki pai mai. Kotahi te wiki i whakaatuatu ai nga rangatira o fcaua Iwi i o ratou mate Whenua ki au, i nga raruraru i tupu ake i roto i te Kooti Whenua Maori, kei waenganui i a ratou e whakanoho kino ana i te tangata, e wehewehe ana i nga tangata rangatira o te Whare kotahi, i nga whanau me nga hapu o te Iwi kotahi. Ko enei mate katoa i ata tuhia e au hei whakamahara mo tetahi takiwa e watea ai au kite tuku i etahi kupu kia ratou me nga huarahi e kitea e au. E toru nga take a te Kotahitanga o te Aute, i whakahaerea e au ki roto i tenei takiwa: — 1. Ko nga Whare Puni, me nga Whare nunui huinga tangata. Me pokapoka nga tuarongo. E toru nga Whare o Ngatiawa, i whakaaetia mai e nga Kaumatua, kia pokaia, ko Wairaka i te Whare o Toroa, ko Pukeko i te Poroporo, ko Tuwharetoa i Oniao. E rua nga Whare hou, e hangaia ana kua whakaaetia kia pokaia. No Pieki Rewiri, ara no te Patuwai, kei Pupuaruhe, no Ngaati Rangitihi, kei Matata. 2. Ko te waipiro kia tino whakakorea i roto i nga hui Maori katoa, i runga ano hoki i nga niarae huinga tangata i whakaaetia tenei take e nga rangatira katoa. Kaore te Kotahitanga, i te ki i naianei kia whakakorea nga hui Maori, engari kia ata whakahaerea aua moni, kei nui rawa nga taonga me nga kai e pau, kei raruraru nga Lake korero o nga hui, kei whakawherutia noatia iho e te waipiro. 3. Ko nga Wahine kia kaha kite whakaepaepa, a kite whakatuputupu i nga tinana o a ratou Tamariki, no te mea ko enei nga taonga o te Iwi Maori e tupu ake ana hei tiriwa mo o ratou Matua, kua tu tatahi rawa nei i nga mate tinana e huna nei i te tangata. Ko nga take e rua tuatahi he mea ata kowhiri naku i roto i nga tini take a te Kotahitanga, e ahu atu ana hoki kei te wbakatupuranga o te Iwi Maori, e whakangaro ana, ko nga mea ano' e mama ana hei whiriwhirin"& ma nga Kaumatua, i temea e mana ana ano o ratou reo, e matotoru tonu ana nga tikanga Maori. Ehara hoki taku haere o te tuatahi nei i te haere kite tohatoha noa i nga kupu me nga tikanga, hei whakamaeneene noa i te taringa o te tangata, ki nga kupu ahuareka, engari; he haere he titiro i te ahua o te noho a ia Iwi a ia Iwi, he uim i o ratou mate hei tirotiro ma toku Koiniti i te Aute, a he ata whakamatatau i a ratou ki nga tikanga hou, ehara nei i o tatou tupuna mai, engari i huaranga ake i roto i nga ra o te hemanawa, i raro i te rau o te" patu, o te patu a te ture, a nga tikanga Pakeha mete ahua o te noho tahi a nga Iwi e rua, i runga i nga Motu nei. Me mutu i konei nga kupu nei. Otira me apiti atu tenei, i ui a Ngati-Awa ki au kia whakamaramatia te huarahi kite matauranga, a i ata korero au i tenei ki nga hapu katoa, kotahi ano te tatau e tomo atu ai te nuinga o nga Tai-Tamariki o te Iwi Maori, ki nga Kareti nunui o te Motu, ko te Aute anake, kei nga Kareti nunui nga matauranga huhua, ma te tangata e ata whiriwhiri i reira tana i hiahia ai kia whaia e ia, ki tona tutukitanga, i runga i enei korero ka tukua mai 'e te Hunnui Apanui, ratou ko Merito Hetaraka, me tetahi Tamaiti o Ngati-Awa kia baere i au kite Aute, maku e titiro tona ahua, kua whakaaetia ia kia uru kite Aute, ahakoa i te kite Kura, a hei te marama o Hurae nei ia tae ai ki reira. Heoi nei mo tenei wa, kei te manaaki te Atua i a tatou i homai ai enei hua tautahi mo ta tatou mahi, mo oku mauiuitanga,.

