Untitled

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume III, Issue 4, 30 April 1857, Page 1

No rote i nga ra nei ka hoki mai a Kawana Koa Paraone ma i te haere ki Waikato ki Waipa kia kite i nga iwi tangata Maori o reira. Ko nga hoa haere ko Te Retimona, ko Te Mnkariiii, ko Te lliperi rangatira whakahau hoia o te pa 38. No le Mane, no le 13 o Aperira ka whakatika atu i ARarana. a taca ana le awa o Waikalo i laua ra lahi; rokohanga atu ko Maiutacra Te Tapukc, tama a i'e Whcrowhero e talari mai ana ine te lu nga teneli, me le waka ano me nga tangata hoki hcihoc i a Te Kawana ma ki le awa o Waikalo. Ao ake le ra. i te i 4, ka hoe. po ilio, ka n ki telahi kainga o Te Tapnke, erua pea macro i raro mai o Rangiriri, ka moe i rcira. No te 15, ka ii ki Waiuitn, whakamanuhirilia ana a Te Ivawana rr.a e nga rangaiira e Pene Te Wharepn, eTe Keroihi. Ahiahi ilio ka u ki Taupiri, ki to Te Aliiwera, ao ake le ra kei le wliakaniatraiaiau i te mohio langa o nga lamariki ole Kura o reira, e whakaakona ana e laua JViihinare maia, aroha nui e Te Ahiwcra. No te 57, ka hoe ano i ic awa, ka u ki to Takorei kaainga, ki Whakapaku. Kihai a Takerci i rokohanga ki reira, kua ri.-o ie haere ki a Ngati Maniapoto. Ueoi whakar "tea ana nga likanga a le tangata whenaa e Tarahawaiki ran a ko i'araiene ki to rana mnnu-

hiri ki a Te Kawana. Kororo ana enei rangaiira kilo raua hiahia kia whakalakotoria elahi lure marama hei likanga arahi mo le iwi e rsoho nci i nga tini kainga o roto o Waika'o ; ka tono ano ki a Te Kawana kia whakariiea he Kai-whakawa Pakcha, hei lumuaki, hei kai tohuioliu kia tika ai nga mabi a nga runanga whakawa. \Vh,;k;u;:» ana rr.ua ki a Te Kawana ko ran a ano hoi whakakaha mo le kai whakawa hei whakamana i nga kupu a nga rui-anga whakawa. I mea'ia hoki kia ala whakariiea nga ra uohoanga mo ana runanga whakawa. Pena ana tekoreroo te huiiga i Whatawha'a ; moe ana a Te Kawana ma i re Ira i le po ote \"t. Kei te awa o Waipa laua kaainga ; crangi lera iwi lie iwi ahuwhenua, ina hoki a ralou pu wili le lu mai, te nuniii, taiepa rawa kite taiepa kaha e kore e taea ele kau e le hoi ho; nga mahinga kai hoki takolo nui noa a:u. Ko lena lino Rangaiira kaumauia ko Pohepohe kua heke i Whafawhaia ki M aim gala ulari. ino le 18, ka hoe a, Te P*ore, engari, warea ana nga kai hoe kite korvroreio ki nga langaia e puta mai ana i nga pa kite maiakitaki ki le ni korero liangahanga noa iho. No le 2 o nga haora o te mini awaiea ka u ki Te Rore; rokohanga iho ko le Mokena ralou ko elahi tangata Maori me nga hoiho r.ie le terei hei kawe i a le Kawana ma ki Oiav. hao. Ilaere, ana, ate kainga o \Yi renin Toeloe ile huarahi haere atu kilo Te Mokena, puta mai ana laua rangaiira me lona iwi ki lewhakaiau i a Te Kawana. I le aia o te Mane le 20; ka iu le korero a le Kawana ralou ko Porokoni Titipa, ko Te Kalea, ko Te iieuheu o Taupo, trie elahi alu rangaiira Maori i le taha o te wharo karakia ale Mokena. Ko nga kupu o ana lini korero, he pai no ralou kia ki'.e >a Te Kawana i roio oY\ aipa. IS"a le Ilruhen anake ano le its ki kiiiai i penei le rarangi o tc korero. I mea hoki ie tokomaha, he mea pai kia noho lahi te Maori me le Pakeha, hoi iwi kolalii; ako te Kawana ano hei tiaki hei mama alawhai mo ralou. Ko la le lieuheu korero, i rore kolipaiipa he amikU miki wiiakaaro mo nsa tim mea ; korero ano ia mo ralou ko elahi alu rangaiira Tsiaori e lae ana ki nga laone Pakeha ;"i mea ano hoki ia, kihai i rite te oha ole Pakelia ki lo te oha ko la le Alaori hoki ahakoa mokai ahakoa rangaiira, rile tonu leatawhai manuhiri; tena ko tc Pakeha, he tangata noa iho te rangaiira ki a ia; rangaiira, liiiua, lite lain, a he mea ano, he mea pana kinoe te Pakeha ki waho—lona v hare me l e leuri nei.

