TE PUKE KI HIKURANGI. [PEREHI.] Kereitaone Hurae 15th 1899. Waahi Tuatoru O Te NGAKAU POURI.

Puke ki Hikurangi, Issue 10, 15 July 1899, Page 1

TE PUKE KI HIKURANGI. [PEREHI.] Kereitaone Hurae 15th 1899. Waahi Tuatoru O Te NGAKAU POURI.

Kua puta atu a matau whakaaro mo te hekenga ote Iwi Maori ki raro. mete ahua i heke ai, kei nga kai hou e heke ana kite ngakau, hei wai. hei toto, me nga wai hou e Inumia ana, ka noho tahi enei i roto i te ngakau whawhai ai tetahi, ki tetahi, i he ai te noho a te wai raua ko te toto, i runga i te kuaretanga o to Iwi ki orni tikanga oenei kai hou, me nga wai hou e Inumia nei ki roto i te ngakau, hei pupuii i te ora, ki ta te niahara i whakaaro iho ai. Xa nga tau maha nana i korero mai, kai tawhiti uoa atu koe o te tatau ote ora etu ana: Maranga etu ki runga, whakatafca atu kite tatau ote ora mo te tinana, Rapua ka kitea: Patukia ka huakina kiakoe te ora, me tetipu whakarunga o te Iwi Pakeha, te tangata naana enei kai, me enei wai e kainga nei, e Inumia nei e koe, hei wai, hei toto mo tou tinana tapu, lite tonu o korua toto, me o korua tinana, he iti nei te mea i tau wehe ai korua, na o korua reo. me o korua kiri, kua haere te Whakakotakitanga o korua reo, kai te mania tena i roto i ou rohc katoa, he Whakakotahitanga tika tena mo korua, ko te mea ka waiho kia koe ko te kakano oto kiri, hei pikau i tou Ingoa nui ite Maori ki era atu Whakatipuranga, e tu niai nei ite waahi ngaro, ina whakapaua tou ngakau, me tou Hinengaro kite kimi, kite Patuki ite tatau ote ora, mete tokomahatanga, ko te ora tuatahi kua herea hei huu mo nga Waewae, kia Takatu ai koe kite Patuki i tenei oranga tuarua, ko te oranga tuatoru kai te Atua tena e pupuri mai ana, hei manawa tuturu mo nga oranga katoa, e Patukia nei e koe. Te Iwi ka tika te tohutohu a nga tau maha e korero nei, kua whakaatutia e matau te tokomaha ote Iwi Maori i te tau 1852, takoto mai tae uoa mai kite tau 1896. ka kitea e tatau he nui rawa nga mano Maori kua ngaro, kite mahara ake kaore i heke atu ki etahi atu Moutere noho ora mai ai. Ite mea kaore e rongona he heke nui to te Maori ki Hawaiki, ki etahi atu Moutere ranei, mehemea i pera kua pai, ahakoa roa e ngaro ana, tena ano e kitea te kakano kiri Maori, tokomaha e hoki ana mai kite fcoro mai ia tatau, mete mau mai i etahi rongo korero papai o era atu Moutere i noho ai ratau, me ona Matauranga, me to ratau tokomahatanga, me a ratau whakahaere pai i tipu ai ratau, i ora ai, kua korero mai hoki kia tatau ite ara marama ote whairawatanga, me to ratau kaha kite Whakapono kite Atua nui o te rangi, penei kua waiho hei pai, hei maaha, hei koa, hei hiahia mo te ngakau, mete Hinengaro, kia whai atu hoki i muri ito ratau heke, kia kite i te takiwa o te ao i noho ai ratau, me a ratau tamariki, me a ratau wahine, mehemea i tata atu kite tekau ma

ono mano 16,000 tangita kua heke nei, tiuiata mai i te tail 1852 tae mai ki to tan 1896, ka 43 tan, penei kna nui nga mano, kua tapiritia atu ki tenei 16.000 mano kua heke nei. Kaati kua kitea nuitia ake kaorc i penei mo tenei ahua kua tuhia i runga ake nei engari kua heke ke atu kite Wheiuia, mete kaiuga o Aitua, oti atu e kore e rongon.i te reo o enei mano tangata, na konei ka pehia, ka u'nia, te msiha, te koa, mete ngakau hiahia e te pouri kerekere, mo te ngakau tangi, he aha. ra te take i tu mai ai i tera taha o te tan 1853, i hinga ai i tenei taha, he mea nui ano tenei hei tii-ohanga ma nga kouhi, hei kimihanga ma te ngakau, hei wnakarongotang.i ma nga taringa, king.i tohutohu me nga matauranga, kua horahia mai nei e te Iwi Pakeha ki o tatau aroaro, kua noho nei tatau ki rare i te mana o ana kai, meonakakahu, me ona whare, me ana ture, kua horahia mai hokiteora o te whakapono hei mauawamo rotoi nga mahi, hei tautok) i te ngakau rapu hei whakaniama i te ngakau pouri hei huanui rapunga atu i te ara i nga mahi e hiahiatia atu ana e te ngakau tangi. No te 21 o Hune i te ahiahi o te Hatarei, i huihui atu nga Kaumatua, nga taane, me nga Wahine, nga Tai-tama, o Wairarapa, ki te°aroaro o te Rev Wiremu Minita O Whanganui, kite paparewa tuarua o te Waiponnamu AVhare Hui, ka mutu te Himene mete Rongopai. ka kauhau a te Rev Wiremu i tetahi take nui o te ngakau pouri, kua pa ki etahi Iwi nunui o te Ao, Iwi kaha e rongona nuitia ana e tatau nga Ingoa, me nga mana, Ko te timatanga i te Rongopai a Hoani, tuarua i a Ibaia. Ko te take o te hinga o enei mana e rua, na te mahi Ratapu. Ko te mahi a tetahi o aua Iwi, he ra whawhai na te tangata kite Kan Puuni nga Ratapu, me te hui te Iwi kite mafcakitaki. He tikanga t-jturu tena na tena Iwi, he Iwi toa whaimana kite whawhai, i tenei wa kua heke tdna mana. Ko tetahi o aua Iwi, he Ratapu tana ra purei Hoiho, me era atu takaro. No tenei wa ka kitea kua hoki toona kaute ki raro. Ko era atu mana nunui e pupuri ana i te Tapu o te Ratapu, e ata whakaritc ana i nga kupu mo taua ra, e ono ra ma te tangata, kotahi ra ma te Atua ko te Ratapu, kai te piki ki runga te tipu o te tangata, me nga mahi, mete mana o aua Iwi nunui e pupuri nei i te Ratapu ma te Atua anake. Ka kii a te Rev Wiremu, te Iwi e ono nga ra mau, kaua e tahaetia e te tangata te ra kua oti i te Atua te whakarite mana ake, me ana kai mahi tena ra kotahi, titiro atu ki era Iwi nunui, hei tauira mai ki roto i o koutou ngakau, ko nga Iwi e rua nei ko Paniora me Wiiwi, ka mutu te Karakia ka rongo nga taringa ki tenei tohutohu, ka hopu te ngakau pouri. Te Iwi koia i korerotia ai i runga ake nei, tirohia te hinganga o te tipu o te Iwi Maori, i tenei taha o te tau 1858, ata titiro, ata whiriwhiri marie, kia mahaki te ngakau, kia mau te hinengaro kaua e whakahoha, he ngakau pouri nui e tuhituhi nei i enei korero. Kua puta te kupu a Apirana T. ,Ngata Roia Maori i roto i te Hui o te Kotahitanga

