Turanganui.

Puke ki Hikurangi, Issue 6, 10 May 1898, Page 1

Turanganui.

Matenepara Aperira 15/98. kite Etita. o "Te Puke Ki Hikurangi." E hoa ko ahau ko R.T.W. E hiahia ana kia tukua atu taku whakautu, me aku whakaaro e pupuke nei i roto i toku ngakau, ano he wai mana-wa Whenua, e kore nei e taea tona roa tona whanui tona hohonu te whaka aro iho, e te Tangata, e ngari te tinana anake erae taca te whakaaro tona roa tona nui, wai hoki ko te whakaaro o te Tangata e kore e taea te titiro atu e te tahi, e ngari kia puaki maira irotoitona ngakau itonamangai katahi ano ka taea ai te whakaaro e te kai whakaaro penei mete kai whakaatu e whakaatu nei ite whakaaro ae tahi, e whakaatutia nei e te Tiupiri, kia hokona tona morehu Whenua

hei hoko puutu tarau hei haeretanga kite Hui o Wairarapa, kia kite ai hoki inga Wahine papai ote ra waahi ote ra waahi, kaati, aha koa kua whakaatutia e "Te Puke Ki Hikurangi," aha koa ka whakautu ano au ko te take i whakautu ai au ko te mahara ate kai panui taua whakaaro, ko tahi ano tikanga o roto ko taku neke atu ite mea ko tahi tikanga i roto i taua mea i te hoko Whenua, 1. E tika ana kia whakahengia te Tangata e hoko Whenua ana. hei hoko rare hei hoko rorikaro hei hoko hoki i e tahi atu mea penei te kuare, mate Tangata anake he Tamanki ana katika ai, apiti kite taha o te U ka marie te tangi ataua Tamaiti. 2. Te hoko a te Tangata ite Whenua hei hoko tarau hei hoko koti hei hoko potae hei hoko hoki inga mea e tika ana ki e nei mea hei painga mote tinana otaua Tangata o aua Tangata ranei. 8. E pai ana ano te hoko ate Tangata ite Whenua hei hoko paraowa, huka, miiti, taewa, i e tahi atu mea e rite ana ki e nei hei painga mote tinana hei whakaahuru mote tinana, he mea e toitu ai te tinana e ahureka ai te Wairua he mea hoki ra e nei e tipu ai te Tangata, e hara tenei ite mea kuare. 4. E hoa ma e nga Iwi e nga Hapu, e nga Rangatiratanga e noho nei irunga i Aotearoa mete Waipounamu, ka whakaatu ahau i taku tino whakaaro kia koutou, kote nei mea kote hoko Whenua he mea kuare, he he hoki, kotahi konga utu ote eka kotahi, me ki kotahi pauna, penei hoki tote rima kotahi ano pauna te utu. 5. E hoa ma kote Upoko tenei e kiia ne-i kote putake ote nei mea ote hoko Whenua, ka hoko te Tangata itona kotahi 100 eka kariro mai kotahi 1000 pauna ka hokona e ia te tahi atu Whenua, e rima rau pauna hei utu mo taua Whenua, toe iho kia ia e rima rau pauna, ka hokona e ia kite Hipi ki etahi atu mea hei painga mo taua Whenua, e toru pea rau pauna, e toe iho ki taua Tangata e rua rau pauna, hei hoko potae, koti, wekete, tarau, puutu, me e tahi atu mea hei painga mo tona tinana hei utu hoki mona ite tekene ote Tima ote Tereina ranei, hei haeretanga mona kia kite inga Wahine papai ote ra Iwi ote ra Iwi, e hoa ma ka tae pea kite ono te kau pauna nga Moni e pau i a ia tae noa ki te rironga mai i a ia ote tahi Wahine pai o etahi atu Iwi, ka toe iho kia ia kotahi rau e wha te kau hei oranga mo raua ko tana Wahine pai kite kore tatau e haere i runga i tenei tauira ka tau ki runga kia tatau te. whakatauki Angati Porou, e kira e hara ite taputapu, kaati ake enei kupu. 6. E hoa ma e rua nga tikanga pakeke kei mua io tatau aroaro ko te hoko Whenua ko te mokete, me e tahi atu mea e ahua rite ana ki enei i roto inga wa ote kuaretanga, he mea pai, heoi i roto i e nei wa he mea kuare kite Tangata whai whakaaro, kua whai te whakaaro ina ia nei kia Rahuiti o tatau morenu Whenua, heoi ki taku tino mahara mo tenei ahua mo te ftahui, me penei, maia Hapu, maia Hapu, oia Poraka, oia Poraka, puta noa tenei Motu me ona rohe