ehara nei i au, engari no korua no o tatou hoa, no o tatou Kaumatua i te Ante. Na to korua hoa. Na Apirana T. Ngata. Te Rau, Gisborne. 2 o Hune 1899.

PUKAPUKA 111

Ki Nga Etita o te Pipiwharauroa Tena Korua, Katahi ano au ka watea ki te tuku atu i enei kupu kia korua. No te 12 o Apenra ka tae au, te Pihopa me Te Manihera ki Te Rere, kei uta ake o Opotiki, e hui ana Te Whakatohea i reira. Ka mutu te Karakia me nga mihi ka *rhai kupu Te Pihopa mo Te Ropu Tono Mihinare o Te Hahi; muri iho ka ahu ona kupu mo nga whakapae a te Maori ki nga Mihinare, he mea tuku mai ratou e te Pakeha hei whakawai i te Iwi Maori, kia mahue ai a ratou mahi Maori, kia iwikore, kia ngawari ai te whakaunga mai o nga tikanga Pakeha. He roa nga whakamarama a Te Wireruu. Torutoru nei aku Kupu Apiti atu mo ana; Ko te mea nui i kitea e au i roto i nga whakahaere a nga Mihinare, ko to ratou manawanui, ko te u ki a rotou tikanga i kauwhau ai o mua iho, a e haere nei. Kaore au i whakahaere i to tatou Kotahitanga i roto i nga rohe o te Whakatohea, he maharahara mai nooku ki nga awa me n cra huarahi kikino o Waiapu. Engari hei te Raumati au hoki ai ki reira ata whakatutuki ai i era rohe. No te 12 o Aperira ka whiti mai au i Tarakeha ka baere mai i roto i te takiwa o Ngaitai, o te whanau a Apanui, tutuki noa ki Whangaparaoa i te 21 o Aperira. Ko nga take ano i kauwhautia ki nga marae o Ngatiawa, i korerotia e au ki enei rohe, a i kaha te tautoko a nga Rangatira. Ko nga mea enei i whakaetia: — 1. Ko enei whare ka pokapokaina: — Te Waranga Kei Maraenui Rongomaihuatahi " Omaio. Te Ikiwa o Rehua " Whakamra Te Ruamanawahonu ~ Maruohinemaka. 2. E rua nga whare tera e whakaarabia, a kua whakaaetia kia pokaia:— Torerenui a Rua Kei Torere He whare hou ~ Te Kaha 3. Kua whakaaetia kia whakatapua te Waipiro i runga i nga hui e tu ki enei Marae: — Torere Whakarura Te Kaha Raukokore. Ko Te whanau a Apanui o Hawai tae mo i ki Waiorore kei te whiriwhiri i ta ratau kupu mo tenei take. He take hou ano i timataia atu e au i tenei takiwa, 1. Kia hainatia te pitihana i tuhia ki Tauriata-o-Mihi, Waiapu e te Komiti o te Kotahitanga, kia whakaakoria nga karaipiture ki nga tamariki o nga kura Maori o te rohe o Ngatiporou, Turanganui ki Tarakeha i whakaaetia tenei take e nga pa katoa a kua tata te tutuki o te haina i nga pukapuka. 2. Kia tonoa ki Te Kawanatanga kia tukua mai he mana ki Bga komiti Maori ki te whiu i te tangata haurangi e tomo ana ki n<*a whare runanga, e tukino ana ranei i nga marae o aua whare. I -tautokona tenei take, a kua tae atu i Te Komiti o Te Aute kite aroaro 6 te Kawanatanga. No te taenga mai o Timi Kara ki Papawai Wairarapa, i te 30 o Hune ka whakaatu ia i toona whakaaro, kia whakaturia he komiti mo nga pa Maori hei tiaki, hei tohutohu, hei whakapai i nga kainga. Ka mea atu i reira, mehemea ka ara enei komiti, ko te mahi tuatahi tonu ma ratou ko te whakahaere i nga tikanga peehi i te Waipiro. Kei te -whakaaro Te Whanau a Apanui ki te whakamahi i o ratou whenua. Kua noho he hipi ki Tunapahore. Kite whai moni i tenei tau ka whakanohoia he hipi ki Te Houpoto Poraka. I takoto ta ratou tono moni i au kite aroaro o nga komiti o Ngatiporou: Kaore i taea e era, i te nui o nga raruraru hei whakapaunga mo nga toenga hereni. He iwi ora enei ki taku titiro, i to ratou ahu whetfua, i te kaha kite tautoko i nga kura, i nga tikanga o te Karakia. He hua te tamariki o tenei takiwa : i tirohia e maua ko Hakaraia Pahewa, Minita o Te Kaha, te pukapuka rehita o nga iriiringa tamariki o nga tanumanga tupapaku o te pariha o Te Kaha o nga tau e wha ka pahure nei: 176