o nga tamariki o te Aute Kareti, i tu ki Taumata-o-mihi Tuparoa, i te takiwa o Waiapu, i penei tana kupu kia Ngaati Porou, me era atu Iwi i tae ki taua huihuinga, i muri mai o tana whakamaramatanga i te heke o te Iwi Maori kite Po, mehemea ka penoi te ruaringi nui o te Iwi me ic ahua o te takiwa i waenganui o te tau 1553, mete tau 1896. Ki tana whakaaro mehemea ka kcro te iwi Maori e rap a huanui kite ora tinana mete ata titiro ki enei mate e toru, ko te heke nui kite oueone ngaro atu katahi, ko te koopu paakoko ka rua, ko te matemate o nga kouungahung.i, i roto inai ano i o ratau hakui ka toru, ko nga kohungahunga hoki e mate pera ana kaore i noho ki roto i nga kaute a te Pakeha, ko tatau anake kai te mohio me nga mea i whanau mai, tae ana ki te ono marama mete tau ka mate ai. he nui cnei roano mehemea i ora, hei whakakapi mo nga mano i tauia e nga Kawanatanga o mua kua ngaro nei kite Po, mehemea kite waiho noa iho, penei i enei wa ka taha nei ki muri, ki tana whakaaro ten a e ngaro rawa te kakano kiri Maori i roto i nga tau eHOe tu mai nei i mua i o tatau aroaro. • Kua taia atu e matau te reta mai a te Peneha Minita o Whanganui, he tautoko i te nsrakau nouri, mete roimata heke nui i te Konohi mete Paparmga, me ata titiro taua reta a te Peneha, kei "Te Puke" Nama 9 wharangi 5 o te tan rua, he ngakau pouri, he ngakau ata rapu, he ngakau patuki, na reira ka whangaia te Kuri kite Tupeka, hei tautoko i toona whakaaro, na reira toona Iwi i pakoko ai nga Wahinc me nga Time, na te Tupeka i ngoikore ai nga toto. Ka tautoko matau i te whakaatu a te Wiremu mete Peneha, tokorua enei he Minita anake, ka tautoko hoki matau i nga whakamarama a Apirana T. Ngata, kua korerotia i runga ake nei, he Roia Maori tenei, no roto i te Kotahitanga o nga Tamariki o te Kareti o te Aute. Te Iwi ki ta matau whakaaro tika, pono, me tautoko te Iwi nui tonu, ara nga Iwi e rua Maori Pakeha, me tuku mai e te Iwi Pakeha ana ritenga whakahaere mo nga kai, me nga kakahu, tae atu ki nga Whare o te Pakeha, me nga wai puna, me nga wai o te awa, nga wai ua. e heke ana i runga i to Whare ki roto i nga taika tunga wai, mete ahua tiaki i nga marae me nga kainga noho, ta matau whakaaro mehemea he pukapuka tonutohu kai te takoto mai i te Iwi Pakeha, e ahu ana ki nga kai me nga kakahu, mete tiaki i te tinana me ona rawenga katoa, ka pai matau kia tukua mai ma matau e whakamaori, e panui atu ki nga Iwi Maori. Ka nui te tautoko o nga tangata o Wairarapa, i te haere mai Apirana T. Ngata, ki te tomo tomo haere i nga takiwa o te TaiRawhiti, mete titiro i te ahua o te noho me nga mahi a nga Iwi, e mohiotia ai e to ratau Komiti, ina takoto atu te ripoata ia Ngata ki o ratau aroaro hei tirotiro, hei mohiotanga mo to ratau huihui, kai te pai ranei te haere mete noho me nga kainga, tae atu ki nga Whare moenga me nga Whare Hui, mete ahua o nga tangata oia takiwa oia takiwa, kai te kino ranei. kai te ngakau kore kite

ora tinana e maharatia nei e ratau, ko te take tera ote maringi nu> ote Iwi kite mate, i timata mai te tu o tenei huihui i te tau 1896 e raa tunga kite Aute, no te tau 1898 i a Tihema, ka tu ki Taumata Omihi Tuparoa, i te takiwa o Waiapu, he mea karanga raai na nga Rangatira o Ngaati-Porou. Kua whakaaro hoki matau nga tangata o Wairarapa, mehemea kaore he karanga a etahi Iwi kia tu ki o ratau takiwa i tenei tau, tena matau e karanga kia huihui mai ki Aotearoa mete Waipounamu me Hikurangi whare hui, ki ta matau titiro, he tika tenei Kotahitanga o nga tamariki, he kimi i te ara i haere nui ai te Iwi kite mate, mete pakokotanga o nga tinana ora, mete matemate o nga kohungahunga, me nga mea i nga kopu o ritao hakui. E whakaaa ana hoki mifcau kiatautoko te Kawanatanga o te Koroni i tenei mahi pai a nga Tamariki i puta mai i te kura, he puawai tuatahi tenei i puta mai i a ratau tohutohu mo te Iwi Maori, kia kaha te tuku i nga Tamariki kite ako i nga matauranga katoa i roto i nga kura, to ratau putanga mai ki o ratau matua mete Iwi, ka kitea e ratau, kua rite to ratau Iwi ki nga roto ki iif»a awa e mimiti nei i te kaha o te ra, heoi. tu tonu atu ratau Kite kimi kite haahau ite matapuna o tetahi awa-nui, hei tukunga ma ratau i te wai ki nga roto me nga awa ririki kua mimiti nei i tb kaha o te ra, e ki ai aua roto me aua awa, a maringi noa ki runga ki te oneone titohea, hei whakawairakau e pihi ai te tarutaru ki tona puawaitanga, mete whaihuatanga. Kua tu mai ratau hei maiua tohutohu ia tatau ki nga ritenga pai oto awa-nui i tikina noi e ratau te wai hei whakamakuku hei whakaki ia tatau kua maroke nei, hei whakawairakau i nga titoheatanga i roto i te Iwi, heoi he kupu ma tatau, ae ae, kia kaha, kia kaha, kia toa kia maia. Kaore i mutu. "Te Puke Ki Hikurangi."

Papawai. Hune 22 1899. Taimana Tiupiri o to tatau Kuini atawhai, i paritia i Papawai i te 22 o Hune 1899, hei whakainaharatanga kite ra nui o te ao, i hui ai ahua taugata katoa, i raro i te ra ki lngarangi, whakahari ai i o ratau tinana, i te aroaro o te Rangatiratanga mau tonu o lngarangi, me era atu Moutere kai raro i tona maua whakaora, i pota mai ten =i ra nui ite tau oto tatau Ariki, 1897. 1 tana tau ano ka puta mai te kupu a te Kawanatanga, na Timi Kara i tuku mai ki nga Kaumatua, kia whakaritea atu etahi Tai-tamariki, hei kawe atu i te maua o te Iwi Maori, ki roto i te ra nui Taimana Tiupiri oto tatau Ka ni atawbai, moua i tutuki atu kite 60 tau, e noho ana i runga i te Torona ona Tipuna i tona Moutere i lngarangi; Me haere ratau i roto i te Kahu Hoia, ma te Kawanatanga ratau e arahi pai tae noa kia te Kuini, kite noa ratau i ona mahi o taua ra, me nga Iwi o te ao i hui ki lngarangi, kaore he ra penei te nui o mua atu i tenei- Ma te Kawanatanga ano ratau e whakahoki pai mai kia koutou; 1 runga i tenei whakaatu a Timi Kara, kaore nga, Kaumatua o Wairarapa i roa e titiro ana ki enei kupu ka whakaaetia, ka tukuna atu ki nga tamariki, heoi ano ta ratau ae, ka haere matau ki roto kite ringa o te Kawanatanga o Niu Tireni, he roa ratau e noho ana i Poneke; Whakaako ai ki nga ritenga o te Hoiatanga. Ko Tunuiarangi i tangohia atu e te Kawanatanga hei Kaumatua mo ratau.. No te wa i haere atu ai i Poneke ki Riritana, ara ki Pootikupa, Ko Tutaanekai to ratau Tima i haere atu ai, eke tahi atu a Timi Kara, me Tamahau Mahupuku, me etahi o nga Mema o te Paremete o te Koroni, ki Pootisupa tuku atu ai i nga Hoia Maori, Pakeha, pikau atu ai i te mana, mete Ingoa o te Iwi Maori kia te Kuini, me ona Rangatira, me ona Iwi kua huihui mai ra ki tona Moutere. Heoi ano te kupu a Tamahau kia Kapene Tunuiarangi, me ana Hoia, i to ratau ekenga ki runga ia te Ruahine Tima, hei kawe atu ia ratau ki lngarangi. Haere, kia mahara ki ts huanui e haerea na e koutou, ehara i te Tua-whenua, ko te Rangatira nana enei mea katoa kai te waahi ngaro, ko to Whakapono ki roto ki to ngakau, a hoki noa mai koutou i runga i te rangimarie, kaore au e hariru kia koutou, mehemea kaore koutou e hoki mai, ka tika te hariru ringaringa, ko tenei e hoki ana mai koutou i runga ite ngakau hari nui, haere e aku Mokopuna. Tunuiarangi, haere koutou me o Taina Tuakana, me a koutou