4t*toa, engari te hoko ite Whenua i runga *ite penei kia kite rawa taua Tangata aua Tangata ranei ite tahi atu Whenua, note tahi Pakeha, Maori ranei e ahua pai ana ki ona whakaaro era e taea eia te whakapai te mea hoki kia whai hua taua Whenua, hei o ranga mona mo ratau ranei, kote nui o taua Whenua me ki e rima rau nga eka kataea e te eka kotahi nga Hipi e wha kote nui otona ake Whenua, me Id kotahi 1000 kataea nga Hipi e torn mete hawhe e te eka, mao ratau Rangatira e kawe kite Kawanatanga, o te Koroni me nga Kooti hoki, hei here io tatau morehu Whenua, me penei anake e rokohina ai nga morehu o tatau one one e kainga murumurutia nei e tatau i te ao i te po, kia riro ai o tatau morehu Whenua i te Riihi kia kore ai e riro ite hoko i te tahi atu ahua ote mokete meera atu ahua o te mate e paa ana kia tatau. 7. E hoa ma e nga Rangatira onga Motu e rua nei, arahina o tatau Hapu, e ahua kuare ana ki nga tikanga e tipu ai te Iwi, e whiwhi ai kite ora, kaua e penei to tatau ahua ka pai mai te Iwi kia whakahaeretia 0 ratau paanga Whenua, ka tini hango kite panei ka waiho ko te painga mai o te Iwi hei huarahi ora mo ona anake. E hoa ma, ma te penei o te whakahaere e riri ai te Iwi, e puta mai he wbakaaro kuraruraru ki o tatau Hapu, a, ka moumoutia to ratau oranga te cvctss'i hoki mo o ratau Uri i muri i a ratau. Tuarua ka whakahaere tatau i o ratau passes hei puiianga moni raai rift ratau kaua hef touo utu nui kite Iwi, mo a titau whakahaere tanga i o ratau Whenua engari me waiho ma te Iwi e aroha mai tataa nga kaiwhakahaere. 8. E hoa ma e aku hoa aroha, o, tatau Hapu kua mate i te utunga i o ratau Whenua 1 te Kootitanga, kite utu inga kai whakahaere i te tunga hoki o te Kooti i te ra i te ra tae noa kinga ruuri tanga ki e tahi atu mea penei te ahua, koiara te take, i korero ai au i te ono 6 onga rarangi, kia kaua tatau * e utua i te tuku kite Riihi ki e tahi atu ritenga e whakahaeretia ana hei painga mo te Iwi, me o ratau Uri i muri i a ratau kaati tena. 9. E hoa ma me titiro tatau me whakaaro hoki ki nga wa o naianei, penei taku whakaaro ko tatau ko te Iwi Maori, kei te whai atu inaianei tatau kite Rangatiratanga o te nei Iwi o te Pakeha, i roto i enei wa, otiia e tino mohio ana ahau e kore e mau ia tatau te Rangatiratanga o te Pakeha engari nga mahi o te kuaretanga te kai Waipiro me etahi afcu mahi kuare e ahua rite r,ua kite nei e kite atu ana tatau ite Iwi Pakeha, e mahi ana i aua mahi kuare o te pouritanga, ko era tu ahua i rere nui tatau te Maori ki runga awhina ai, ia ra, ia ra, ko nga mahi hei painga mo te tinana mo te Wairua whakarerea ake e tatau e te Iwi Maori. Ko aua painga tenei ko te mta kia whai hua maha e puta ake i te Whenua, ko te tiringa inga hua kai katoa kite Whenua ka puta mai i roto i te Whenua, nga painga mo te tinana, te tiri Taewa,Witi, Oti, Paare, Pankena, Papapa, Riki, Piini, Kareti, Aporo, Pititi, Paramu, Pea, me tahi afcu mea e rite ana ki enei ara e tiria ana e te Tangata, ki te Whenua ko enei taonga o te Pakeha he taonga pai e puta mai ai he Rangatiratanga, kite Tangata e mahi ana mete nei Iwi hoki mete Tiainamana, taua Iwi kua ora ratau iena tu mahi ko tatau anake konga Iwi Maori e mangere nei kite mahi inga mahi penei ko te nei ahua o te mahi monga Whenua pakupaku anake engari ko te Witi ko te Ooti ko te Paare mete Hipi mete Kau monga Whenua nunui anake. 10. E hoa ma ko enei taonga e korero tiara, i te tekau onga rarangi ko aua taonga no te Whenua ko te Tangata te kai mahi ko te Atua te kai whakawairakau. 11. Ko ote Rangi ona taonga ko te whakapono, atu kite Atua ko te mahi inga mahi e pa ingia ana e te Atua, ko te whaka rite i ana Ture mete whakarite hoki i nga mea e pa ingia ana e te Atua, kia mahia e te Tangata i runga i te Whenua, note mea koia te kai whaka-wairakau ingameaate Whenua nga ota ota nga Kararehe nga Kirehe nga mea e tipu ake ana i te-Whenua me nga Ika o te Moaua me nga Manu o te Rangi, mera atu taea he mea mahi nei nana, kaati iho e nei kupu e kore hoki e taea e au te tuhituhi katoa nga mea nunui i whakaarohia iho e toku ngakau, hei tuhinga iho maku ki roto