nga tamariki i iriiria. e 62 nga tupapaku. Kaati kite whakaaro e tata ana kite 120 te pikinga ake o te tokoraaha o nga tangata o tenei fcakiwa, timata mai i Torere, whakamatu ki Whangaparaoa, i roto i enei tau e wha. Kei te wehewehe nga karakia : ko Ngaitai, ko Te Whanau a Te Ehutn me Te Whanau. a Maru, kei te Hahi Mihinare : Ko Te Whanau a Apanui kei te Ringatu. E whakauruuru ana ki roto i enei te Pikopo. Kanui toku whakamihi kia Hakaraia Pahewa mo toona kaha, mo toon 9 ata whakahaere i tona tinana me to raua kainga ko tona hoa. Koia hei kaumatua hei whakamaunga atu mo nga mahara o ona taina, tuahine i hokihoki atu i nga kareti, i Dga kura, hei taunga atu hoki mo nga tikanga a Te Kotahitanga ina toro he peka mona ki tera wdhi. Tera e nui ake nga mihi mo nga manaaki a enei iwi : kaati me haere i roto i te ngakau. Ehara hoki i te kitenga kocahi, ka takataka tonu nga waewae o nga kaiwhakahaere o a tatou mahi i era takiwa, ka hou tonu te kite te mihi. Otira kite kite iho o ratou kanohi i enei kupu, ka mohio iho ratou kei te mau tonu atu nga whakaaro ki nga nohoanga tahitanga, ki nga korero, me nga ahuareka o era ra i haere ai au i roto ia ratou. Kia hono mai hoki te whakaaro, kei tau te aroha. Heoi enei kupu, Na to korua hoa, Apirana T. Ngata. Greytown North, Hurae 1, 1899.

Hurae 80th, 1899. Kia Tamahaa H. Mahupuku Esq. Greytown North. Wairarapa. E Mo, tena koe, me Raukura raua ko te Wairata, me a koutou tamariki, ma te Atua koutou katoa e awhina i nga wa katoa. Heoi nga mihi atu. I runga i te whakahau mai a Apirana Ngata M.A. LL.B. tenei ka tukua atu kia koe nga reta o Te Aute raua ko Hukarere. He raea atu ienei, mau eta atu ki "Te Puke" te pakapuka a nga tamariki o Te Aute ki o ratou tuaahine o Hukarere, i tuhia hei whakatata i enei Kura e rua kia whakahaerea tahitia he tikanga mo nga taane me nga Wahine, hei huarahi e tu ai a muri ake nei he Kotahitanga, mo nga Kareti Maori o te Motu. Ko tetahi o enei reta, ko te whakautu mai a nga tamariki Wahine o Hukarere, ara he tautoko na ratou i te mahi kua whakatakotoria nei "e te Kotahitanga o nga tamariki o Te Aute, kaati mo tcna taha. Kua pau nga takiwa o Heretaunga nei i a Apirana te haere. No te ra Wenerei tonu nei ia i tae mai ai i •Porangahau, E hoki ana ia apopo. Kanui toona ngenge i te haeretanga, kaati mo tera. Hei tenei wiki mohiotia ai te whakaaro o Te Arawa mo ta matou hui tau, maku ano e ripoata ki a koe to ratou - whakaaro mete whakautu a o oku Kaumatua. Kei te pai au kanui taku ora. Hei kona. Na to Tamaiti. . Ware P. Waitai