tamariki, haere i runga i te tnoana, i te huanui mai o nga Waka o tatau Tipuna. No te 29 o Aperira i eke ai ki runga ki to ratau Tima. Mo te 80 ka ngaro atu i Pootikupa ki te Moananui a kiwa. No nga ra timatanga o Hepeteina ka tae mai a Tunuiarangi, mete Kanara Piti, me nga Kapene Pakeha, me nga Hoia Maori, me nga Hoia Pakeha ki Papawai. Ka tae mai a Timi Kara, he whakaboki mai i nga Hoia Maori ki Wairarapa nei, ko nga kupu tenei a Timi Kara. "Kua rite ta tatau hiahia i tukua atu ai a tatau tamariki, hei kawe atu i te ahua o te Iwi Maori, kite raarae o to tatau Kuini, me ona Rangatira, tona Iwi, te putake mai o to tatau ora, i tukua paitia e koutou nga tamariki nei, ki roto i te ringaringa o te Kawanatanga, hei Hoia, e mohiotia mai ai e te ra Iwi, kai raro tonu tatau i te mana o te Kuini e pupuri ana, he nui nga korero kua tae ki reira korerotia ai, kai te mahi tonu te Iwi Maori ite kino ki runga i tenei Motu, na tenei ahua kua tae nei a tatau tamariki, ima roto atu i te Kakahu Hoia i tae atu ai ki reira, mete whakamarama nui hcki ato ratau matua pono, ate Pirimia ote Koroni, kite Kotahitanga o te Iwi Pakeha. mete Iwi Maori, ki rcto ite Ture, me tz titiro mai a nga Koaohi Matauranga Rangatira hold o era Iwi, kua huihui nei kite Marae nui o [ngarangi, te matua Wahine ote Iwi Pakeha, naana i hora tona Iwi kite ao katoa. Kaore i whakaae tetahi wahanga ote Whare Paremata kite hiahia o te Kawanatanga. kia haere a tatiu ta'uiriki, hei whakaatu i te ahua o te Iwi Maori ki tera Marae, he nui te riri, mo nga korero a nga Mema whakakore-kore, na to matau kaha ka puba tenei tikanga, hei nr.iru i nga korero kino, me nga whikaha»vea mo te Iwi kai tera Marae nui e takoto ana mai, ite mahi a te ringaringa, ms te pene, me to m<imangu, kii katoa nga Pepa o tawaahi i te \vhakamoemiti, mete hari mo a tatau Hoia Pakeha, me nga Hoia Maori o Nui Tireni. Hei tohu tenei mo tatau, me o tatau whakatipuranga, nga tangata o Wairarapa, he Waka mo koutou hei Hoehoetanga ko te rangimarie, ko te ngakau niihaki, mete ngakau tatu, hanga ia to koutou Whare ki runga i te Toka Kohatu, kia puta rawa ake nga riri ate hau, ate ua, mete waipuke, e kaha ana te tu, kaati a hanga whare ki runga kite one-p:i, puritia te ra 22 o Hune, te ra Tiupiri ote ao katoa mo te Kuini, kua tae mai te whakautu mo te mini a te Iwi Maori i tuku nei kia te Kuini, kei te K uvanatanga, tenei ake nga ra poto ka tahuri matau kite mahi." I korerotia e Timi Kara enei kupu i roto i Hikurangi, i muri mai i te whai-ki a nga , kaumatua, ko te timatanga tenei o te pupuri i tenei ra, nui haere ake nei tae noa atu ki tona wa e mutu ai, ite 20 mete 21 ka huihui mai nga Hapu o Wairarapa kite marae ote Roiigotaketake, me Whakapaumahara, no te 21 ka tae a Hamua me nga Hoia e 60, ko Tamaiwhakakitsaterangi me Karaitiana Te Korou i mua, i runga i te paki, e rua nga Hoia i mua, kotahi i tetahi taha, kotahi i tetahi taha, e rua nga Uniana Tiaki i aua kaumatua e pupuri ana, no Ingarangi mai ano aua haki, na tetahi Rangatira Manuao i hoatu ki nga Hoia Maori i to ratau ekenga i runga i te Manuao i te ra whakakitekite i nga Manuao ate Kuini, i muri atu i nga kaumatua nei, ko nga Hoia katoa, tokorua, tokorua, ko nga Kapene i waho, mete tino Kapene, reo onga Hoia, i runga hoiho katoa, ko nga potae, i rite ano ki nga potae o nga Hoia i haere nei ki Ingarangi, ko nga koti, he puru, me nga pu, me nga peneti, me nga hoari, ko Kapeue Rimene Wiremu Tinitara, te kai karanga, ko Hamuera Pita Kawana te Piukara, ko te Rimene me Taiawhio Te Tau, i tae enei ki Ingarangi. Ko Rimene Wiremu Tinitara, Kapene. " Taiawhio Te Tau, ... Kapene. " Hapeta Whakamairu, ... Kapene. " Parata, Kapene. " Ngarori Tamihana, ... Kapene. Ka rite te haere mai ka tae kite marae, ia wehe nga Hoia me o ratau Kapene kite marae mo tera mahi, ka pai kite titiro auii, he kupu ano, kua tu rarangi, he kupu ano, kua tu mai e rua nga rarangi, he kupu ano, kua piri nga pu kite kaki o nga hoiho, he kupu ano, kua tauhinga ki mua nga tangata katoa, ha kupu ano, he rite tonu te hekenga tu anal te Whenua, he kupu ano, kua pakaru, kua wehewehe kua mutu'. Ko nga kaumatua i nga haki nei, kai te rori e tu ana,