kite nei Nup spa, engari me waiho mo te tahi atu wa, kia mohio rawa a hau kite whakautu anga Hapu, katoa mo e nei mea hanga no aiho kite -whakaaro ate tahi Tangata kite tahi Tangata, he kupu nunui e nei no te maa kei te haramai nga ra e rite ai e nei kupu, hei taua wa hoki mohio ai taua Tangata, aua Tangata ranei kite tika o e nei kupu i rote i e nei ra e haere ake nei, e nga Hapu ata whakaarohia e nei kupu kaati e nei kupu. E hoa ma koahau, R. T. Whanganui Atua. He Uri ahau na to koutou TiPuna, na, Kahungunu, na tona Wahine tuatahi na Rongomaiwahine, ko nga Wahine, kacoa a Kahungunu:— Rongomaiwahine, Pouwharekura, Kahukurawaiaraia, Korua Herehere tieke, Hine Puaariari, otira nui atu i e nei ana Wahine; — He Uri ano ahau na to koutou Tipuna na te Rangi Tawhanga, na tona Wahine tuatahi na te Ao Taumarewa, Hine Tauira, Hine Puia, Whai Tongarerewa, Tapahi, Tawhangaiwaho, otira nui atu i e nei ana Wahine; — He Uri ano ahau na to koutou Tipuna na Tamanuhiri, na tona Wahine tuatahi na Rongomaiawhia, Hiuenui, otira nui atu i e nei ana Wahine; — Kaati nei hoki mo tenei wa, i muri atu hoki i te nei koe tahi ritenga ko etahi whakaaro, ko te whakatikatika ranei i e tahi onga take kua tuhia ake nei mete whakatikatika hoki i e nei Tipuna, kua tuhia nei me ona Uri hoki heoi ano e nei kupu torutoru kia koutou na to koutou whanaunga aroha e noho nei i Turanganui, Matenepara Wairarapa. R. T. Whanganui-a-tara.