Te Aute Kareti, Hune 14th, 1899, Ki o maton tuahine o Te Kura o Hukarere, e noho mai nei a kua puta atu. E hine ma, Tena ra koutou i raro i te atawhai o to tatou Ariki, nana nei koutou me matou i kowhiri mai i roto i tc tatou Iwi Maori puta noa te Motu, hei toro mai i te matauranga o te Pakeha, kia Whakahokia atu ai. Ki muri ki o tatou kainga hei taonga kite Iwi. Kei mea mai ki to matou pakari rawa ki te tuhituhi atu kia koutou, kaore nei i matatao mai i era ra ki tenei ahua. Ehara koa ; he hao atu no o matou ngakau kia whakakotahitia tatou a roto i enei ra e takoto mai nei kite kimi fcabi i te era mo to tatou Iwi Maori. He taikaha ano ta matou nei mahi: otiia na koutou te mahi pakeke rawa kite whatahuri i nga ngakau o o tatou whaea, kite turaki i nga tikanga Maori e whakatutua nei i nga Wahine o te Iwi Maori. E hine ma, ma koutou rawa ka taea ai; he aha hoki ma matou, ko te whakapai i o tatou Whenua, ko te whakahaere i nga marae, i nga mahi nunui a o tatou hapu. Ma koutou, a eoei ra e takoto'

mai nei, ko *p whakapai i nga kainga, ko te tiiaki;i nga tur6ro,.ko te tujrituki i te mana o nga tohunga,ko te whakaako. i aioutou na tamatiki ki a koutotf'ako ai a e ako nei i teuei wa,>-te,atanoho,- te ahu Whenaa, te KarakiaV tewhakarongo kite reo o nga niatoa, te whakapono. ••■'': Kei ■ te . timata mahi. matou ma tato u tahi, e rohgo mai na koutou kua toro nga Kaupaka o ta matou rakau, a kuanei ko Te Kotahitanga o nga tamariki o Te Kareti o Te Aute. Kei ko tata ata hoki.te huihuinga o tatou Kareti Maori, kia takoto wbanui ai he kaupapa mo tenei mahi nui whakaharahara, e wawatatia nei e te ngakau te hapai ito tatou Iwi Maori. Ma koutou ma nga mea Wahine.e manaaki mai i te tuatahi, k:awaiho ai ko koutou hei tohutohu, i nga tikanga mo te ropu Wahine o te Iwi Maori. Kei ngakau kore ki ta koutou nei mahi, kei whakaaro koutou e kore o tatou • whaea e i o koutou rso, e manaaki ranei i a koutou tikanga. Kia msftiawanui, kua pai haere o tatou kainga, kua whanui haere nga huarahi hei takahanga ma o koutou waewae . e taea ai te matauranga, te ora mo to tatou Iwi. Ma te Atua koutou e awhina. Kia ora toau koutou. Ma te Atua e titiro . iho to tatou Iwi., Mana ko-uto.u,, -me matou e tiaki e whakakaha. Heoi. Na o koutou tungaane ote Kareti * o Te Aute. . Na Ware P. Waitai me etahi atu e 52 i haina. Hukarere Hurae 25th 1899. Ki o matau tungaane o Tb Kareti o Te Aute- E Tama ma, tena ra koutou 1 runga i te manaakitanga nui a to tatau matua. Tenei ta Koutou reta kua tae noa mai, engari katahi ano matau ka watea kite wbakahoki- atu i ta koutou reta. Kanui to matau whakamihi atu ki o koutou whakaaro i tuhia mai nei e koutou ki a matau, ara ' katahi ano matau ka tino mohio kite nui o to koutou whakaaro mai kia whakakotahiria tatau kite rapu'i tetahi tikanga e puta mai ai tetahi painga.mo to tatau Iwi, ara mo te Iwj Maori,..e whakaae ana matau kia whakakotahitia tatau kite hapai ake i nga morehu oto tatau Iwi, ko tatau hoki nga mea eakona.ana kmga mea pai a te Pakeba, e titiro ana matau, he mabi nui tenei kua whakatakotoria nei ki o tatau aroaro inahoki atu ki o .tatau kainga, heoi ahakoa ngoikore tatau, me angaano kite mahi mete waakaro and kite kafctfJbakakaha n«na nei te ki, e .manatona kaha'i runga i to tatau ngoikore. Hei kona ra e Tama ■. ma, ma to tatau matua tatau e awhina e whakakaha i runga i a tatau.mahi. Heoi ano, na o koutou Tuahine o Hukarere. Na M. A. Gage. Me et&hi atu, e 52 i haina