me nga taane nga Wahine nga tamariki, ka pakaru mai nga Hoia, ka huri hoki te Iwi ki te tukutuku i nga hoiho, me nga paki, ka, mutu, ka pa te karanga o te noho kainga, ka tau kite whare ki Hikurangi, ka tangi, ka whai-ki mo te here i te aroha o nga Aitua ki roto i te 22 o nga ra o Hune, te wehenga o te tau, te kai pupuri o Takurua, te Taingawai o te Waka a Tamarereti i kumea atu ra kite rangi hei whetu, hei whakaatu i te ahiahi i' te waenganuitanga o te po, mete haenga o te ata, ko Tamarereti, he tangata tupato, kaore ia i noho kite kei c tona Waka, i haere ia kite Taingawai noho ai, kia kite tonu ai ia i te putanga mai o te wai ki roto i tona Waka, kia riro tonu ai mana ake ano e maka atu taua wai kite moana, koi tino nui rawa te wai ka uaua tana mahi, i runga 1 te tupato o Tamarereti, pai tonu tona Waka, a tutuki noa atu ki tona mutunga, e tu iho nei he whetu te tangata, te Waka, te rapa, te tauihu, me tona punga, ko te aonga ake te 22 o nga ra, ka hapainga te haki luniana, e mau ana te ahua o te Kuini i roto, ka rewa ki runga o te pou o te Rongotaketake, ka eke ki runga rawa, i te tekau o nga haora o te ata 10 a.m. ka timata te maati a nga Hoia Maori e 60, ko Tamahau me Apirana T. Ngata i mua i runga Paki, me nga Haki luniana Tiakianga Kaumatua o Hamua i haere mai ra i mua ia raua tokorua nga Hoia, ko te Piukara me tetahi ano, ko Kapene Hapeta Whakamaiuru i to raua taha maui, ko nga Hoia ki muri atu tokorua tokorua, ko nga Kapene i waho e haere ana i runga Hoiho katoa, i haere atu i te Marae o te Rongotaketake, ka ahu atu ki Koreitaone taone Pakeha, i reira a Kapene Tunuiarangi me Kapene Tai Te Tau e tatari ana mai, ko te Iwi i noho tonu i te Marae nga Taane nga Wahine me nga Tamnriki me nga Kaumatua. Ka maati atu nga Hoia kotahi tonu te reo e rongona ana, i te timatanga atu o te maati tae noa mai kite Marae no te Rimene Wiremu Tinitara, i te raea ka maaro te haere ka pa te reo toorotu, he rite ano te toinga o* nga Hoiho, kihai i roa kua tutaki kia Kapene Tunuiarangi me Kapene Tai Te Tau i Kereitaone, uru tonu mai ki roto i te Tufcira, ko Kapene Tunuiarangi kite taha katau o te Paki o Tamahau me Ngata, ko Kapene Tai Te Tau kite taha maui, tae noa ki tepito ki runga o Kereitaone, i haere atu ma te Peek.Raina, ka pa te reo Rewhe Wiira he rite ano te huringa ki taha maui, mete haere tonu nga Hoiho, ka hoki mai ma wacnganui tonu o te Taone katahi ano te Pakeha ka matakitaki mete mihi nui ki nga Hoia Maori, e p;ipuri nei i te ra Tiupiri o te Kuini, mete mihi kite pai o te wh.ikatipu, rite tonu kite ahua mo tera turanga tangata mo te Hoia. ka mahue atu te Taone ka pa ano te reo toorotu he rite te ngaruetanga, kaore i roa kua tae kite Marae ka mahi nga Hoia ka pakaru, ka mahi i te waewae, ka mutu ka takoto te tina ma nga Hoia me nga Kaumatua nga Taane nga Wahine, ka mutu ka eke ano nga Hoia ki runga i o ratau Hoiho, ka haere ki roto i te Taiepa a Kaukirangi Naera me ona Taina me a ratau Tamariki, ka rupeke ki roto ka timata te whakatutu mete karangaranga, he pa' kite titiro atu a te kanohi tauhou ki nga mahi o Ingarangi, te haere tuatahi he Koau Maaro kotahi, kotahi, tuarua, he Tokatumoana e toru e toru, Tuatoru, he Huia Upoko ko mua i whaiti komuri i wbanui, tuawha, he Hiwi Maire tokowha tokowha, tuarima, he Maka a Whana ka oma, tuaono he Kuratakaipuni ka huihui, tuawhitu, he Wharaupo kapakaru, heoi ano ka mutu, i hui katoa te Iwi kite matakitaki, he nui te Pakeha i tae mai kite matakitaki, kite mahi a nga Hoia nei, ka ahiahi ka timata te Hui a te Pakeha mo te Kanikani, nga taane nga Wahine, e 5/6 tapara tikiti,. e 2/6 tingara Wahine, e 3/6 tingara Taane, he nui rawa te Iwi Pakeha i tae mai kite whakanui i tenei poo te ra Tjumana Tiup'.-i o te Kuini hui atu ki nga taane me nga wahine Maori, pai ana te ahua o nga Iwi e rua i tenei po, kaore he raruraru. kaore i kitea he tangata inu wai-kaha i tae kite marae, me roto i nga whare, ahakoa i nui rawa te taenga o nga Iwi e rua kite marae, no te 12 karaka o te po, ka takato te tina, nui atu. hoki i to te awatea tjna, ko nga Pakeha i tae mai ki tenei kanikani, ko nga tangata whaiwhakaaro anake, me nga Wahine whai-wha-kaaro o te Iwi Pakeha, kaore he raruraru, a. pakaru noa ta ratau takaro i te ata o te 23 o nga ra, ko te putake o tenei kanikani, ko-

nga moni i puta mai bei hoko kite Hamoniana mo roto i nga karakiatanga kite Atua o te Kuini Wikitoria nana nei ona tau i tae ai kite ono tekau 60 tau e noho ana i runga i te Torona ona tipuna. me rona Honore nui i puta mai ai ko te Taimuna Tiupiri, te ra haringa o te ao mo nga kikokiko tangata, kua tae mai te Hamomana kai roto i Hikurangi whare, ko nga toenga'o nga moni, kua kawea e te Komiii tamariki taane, Wahine nana tenei tikanga i whakahaere kite peeke poutapeta takoto ai, tatariai ki tD 22 o liune e tu mai nei i roto i te tm hou. tokorua nga kai-tiaki, ko Taituha Roora Waitcre o Papawai, me Pahira Anaru Tuhokairangi o Hurunuiorangi, bei tohu teuei mo te piri pono o nga Maori me nga Pakeha o Wairarapa, mai ano o enei tau maha ka taha nei ki niuri tae noa mai ki tenei ra, ahakoa nui etabi raruraru i puta ake i tenei takiwa, kaha tonu nga Iwi e rua kite peehi kite takahi ki raro i o raua waewae, no te 23 ka takoto etahi Take korero bei whakatau, i muri o te ra ka whakaaro nga kaumatua, ma Apirana T. Ngata te korero tuatahi i nga tikanga i kitea mai ai ia ki tenei takiwa haere ai i roto i te Iwi. Ka tu a Apirana ka korero i tc whakaaro i tukua mai ai ia e te Komiti o te Kotahitanga o nga tamariki o te Kareti o te Ante, be roa e korero ana, be veka nga kupu kite whakarougo atu a te ngakau pouri, mo te nui tangata ka ngaro nei kite po, nui tangata haere kite p.), iti tangata e mabue ibo kite aoturoa nei, raubitia, manaakitia, bonoa, kua tukua atu tetabi waahi o te whaikorcro a Apirana T. Ngata i te Nama 9 o te "Puke Ki Hikurangi," maua ano a muri e tuku mai, ka panuitia e matau. Take Tuarua. Ka tu ko Hoori Tubua Te lluki ko tana whakamarama mo te hui i tae ai ratau kite Hoiere, ka panuitia te pukapuka o nga korero o taua hui e te Wainobu te liuki. Take Tuatoru. Na Purakau Maika mo nga korero o te hui ki Porangahau, i tae ai a isiveaba Tamaki, a Karaitiana te Turuki te Korou, A Kahungunu Manibera Maaka, Purakau Maika. Ka panuitia mai nga kupu o taua Hui, e Purakau Maika, kua oti te panui i te Nama 1) o "Te Puke Ki Hikurangi," no te 2-1 ka bold a Hamua nga Taane, nga Wahine, me nga Tamariki, me a ratau lloia. Ka noho liio konga KiumatuakoNireaba Tamaki, ko Tamaiwhakakiteakiterangi, ko Karaitiana te Turuki te Korou, ko Tanguru Tubua, ko Tipene Matua. ko Ngakuku Tamati, ko Purakau Maika, ko H. T. Wbatahoro, meTunuiarangi, ko Tamahau i hold he mamae, ko te mahi a nga Kaumatua be wbakatopu i nga. take katoa kia marama te takoto hei tuku atu kite Kawana, o te Koroni mete Pirimia Minita mo te taha Maori, be titiro bold na ratau i nga tikanga pai e tipu ai nga whakahaere o roto o te Rohe Potae o Wairarapa, mo te tangata me nga mahi, no te Paraire te 30 o nga ra ka tae a Timi Kara ki Papawai kia kite ia ua kaumatua, ka tukua atu a ratau taonga, ka waiho atu ma ratau ano e tuku atu, ka hoki a Timi Kara, ka mutu ka hoki nga kaumatua o Hamua, ko etahi, mo te haere ki Poneke, no te Mane te 3 o nga ra o Hurae ka haere enei ki Poneke, a Nireaha Tamaki, a Tipene Matua, a Tanguru Tuhua, me ta ratau Tamaiti me Huihui Tipene Matua. No te 4 o nga ra ka hoki a Purakau ka haere tahi a Apirana i a ia kite ra wahi haere ai, kaore i tukua Apirana e Tamahau kia haere kite pito whakawaho o Wairarapa me nga kainga o te takutai he titiro nona ki te ahua mi*te o Apirana he nui te makariri o tenei wa, he raumati te wa pai hei haere - nga mou i tenei takiwa ko te take i puta mai koe i roto i te takiwa wera o te motu nei hei roto tonu koe i Wairarapa haere ai, waiho atu era kainga mo tetahi wa pai, i te mea kua tautoko katoa nga tangata o Wairarapa i ta koutou tikanga whakaora tangata, ko nga kainga anake i mahue atu ko nga tangata kua kite katoa koe i te hui o te 22 ka hori nei, me whakatutuki e koe to haere ki Maungarake me ona raorao me roto i Ruamahanga ki runga me tae kce kite hui ka tu nei ki nga Tauewaru Te Oreore a te ono 6 o nga ra ka tae katoa atu nga Tamariki taane me nga Wahine ki taua huinga, kite pai ka tae ano au ki kona tuku atu ai ia koe kia kite hoki i nga kaumatua o Hamua me nga tai Tamariki kai a ratau pea etahi kupu kia koe, kua rongo hoki koe i taku kupu kia whakakotahi nga

tai Tamariki o tenei whenua kite kind kite haabau i te ora tinaua me teahu whenaa me era atu tikanga e whiwhi ai ratau kite mgoa pai. -Te Puke K'. Hikurangi." He Tautoko I Te Ngakau Pouri. He mea tuku mai, na tetahi o tatau hoa Pakeha, kia whakamaoritia, et? "Pake Ki Hikurangi," he apiti atu kite Ngakau Pouri. He kupu tohutohu kite Iwi Maori, e ar> hatia nei e au, he kupu whakaatu mete whakarite hoki i te kaha o te tangata, ina whakaaro ia ki nga tikanga i whakaatutia ake mo nga tikanga ote ora. Ite tau kua hori ake nei i haere tahi a Hoani Peteri Mr (Jno Petrie,) kai-whakahaere o te (Otakou Witinihi) me tona hoa, he tangata e rongonuitia ana, mo te haere Paihikara. I timata ta raua haere i Nerehana Whakatu, ko to' raua hiahia kia tae raua ki Kereimauta kai ko atu 192 maero te pamamao, te taima i timata ai ta raua ko te rima o nga haora o te ata o te Paraire, kaati ko Hoani Peteri ehara ite tangata kai paipa, a, inn ranei i nga wai kaha. 1 oti i a ia tana baere i roto i nga haova 19, ahakoa ko te haanui ki taua kainga be kino, be piki i runga maunga mete ua hoki, kaati ko tona hoa lie tangata kai paipa, mete ngumgan tupeka h.)ki, i haere ia mete mm h i.-re ano i tana patara wehike, i rung i i tona tuara mo te huarahi, otira kahore an 3 i tumid te ri.ua te kau maero ka tmga, kaati ko te korero tenei a Hoani Peteri, he rite tonu tona whakahaere i ona kainga, kaua nga kai rangatira, ara nga purini me ra atu tu kai, kia rite tonu nga haora o te moe, kaati he kupu ano tenei na Hoani Peteri, e ono nga tau i mua atu e kai paipa ana ia mete inu paku nei ite \va:piro, heoi ko tana whakaaro tenei meheuiea ko tona takiwa e kai waipiro ana mete inu nei ia u kore rawa e tutuid i a ia tenei haere roa, heoi kai te tinj whakaaro ia, kaua nga tangata katoa e inu i nga waipiro o ia ahua oia ahua, a mete paipa hoki ake tonu atu, ko a tatau mahi kia rite tonu,engari kia ma tonu a tatau mea, o tatau tinana tae atu hoki ki o tatau kakahu, kaati mehaereereme te ura ano ki ngi ng ihau e rite ana, ara te Omaoma te kcrere te Mekemeke Karapu, me era atu tu tikanga kia pai te noho o nga toto i roto i o tatau tinana, kia rite hold te kite Kaukau, kaati me arai atu te purei kiiri me nga tikanga pjtipeti katoa, ano he Nakahi paitini. Mo nga kai ko nga Ika hou mete Paraoa pai anake, ahakoa lie ma he Paraoa paraone ranei, ko te Miiti kia kotahi tonu kainga i te ra, ko nga mea hei inumanga ma tatau ko te Tii kia kotahi tonu te inumanga ite ra, a hei te Tii hou, mo era o tatau kainga hei te Kawhi mete Koko mo te moenga, kia rite tonu te haora haerenga kite moe, kia whitu nga haora e moe ana nga Taane, ara, kia waru nga haora mo nga Wahine, ehara i te mea pai mo te ora o te tangata te moeroa, kite whakan'tea enei tikanga katoa ka pai ai te tupu mete whakapiki ite kaha oto tatau ora, ma konei hoki e tau ai he painga, mete koa kite Iwi Maori e aroha nuitia nei e au. Na J. P.

He Rawhiti te Rawhiti, he Hauauru te Hauauru, e kore raua e hono, e tutaki, a tu rano te rangi mete Whenua ite aroaro ote Atua ite ra whakawa. Otira kore ake he Rawhiti, kore ake he Hauauru, kore he rohe, he momo tangata, he uri, kite tu, he tokorua raua he toa anake, he konohi, he konohi, ahakoa i kurnea mai i nga topito o te Whenua. <Sr Eruera Whakaahu Te Kahu-ote-rangi o Kauangaroa, tena koe, e kore e wareware te mihimihi te rakau reo, i waiho e o tipuna, e mohiotia ai he Maori te Maori no Aotearoa, mtSirapawa, tena koutou, mete aroha oto koutou matua kua wehe ake nei i roto i nga turanga Rangatira, me nga kai hautu ote Motu, kia ora koe, e kore a "Te Puke KiHikurangi" e pouri mo kupu tohutohu e kitea iho nei, e korero ake ana i roto ite Tiupiri Nama 57, Wharangi 2—3—4, mo aku kupu e wha, i korerotia atu e au kia koe i toku Nama 2, me toku Wharangi 1. Tuatahi, ko te kararehe. Tuarua, ko te nakahi. Tuatoru, ko te ao makariri. Tuawha, ko te ao matekai. Ko aku kupu tenei i pau katoa nei to kaha kite whakahe, me to tawai kite Tai-Rawhiti.