Kereitaoue "Wairarapa. Akuhata..4th 1899. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" e hoa tena ra koe, kia "ora tona koe, i to te Ariki atawhai, teaei nga toru kupu ka tukua atu nsi e aa, hei mauranga atu raau ki nga Marae o nunui nla, o roroa ma o Hiue ma, o Tama ma, koia tenei e whai ake nei:— Ki nga Iwi, ki nga Hapu. ki nga huihuinga tangatao te rohe pooti Meoia Maori mo te . Tai-JRawhiti, e hoa ma e tena ra koutou katba, kia ora kia ora kia ora tonu tatau katoa, i te aroha o to tatau Ariki i te waalii ngaro, ka heke te mihi ka piki te kupa. I te.mea ko Wi Pere'te.. Mema Maori o te Tai-Rawaiti i naianei, a kua tata te .wa o te pooti hou, atera hoki peae araetahi atu,-nei tautohe ki ta aaturangi?o WiPere,-he abakoa ra e nga hoa e tautoko nei.i .nga whakatikatika o te Pire Poari, kei te ; niohiotia atu ano e kore e.rereke to koutou pooti ia Wi Pere, otira ko: »ga kopara tonu a to koutou Tipurm -a.Rongomaitapui.kia Koo, ara, kia u kia.Wi ~ Pere "kite tautahi a Tamatea Kuui, kite tangafca ka Whiti.kia a-' rawaahi o teKauangasvai. ■.-..-.'.■ ■■"- Tirpliia te ahua o Wi Pere. .(JL) Ke maanga noa, ehara i te maanga ' apu, rite, tonu te, :Ware . mete t£angatira, ki tona-whakaaro,- i;':-j r ■ • V(2,) -Kaore ana;.tt|tiu.kino ; .i orja.Xwiakeo te -Tai-Hawhiti, : ; heoi;,ittno,-,tana puritia te j : mo (&) A Heoi ano:te o te Tai-

Rawhiti i pjita ta ana koha herei te mprehu "Whenua p te Iwi Maori ite tau 18I36» na nga Iwi Maori ia.o'Niu. Tireni i whakahe. "(4.) He Uri toa.nona Tipuna, he Mojopuna hoki a iananga.KuriPakaaaUetuhiao he iiana, he kaha -kite. kimi kite rapu kite hahaui te ora mo nga Iwi Maori, ahakoa nona, ahakoa no etahi aim takiwa o Niu Tireni, he rite tabu ki -a ia. . (5.) Na :ana ano i tuku te Inoi kia, Kuini Wikitoria, kia rah'uitia te morehu. Whenua o ta Iwi Maori, he haonga ano nana ki tona whakaaro o te .tau 1886, a ' tukua mai nei e te Kuini ki ana Minita.i konei, a koia pu te kaupapa o te Pire Poari nei. Heoi ra ka mararna ia ratau, kaati, ; na Wi Pere ano me rnatau.hoki tona Komiti, i kokiri te whakatikatikanga a te Tai-Rawhiti, i taua Pire Poari nei i te taa 1893, a kei roto i te Whare Paremata e pukai ana i naianei. A kaati ra nae waiho ano ma Wi Pere e whakaoti, nga ringaringa nga - waewae,_ o tenei Pire Poari, a nga Paremata e heke iho nei, kia marama ai tacau kite titiro i te mate e pa kia tatau i roto i taua Pire, ina hoki he kehua taua Pire Poari nei, no nga tangata matauranga o te Motu nei. Engan, ma Torete e ui paku ake, i wkea ra nga matauranga nei e ngaro ana i te wa e mana ana te tangata Maori, a, e toitu. ana hoki te Whenua., i te race pea, na te Pire Poari nei tonu i whakaoho, oho rawa ake, kua takitahi nga Whetu o te raugi, a kua taka tupou a Papatuanuku i te pari o Raratu, ia wai, e ia hiahia raua ko rnahara taikaha, na na i toko ia ringa huruhuru o kaha nana l maka, ehara i a ia Pire Poari, e hara katahi nei tonu u ana ka whanau hei rahui mo te Para-a-Taihaaki, mehemea ia kei te whai Para. Heoi ra e nga Iwi o te Tai-Rawbiti, kia mau kia Wi Pere ki to tafcau Mema,. auaka c tahuri ki nga tangata hou, waiho : ano i te tangata ka hore tellpoko ki tera Whare. Engari me tahafcohu atu ano koutou ki nga tangata.o te Tai-Rawhiti e hiahia ana kia tu ia, raua ratau r&nei. mo te tuunga o Wi Pere me kauaka rawa ratau e amuamu