1. He patai taku kia koe, tenei ranei yj Tai-Hauauru te mau tinana nei ki enei kai ) korcro nei koe. 2. Patai, tenei ranei te Tai-Hauaurn te mau tinana mai nei kite wbakapono, mete karakia ki nga Atua o nga tipuna Maori, e whaikorero mai nei koe. 3. Patai, tenei ranei te Tai-Hauauru te noho mai nei i roto i nga pa i runga i nga maunga, i puta mai ai nga hau whakaora, mete tu ano nga whare puni, tupa rawa kia kore he angiangi hau e puta ki roto, mete takoto nga patu W hawhai katoa e tohutohu nei .koe. 4. Patai, tenei ranei te TaiHauauru te kakahu nei i nga kahu Maori i nga ra katoa, mai ano o te wa Maori tae noa mai ki tenei ra. 5. Patai ngakinga, mabinga Taewa, Witi, Kaanga, Oti, Kumara, Taro, Kapiti, Paukena, Merengi, Tanapu, Korau Maori, Kukamo, Raaka-merengi, Kiki, Kareti, Pahenepa, Rerihi, Pi, Pini, Pitirutu, Paare, Kau, Hipi, Poaka, Nanenane, Kuihi, Parera, Taketake, Tikaokao, me era atu kai kikokiko, kai te karakiatia ranei te mahinga o enei kai, mete whakatiputanga a te Tai-Hauauru ki nga karakia Maori a nga tipuna, i momona ai ona hua mete kiinga o te kopu o te tangata. 6. Patai, Waina, Kuini, Aporo, Pititi, Eperekooti, Paramu, Piki, Here, Pea, Waanati, Maarapere, Kupere, Karani, Toropere, Paahipere, me era atu rakau hua, kai te karakiatia ranei ete Tai-Hauauru ki nga karakia Maori a nga tipuna te whakatiputanga o enei rakau me te momonatanga ona hua. 7. Pi;t;u, meheuiea kua piki whakarnnga to tatau kaute o te Tai-Hauauru, i runga i te kaha kite p.ipuri i nga karakia Maori, me nga kai .\laori, mete noho i roto i nga. whare-puni, tutaicitaki rawa koi puta mai te makariri o te Takurua mete Hotoke, mete mau tonu kite niakutu, kite atahu, k; te taupa, kara-kia-wehe, karakia whanautanga tamariki, me era atu karakia bono Iwi whati. 8. Patai, kaore ranei te l\vi Maori i wbakahokia ki nga karakia Maori, me nga tapu, e korero nei Koe i te tau 18G5, kia ora ai, tae noa ki te tau 1872, e haere nei ano i roto i enei ra. D. Patai, i whea ra nga \tua e korerotia nei e koe, mete tapu e ngaro ana ite tau 1865, tae mai nei kite tau 1872, ehara ia nei ite mea na nga toto o Ihu Karaiti kua pania mai ki o koutou tinana, mobio tonu nga Atua riki e korero nei koe, ko te wa tenei e tanoko ai ratau ki roto ki nga kahui Poaka, i mauria mai nei e Kapene Kuki, oti atu, ngaro atu. 10. Patai, be aba v a i tere ai te mahuetanga o enei Atua riki, me enei karakia, me enei kai, me nga kahu Maori, be ora totika ranei i enei Atua riki, me nga karakia Maori, he kore ranei, he ki-kopu ranei i nga otaota e kainga ana, he mate kai ranei, be mabana ranei no nga kahu Maori, he makariri ranei i nuhue ai, enei mea katoa ia koutou te pupuri, penei i nga kai me nga kahu, mete matauranga o tenei wa, e kore e rukea hoborofcia e te Maori, penei i ana kai, me ona kahu, me tona matauranga kua rukea nei ngaro atu ki waenganai ona pakibiwi ake. 11. Patai, tenei ranei te TaiHauauru te mau nei ki nga matau, me nga kupenga, me nga waka Maori, bei kawe i nga matau Keka Kaniwha, hei to mai i te mango, me nga Upoko-hue, me nga Ika nunui e tohutohu mai nei koe, me nga kupenga bei to ake i nga Koura pekepeke rati o te moana, be matau rino ranei na te Pakeba, me nga aho, he waka, he poti Pakeha ranei. 12. Patai, pehea tau whakaaro mo te Iwi, e tipu - ai, e ora ai, me noho tonu ranei i tenei ahua o naianei, me hoki ranei ki muri ki tau e tohutohu nei. 13. Patai, ki tau wbakaaro ko tewbea be Atua mo te Iwi Maori, ko tenei ranei e wbakaponotia nei i tenei wa, ko te boki ranei ki nga Atua riki 6 nga tipuna e maioba nei koe. Ka mutu aku Patai kia koe. Ka korero au i etahi kupu kia koe. Te Kararebe, te Nakahi, te ao makariri, te ao matekai, he kupu whakaiti naku mo te Iwi i runga i tetabi ahua turanga kupu kua wbakaakona mai ki a koutou, kua mabia hoki enei mana katoa e panuitia nei e koe, kaore be mana i mahue atu te hura i enei tau ka taha nei ki muri, kuakiteanuitia tonakorengae waiinarie, kua toa ko te Atua o te Pakeha, me tana Ture me ana kai me ona kakahu me ana taonga katoa, kua waiho e koutou ko koutou hoa Pakeba hei Inoitanga atu ma koutou, mo te mana Rangatira, mete mana Wbenua, mete mana Ture, ma ana e wbakaae mai enei kupu e toru, katabi ka tatu o koutou

ngakau, na koutou ano i whakarere mahue kino ia kautou nga mana katoa e tohutohu whakahe nei koe kia au, e pupuri nei au i to koucou reo hei tirohanga ma nga whakatipuranga e tu mai nei i mua i o kouteu aroaro, ka tata neite tino makaia e koutou ngaro atu, ma te Iwi Pakeha anake pea e pupuri to koutou reo, me enei mahi katoa a te Iwi Maori e korero nei koe, e 80 nga whare Wananga kai runga i enei Motu, e mahi ana e 2,972 nga Tarnariki Maori e akona ana kite reo hou, me nga ritenga hou, e 20 tau e toe mai nei ka ngaro atu te reo Maori me ona tikanga katoa, tae noa atu kite kakano kiri Maori, kaati tena, mehemea koe i ata ui mai kite tikanga o enei kupu e wha, penei kua korero atu au kia koe, he ngakau mahaki toku, ko tenei i panuitia e koe hei rekarekatan<m mc nga. ngakau o nga tangata katoa, e korero ana e whakarongo ana ki toku hoa kia te "Tiupiri," e panui ana i to matauranga nui mo aku kupu, ki taku mahara iho ko kupu whakahe moku kai te hora noa iho i te taha tai o te Moana, te hoa mona ko te tai maranga, kia mohio koe, kaore ena kupu i te tawai kite Iwi, me whakamarama au kia mohio koe. Te Kararehe he Kiingi, 'mate tangata matau e tatau tona whika, me to te tangata whika. Te Nakahi, kia rite kite Kukupa te hara kore, kia rite kite Nakahi te mahara. He Iwi mohio nui te Maori, kua panuitia eaui te tau tahito, mete tau hou, te matauranga, te toa, te tupato o nga Tipuna e rite nei kite Nakahi te mahara nui, nau ano tau kupu te kai tangata, e korero nei to panui, e kii nei koe na te pukuriri tera mahi a nga Tipuna, whakarongo mai maku e korero atu kia koe, no roto i te Hapu tena te pukuriri ka patu, he kai kahu, he riri Pakitara a whare he kino tena ahua, tena he riri ki wabo kia Tumatauenga na te Kararehe tena, na te mana, na te hiahia, na te oma, na te mate, na te toa ko te houhangaarongo, na te Nakahi, na te matauranga, na te mana na te aroha, na te ngoikore, na te Taware, na te whakaware na te korero tito, kaati tena, ko t3 taong.i nui o nga Tipuna he korero tito parau mai ano i te \ya ia Maui Tikitikiotaranga, tae mai nei kite waia; Uenuku raua ko Whena tae noa iho kia lluatapu, no reira nei takuingoa "Te Puke Ki Hikurangi, tae noa mai ki nga Tipuna, i heke mai nei ki enei motu, tae noa inai nei ki mun o te taenga mai o te Hongopai, tae noa mai ki tenei wa, i heke iho te korero tito te korero teka korero parau taware whakaware tukemataheru pukana whetero te arero aroha-tito, i roto l nga whakatipuranga o nga tipuna, kaore i te penei me tau e korero nei, no te taenga mai o te Pakeha i akona ai ki enei mahi mete korero teka, engari ki taku mohio no tenei taimn, ka mutu ka iti haere, mea ake nei ka ngaro, he ture, to tenei wa, hei titiro i nga teka, me nga pukana, me nga whetero, me nga patu, me nga pokanoa, me nga puremu, me nga tahae, tetahi c nga taonga nui o koutou tipuna, kaati tenei. Te ao-makariri, kai te tino, mohio ano koe, tuturu, pono, tika, kaore nga tipuna, mete iwi Maori katoa, i mahana totika, i nga kahu, me nga kakahu, e iere nui nei ko" ki runga, me to kaha katoa, korero ai i nga mea kua pirau kua waiho i naianei hefkahu, matenga, uhi Tupapaku, i nga wa o ziga Tipuna tekau tangata, hui atu ki nga wahine hei kakahu, hei mau i enei mana katoa, e korero nei koe i roto ite mano ta ngata, ko te 999 tangata, kaore e pa atu ki nga mana me nga tohu rangatira o te kararehe, e whaikorero mai nei koe, he pake, he pokeka, he kmikini, he tooi, he parekoka, he ngaku, he taehaa, he whanki tienga, kua tahito, ka kawea kite wai kuru ai kia ngawari hei kahu moenga, no te 999 tangata enei kakahu me enei taonga, kaore i penei me nga kahu o tenei wa, he kahu ano mo te awatea, he kahu ano mo'te po, rite katoa te tangata, rite tonu nga kahit mai ano i te kapu o nga waewae tae noa.ake kite mahunga, toku mahara tika pono, e kore enei kakahu o naianei e mahue rukaruka i te Iwi Maori penei i ona kahu kua waiho nei hei kahu mo nga tangata kua mate, ka ngaro te tupapaku kite Whenua ka makaia atu mo etahi tangata ko nga mea tonu i runga e uhi ana ka kawea kite pouaka ngaro atu, ma tera ahua ano ka puta ai ki waho, kati tenei. Te ao mate kai, he aha kai nga otaota e korero mai nei koe e mohio iho na no koe kaore i te kii koopu totika, kaore i te paenga kumara totika, kaore ite paenga taro totika, ko nga otaota e kaiana ehara i te paenga totika, tona kupu

he arauora, .he hamu haere, he kai-kai he whengu, he kuhu, he karipiwai,. ha taakahi, he maaki, i te one, he tukou, kaati mehemea koe ka korero i nga ingoa e mau i runga ake nei, ka mohio tonu koe kaore i te kii-koopu totika, ko to ratau ora kai te matao, he rite no te paanga mai kite tinana katoa, ko te poho anake te waani e tiakina nuitia ana, he rarna ahi he mea hanga ki roto i te kiri manuka taakai rawa, ka haere ai kite arauora ka makanri te poho ka whakapiri taua ahi kite kiri tonu, e kore e roa ka mahana, ko te tinana katoa hei aha atu, ko te whare puni mo nga koroheke taane, wahine, ko nga toa arauora nona te ra i korerotia i runga ake nei. Ko nga'Toa hapai patu, Whawhai, ko to ratau ora kai o ratau pae urunga, he pakiaka rakau kia mamae ai te Mahunga, kahurihuri tonu e kore e moeroa na te mate enei ahua katoa, o nga Toa mahi kai, me nga Toa hapai patu. Me ki atu au kia koe, ko nga kupu tenei e rua i korerotia mai ra i muri mai i te hanganga o te tangata tuatahi mete Wahine tuatahi'e te Atua nana i hanga, i penei atu tana kupu kite uaane, ka kai koe i te otaota o te Whenua, ma*te werawera ano o to rae mo to tinana, e kai ai koe i te rohi, a hoki noa koe kite oneone i tangohia mai nei koe i reira, he puehu hoki koe ka hoki ano koe kite puehu. Kua rite ia koutou enei kupu e rua te kai i te otaota, mete kai i te rohi paraoa, me era atu kai totika, na te werawera totika i tiki atu kite oneone. Kua tae mai nei nga Kararehs te Iwi nana era kai nga otaota tipu ma ake o te -Whenua, nga Kau, nga Hipi, nga Poaka, nga Nanenane, nga Tia, nga Hoiho nga Kaihe, Muera, me nga Manu haere Whenua. Kua- ata tukua atu e koutou a ratau na kai, kaore koutou e riri e whakawa ia ratau mo a kou-' tou kai otaota, kua tino mohio hoki koutou na nga Kararehe ena kai, kaore nei o ratau ringaringa hei mahi kai ma ratau, engari ki te peka mai ana Kararehe kite pehanga ma koutou kai ai na te werawera i tipu ake ai i te oneone, he nui te whakawa he nui te riri te pupuhi, me era atu kino, ko te take ipoka mai ratau ki'ng-i kai totika ma koutou. Kaati mo to korero mo te Tiriti, o kupu, na te mohiotanga- mai o Ingarangi he Iwi Rangatira te Maori i homai ai te Tiriii. Ma au e titiro ki nga kupu o - te whaikorero a Kawana Koa P»raone, i tana huakanga i nga korero mo te hui ki Kohimarania, i karangatia ai e ia nga Rangatira Maori kin. hui atu ki toona aroaro, penei etahi o ana kupu, lie waimarie to te Iwi Maori i te Tiriti, ko te Ture a te Pakeha mo nga Whenua eketia ana e ia, he tango he pana atu i nga tangata Whenua, no te tirohanga a nga Pakeha Rangatira whai whakaaro o Ingarangi kaore tenei tikanga te tango i nga Whenua o ?tahi Iwi, i te haere i runga i nga tikanga o te Whakapono kite Atua nui o te rangi. Katahi ka tukua ki nga kaiwhakahaere o te Ture, katahi ano ka mahia ko te Titiri tenei. Na te Atua tenei mahara i hoatu kite ngakau . o toona Iwi, ko> te Whenua tuatahi tenei i taka ki raro i te Ture whakaora ko Niu Tireni. Kaati mo to kupu, ko te Tai-Rawhiti he Whenua matekai ko Papatupei be matekai tena Ingoa ko Hakipei he pa Koau, whakarongo mai ko te taha ora tenei o Aotearoa, takoto atu i Turakirae tae noa atu ki toona mutunga mai ote Tai-Rawhiti he kai katoa, ona tahataha Moana, huri ki nga Roto Waimaori he Tuna katoa, huri ki ona Ngaherehere he Manu he Kiore,- ona Raorao he Aruhe he Kouka, ona Roto he Kakahi, ona Awa he Tuna, he Piharau, he Kokopu, he Upokororo, he Para, ona Huru he Perei, ona Maunga be Huia, he Mokimoki, he Karo, he Tarata, he Titongi,- he Koheriki, he Kotuku, he Pakihikihi, Taperenui-o-whatonga. He Whinau, he Tawa, he Matai, he Kahika. Me nga kai otacta katoa o Uta, o te Wai, o te Moana, ko te Mahia he one paenga Pakake he rau kite paenga ki uta, me era atu one paenga Pakake, Paraoa, Paikea, Hakura, Upokohue, Ratahuihui, Mimiha, Kekeno, nga turanga Hapuku, Mango, Tarakihi, Warehou, Moki, Tamure, Haku, Mangaa, Paara, Koura, me nga Waka Kohatu. Ko Matakitaki ko Rangiwhakaoma biinga Hapuku, me nga Ika katoa, nga Wahnanawawhenua, Korau, Kumara, Taro, Karaka, Tutu, Pohue, Paua, Kina, Piipu, Rori, Ngakihi, Ngaruru, Korohiwa, Ngutukaka, Karengo, Rehia, Rimu, Tuangi, Taiawa,