mo Vyi, engari mahaere tonu i rung* i ngaruuri o tera tu mahi, ina hoki ko nga main Kamupea Wi o mm ake nei e whakapaea ana na \\ i i mate ai nga Whenua o Waiapu, tae mai ki Nukutaurua. Kaati niaku e whakamarama atu ko matau ko oku Hapu o Waiapu i tae pea kite rau mano nga eka i tukua ai ki taua Kamupene, i te tau 1332 mete 38 mete 84, ko nga kupu tuturu a Wi Pare, me tuku o koutou Whenua kite Kamupeus, ma te Kamupene e whakapai e -uta he Hi pi he Kau mo runga, ko nga utu o nga rawa o runga penei te ahua, e 3 wahanga. (1.) Ma te Kamupene. (2.) Ma te Jvi nona te Whenua, he pen a i roto o te tekan, o te rau o te mano, a, ea noa nga inoni a te. Kamupene me ona moni hua, kauaka, kauaka rawa e tangohia he moni i te Kamupene, kei mate nga Whenua ina kore a whakapaia e te Kamupene, ka nrutu a Wi tino korero i roto i nga huihuiuga katoa o nga Iwi o NgaatiPorou Otira hei aha.tena korero ki a au nei, me etahi atu, ko te hiahia nui hoki o te whakaaro, ko te moni kia tere tonute_ tska mai ki roto o te ringaringa, ake nga korero a Wi ki kona pukai ai, kei te tango i& Iwi, ia Hapu, ia tangata, " i tanatekau i tana rau i tana mano pauaa, auaiai ana pakako ana te haere No rnuri nei ka kitea e, kua tika nga korero a Wi Pere, ko nga Whenua kaore nei he mom a te Kamupene i runga _ kaore he raruraru, teha ko nga Whenua i % tangohia nei he moni taunaha ki runga, nui atu te raruraru. Kaati me whakarite e ahau kite aha, kite Takuta. ra, ki' te ki a,tu te Takuta kite turoro kaua e kai i.te taewa, i te'miiti ranei, i roto i te marama kotahi kei mate koe, otira hei aha tena ma-taua. turorp, kaore'i tae kite rua ra kua kai i fee;, taewa, 1 te miiti, taaha i pa ai.te mate, ii te potorere ana te haerenga ki Tawatoire. Tena kei awai tenei he, e kai te turoro ra,. he takahi i nga akoa te Takuta. He peua hoki te ahua o tenei me, kei -nga Iwi ano i tango moni nei te he, no te wa ka ■j? ; s..ka Una Wi i he ai. .. Heoi ra ka ..marama k i. nga..... tangata - e hiahia ana kia.,.fcu hei Mema i o ratou kai-whakahaere Jpooti ranei, me mutu tenei mahi, te -man i te Ingoa mo. tetahi tangata

ara te Ingoa kinp, hei too.Biai X nga o hgatangatamp tana pooti, ■.', me. tino jsrha.fcamnliii lienei .tu/ rajah* ipphe%, kei tiurahia ngaro e te Tore a ka tu kau ana koe. Engari ka' hiahia pppti ine waihoanp aukbrero i ia'aa Take i mohlp ajL'koe,/ ka' taea ranei e kpekaore ranei, ptira kp ; te "auahi tonu p *te alii e putororere ana. .' Ina hpki,kp au nei keite hiahia tpnu ki taua tuunga p Wi Pere, mehemea ia kua paenga nga tikanga katoa p te PirePoari nei, peuei kua teno au kia pootitia hei Mema mo tatou e kore an e riipahu, ka taea e au ts rnea Ture te turaki, a, ka taea e au a rasa Ture te whakaara, hei oranga mo tatou, ite rnea e tino mohio ana au ki nga ruuri katoa o taua Whare Pareinete i Poneke. He aha kba he Roia, tangata rnatauranga nui ranei kia korero i roto o taua Whare i te ■wiki, i te marama ranei, rnutu pu, engari ko taaku nei me pooti mai ki aau kia eketia e au tera taumata i a au tonu ka Ingoa Mema kaati rawa, waiho ia ma nga huarahi ote "waimarie e puta mai kia tatou, i roto o nga mahi o taua Whare. Kaati nei kei hoha "Te Puke" a ka asiritia. Na Tuta Nihoniho. 0 Ngaati-Porpu. Tai-Rawhiti.

YVaiomatatini. Hurae 22th 1899. Kia Tamahau Mahupuku. E tooku hoa, tena koe, be whakaatu tenei kia koe me ou Iwi. kua tae uiai te reta a Te Teira Tiakitai, me ona hoa Wahine Taane, o ratau. Komiti ema hui katoa ratau e 21, e tono ana kite Pooti o Ngaati-Porou, kia tukua atu mo Mohi Te Atahikoia. A e whakamarama mai ana taua reta hei turaki ite Ture Poari, kua whakatikatikaia nei ete Tai-Rawhiti, ite Hui itu nei ki Papiwai, a,e me a ana ratau kaore he ora mo te Tai-Rawhiti i tana Pire ate Pirimia, i tukua ra kia mania e nga Iwi Maori, ame te ki mai kia u tonu ki runga i te Kotahitanga, ko te ora tara mo te slorehu Oneone tangata hoki, mete ki mai ano kua rite a Mohi Te Atahikoia hei Mema, mo te TaiRawhiri ite Hui a Nga-Puhi, i uu nei ki re "Tjriti,". a ko'te Heuheu mo te Tai-Hauan-ru, ako nga Iwi katoa kei runga ite Kotahitanga, mana enei tangata e hapai, e PoOti hoi Mema mc nga takiwa e rua nei. Na kahore e taea e matau, me to matau Iwi te hoki whakamuri, ki nga tikauga a te Kotahitanga e kiia mai nei7'nia tera e ora ai nga toenga Oneone o tatau, ko wai hoki kei te°tau hou, kite Kotahitanga me ana -whakahaere kua uui nga tau, e. whakahaere ana te Kotahitanga, kaore i kitea he hua, ko te hua i nui ke nga miriona eka kua ngaro. Ko ta matau nei whakaaro e kore e rereke i nga tikanga I wbakaotia ete Hui i Papawai, mete whiriwhiri ate Komiti ite taenga ki Poneke, a mete tumanako kia paahitia tenei Ture, mo te Tai-Rawhiti, i tenei tunga Paremata, mete haere ano nga whakatikatika, kahore he Kawanatanga i penei i tuku mai ano ma te Iwi Maori e whiriwhiri, 'e whakatikatika e hanga he Ture .mo ratau Yv henua. ■ - _ Na mehemea ka peke katoa nga Iwi kite takahi i tenei-ora, kua tukua mai nei kite Iwi Maori tera e mutua e te Kawanatanga, ka pa ano nga mate o nga Ture tawhito kia tatau, kua rite te Pooti a nga Iwi o kon.3i.tae atu kia te Arawa,' te Hui itu ki Whakataane i te Maehe kua taha nei, ara ko Wi Pere ano, a me Hui nga Pooti, ahakoa he rnauahara tetahi Iwi i mua atu kia Wi Pere, kaua tera e tirohia, engari tirohia ko te hurihanga ote Tai-Hauauru, mete rato kite turaki i te Pire a te Tai-Rawhiti, i whakatikatika ai hei ora. Koia tenei kei te penei te takoto a nga Iwi o konei, a kua hainatia nga pitihana Inoi kite whare, kia paahitia tenei Pire mo te Tai-RaKiti anake. Heoi na tou hoa aroha. Na Henare Mahuika Pokiha.