Toretore, Kuku, Ngupara, Kaaeo : Whetiko, Kaakara, Papaka, Paiangaroa, Wheke. Nga pua tahera, Wai tahere, Ngoongo, he nui nga kai otaota o tangata Kuri. Enei kai kua ngaro katoa na te aha i huna, na te nui o nga kai a te Pakeha, ko nga kai anake ote Moana, me nga Roto, me nga Awa e ahua man haere nei, he kai tuturu hoki enei na te Maori mete Pakeha, nga kai ote Wai mete Moana nui. E whakapai atu ana an kia koe mo to whskahenga mai i aku ake korero, kia puta atu ai hoki aku whakahoki mo aau kupu, kua panui noa atu au mai ano otetau tahito 1898, kia tuku mai- -koutou nga tangata matau i a koutou wbakaaro, whakakeke tonu mai koe me etahi atu, ko toku tino hiahia koa koutou whakaaro e tipu ai te Iwi me nga korero ahu Whenua, mehemea koa au korero tenei e tipu ai te Iwi mahia mai, kua puta ta te Tai-Rawhiti, ko nga tamariki o te Kareti o te Aute, kua tomotomo haere i nga marae me nga kainga koraha o te Tai-Ra-whiti, he kimihaere ite ara i ngaro ai enei mano tangata, ka panui tonu au i aku ake whakaaro ko te mea pai kia "au he tohutohu mai he whakaatu mai ite kupu pai maaku, ko tana hoki e korero nei i nga korero o mua kaore i kite, engari i rongo noa ko nga mahi a o ratau ringa i kite taua i etahi, ko t-j nuinga i rongo noa e korerotia a*ia, ka pupuhi te hau, ka ua, ka marinb te Moana, ka tangi te Whatitiri, ka hinga te hoa riri ka mate ite Makutu. I wehea te Wahine, i Taupatia te Wahine, i Atahutia te Wahine, i Karakiatia nga kai kia nui, i whakaorangia te tangata mate, te whanautanga o te tamaiti i Tuatia te tamaiti, be tapu te rnoenga, he tapu te nohaiga Atua, he Ahurewa, he Puke, he Atua toro, he Atua tuku, he Atua rakau, Tahoata hanga rawa kia rite, ko to te tangata ahua he whakapakoko rakau Kohatu, he Atua Ika, Taniwha, Weera, Tuna, Wheke, Koura, Tang.ita Wairua, Uenuku, Xahukura, Rongomai, Rongonui-a-tau, Maru Tunui-ote-ika, Tutangatakino, Tarimoko, me etahi atu Atua riki. Kaore saiia i kite i tooua tino tika o nga korero mo nei Atua, heoi te mea kua tino mohio tuturu taua kua pirau enei. Atua.:.rne ona korero i rot;) i enei ra, na te aha i-'wha-kapirau, na tenei Ingoa Atua hou Ihowa Atua ora nana i hangt te rangi mete Whenua, te Moana, te tangata, te Kararehe, nga Manu, nga Ngarara, nga otaota, me nga Wairua o nga tangata katoa. Nana i tuku mai tana tama kia heke ona toto kite Whenua hei peita mo te tangata, mo -nga Atua riki, mo nga Tapu, hei peita hoki mo te pouritanga e whakawhitia ai hei maramatanga kite Ao katoa, katahi ka kitea, na te ngakau tonu ia mete ringaringa i hanga aua Atua, kua maro, kua penei i te hukapapa o runga o nga maunga tiketike, no te horonga- nei o te maramatanga, ka whiti mai te ra mahana, werawcra nui, ka rewa nga Atua riki o tenei Motu, me ona whakahaere katoa, ona Ture katoa, heoi ano ko te ngakau kuare noa iho kai te pupuri i roto i enei ra. Kaore au lte whakahe kite matauranga o nga tipuna, mo nga mahi a o ratau ringaringa, na te mate hoki i hura, e tino tautokoana au i to ratatt mohiotanga, korero ngakau mahara. Ko te mea pai me hanga e korua ko Tamahau tetahi whare motuhake, hei pukaitanga mo nga mahi a ringa, me nga atua Kohatu rakau tahoata, me nga patu whawhai, me nga Kakahu menga korero Wananga, me nga Waka me ona mahi katoa a te Maori, ka rupeke ki roto i taua whare, ka waiho hei matakitaki ma te katoa, ka oti tena katahi korua ko Tamahau ka whakahau kite Iwi kia whai i ate Pakeha ritenga kotoa, kaati te take e pupuri mai ko te kiri Maori, ki ifckore tena e taea, kaati whakahokia ano kite kiri o Iharaira, e mau nei i nga Hurai e noho tahi nei koutou, ahakoa nui aku kupu ewhakahoki nei i a au kupu ata tirohia iho e koe, ka whakamutu noa mo tenei ahua korero, menemea etino kaha ake ana La koe mo to kupu, ka tutaki taua he konohi he konohi mo tenei korero pirau, Kararehe, Nakahi Ao makariri, Ao mate kai,. mau e mahi, ka mutu taaku, mehemea he whakahe tau mo aku ake korero e panui nei, mai ano o te tau 1898 tae mai nei kite tau 1899 e mahi, mehemea kai a koe nga kupu pai, ora, e kitea nuitia e to konohi, mo te ahua o te Iwi Maori, kua rewa nei i te ra mahana o te waru,mengaritengi' hou me nga kiri hou, panuitia a ka marama"

maku e tautoko, e panui ki nga Marae ote Iwi, e mohio tutura ana au ko koe tetahi o nga tangata whakahaere kupu ote Motu e tu -ana kite Tai-Hauauru o Aotearoa, no roto hoki ite Iwi hou i whakaputaia raai nei e tc Atua ki enei Motu, e tautokotia nei e au mo te matauranga mete whakahaere pai, e mohio ana hoki au kite ringitia te Waina hou ki rote kite Ipu tahito ka pakara, kore nke te Ipu, kore ake te Waina, engari me riringi te Waina hou ki roto ki nga Ipu hou, kiore e rua e rua, no roto koe i te Waina hou kaua e kumea mai eto ngakau mc to reo nga Ipu tahito hei takotoranga mo te Waina hou, koi rua pakarutauga kite Whenua, e •whai ana tenei kin. ringitia te Waina hou ki roto i te Ipu hou kia ora ai e rua e rua. Na to Tipunu Oneone. "Te Puke Ki Hikurangi." Papatuanuku.