WaikekenoAkuhata 15th 1899. • Kite Etita o "Te Puke Ei v Hikurangi.'' Tena koe me o hoa luahi i to tatau taonga me nga kaumatua hapai hoki i'nga tikanga ■whakahaere, e kaha ai, e u ai hoki te tu o to tatau taonga ienei '.va'etu mai nei imua i o tatau aroard; Kaati te mihi. Utama itu enei !kupu ruarua nci ki runga ito tatau

"Puke" hei hari atu maana ki nga marae o Aotearoa mete Waipounamu, a hex titiro iho hoki ma te ngakau hopu i tenei hanga i te kupu, ara mo te panui a taku whanaunga a Riwai Huihui o Tikapa, e mau nei i te Nama 11 o "Te Puke Ki Hikurangi" Wharangi 8,. ara mo tenei waahi o tona kupu e whakahua nei mo te Kirihipi, e mea nei hoki kua whitingia a Ingarangi kite kawe i te Mana Motuhake, e whakatika ana au mo tenei kupu au, kaati ake mo tera, ka buri iho te titiro o te kanohi ki tetahi o kupu, ara ki to kupu e ki nei koe, he rite tonu tona aroha kite iti kite rahi, ame tenei kupu hoki, kia u ki to tatau pooti, he tangata toa, he Urutoeo, he Upoko i takaia kite Akatea, he rnanawa i tuatia kite kai maro, e whakahe ana au ki enei kupu au. Noku nga Hapu i pooti kia Wi Pere, ko Opotiki te Whenua, ko te Whakatohea te Iwi o runga, kaati ki taku inohio iho kai ko atu pea i te tekau nga tau o tetahi pootitanga o Wi Pere l rongo tonu atu ai aku taringa, a i kite atu ai hoki aku kanohi ia Wi Pere e kauwhau ana i Opotiki, e penei ana ona kupu, me pooti atu ate Whakatohea katoa ki a ia, kite pooti atu ki a ia, ka ora i a ia nga Whenua, ka pena tonu mete miraka e maringi mai ana ite ute rite, kaati ko aku Whenua kaore ano kia mawhaki te pito, kotahi ano te Raupatu a te Wakana, mate Whenua, mate tangata, ko te Whenua a te Kawanatanga i homai ai mo te Whakatohea hei nohoanga, kotahi te waewae kai te Whenua e tu ana, kotahi te waewae kai te takiwa e tarewa ana, ko te ringa o te Kawanatanga kai raro e kukurae ana i tona Whenua i whakahoki mai nei mo nga Maori kia hoki atu ano ki a ia, kaati, mai o taua takiwa, i kiia i runga ake nei, i kauwhau nei tt Wi Pere, tae noa mai ki tenei takiwa, kaore he aha tahi a Wi Pere ki taku Iwi, e rite ai to kupu e ki nei, he rite tona aroha ki te iti kite rahi, kaati akuanei kai tenei prftitanga e tu mai nei, ka pooti katoa ano taku Iwi kia Wi Pere, koia nei taku aroha ki taku Iwi, he nui to ratau kahaki te pooti kia Wi, he aha te aha, koia ahau i Waiata ai ita ratau "Waiata tangi." Kaore taku aroha ki taku Whenua kai torohu ana koe ia ahau, kai ko ke nga korero whakaneke tonu au ki reira, nui noa o rongo Wi Pere me pewhea taku Whenua me tiro noa atu kite puaho, ko te korero e horo noa mai ra nga pa kai hau kai Poneke, ka rawe Kawana ki taana Ture hou, koia anake tona whakaro kia hopu taku ringa ki waenganui o te Waea, hei hari kawe korero ki Ingarangi kia te Kuini, e whae homai ra nga' Ture pai a te Atua, mo runga i te Whenua Ka papangarua te ruuritanga, no roto mai ano i taku tipuna ia Muriwai noho nei au u. Heoi, kaati iho i konei, kei waenganui te Ariki ia tatau. Na te Rahari H. Renata.