i Ka mea atu atc Kawana ki nga Rangaiira ! ko lana c whai nni nei mo le Pakeha me to .Maori, ko te noho atawhai tetahi ki telahi; ! a kia iri nga likanga o te lure ki runga ki Le kaloa, ahakoamate kiri, parauri ranei, kia kolahi tonu ano te ture, mete whakaI haerenga o tana lure kia kotahi tonu ano. : Erangi ia kei nga Rangaiira Maori ano telahi ! wahi, ma ralon hoki e hapai nga likanga e j whakarUca ana hei liaki hei arahi tika i !e iwi, ma ralou hoki e whakamana. Teuei I hoki la Te Kawana i pai ai me homai tonu | nga korero me nga whakaaro a nga Liaugai lira Maori ki a ia, ma le pukapuka ma te | mangai hoki e whakapuaki mai, pai tonu ia : ki tc whakarongo i nga wahi kaloa, ina ai I lie koivro e meaiia ana kia kawca atu ki a ! ia. Kolahi !e mca he, ko tc waiho i te kino I i le pouri ranei ki rolo i le ngukau kia koroi halm ai, erangi ano ki le ai he kino he mea | whakapouri aha ranei aha ranei i tirohia | heiia mai e te Maori hohoro tonu te whaaki | mai ki a ia kia wawe te rangona e ia. a kite mea he lika ka hokoro tonu le ki• ni waaka\va i laua kino. Ko nga kupu a Te Kawana, hei utu atu ■an a Te ileuheu i peneiiia; "kia matin kaI pea le kauae i ion a kanohi" ; hei reira ka kojrero, kite "purao te ioaateina." Telahi he j hori te ki, e ki;ea noalia le rangaiira le iui tua no le mea e riierite ana nga kakaliti o nga rangaiira o te tokomaha noa iho. E whakahe kau ana ia kite Pakeha ; le nrihara ia, kihai i hapa tona iwi i te he; e urauru ana le la nga la kino ki rolo o nta langata pai kei nga wahi katoa ko w;i hoki lena iwi kahore ona tangala kino; i. a ra hoki nonanahi ake nei elahi o o Tc; Ileuheu tangala i whanako ai i nga mea a le i s akeha, —a, kahorc keiake o laua Pakeha, i murua kautia ai. Whakaae ake ana nga Rangaiira kite lika o nga korero a Te |J\a .vana. Sfeoi, main ana le korero, whali ! aka le runanga. I le S 2 o nga haora ka haere a Te liawana me ana hoa i runga i le hoiiio ka na te ara i i'ekapekaraa ki Ilangiaohia. Te ekcnga ki le laumata e tiriro ;ho ai ki le kainga, ka paku le waipu a nga Umgula whenua, hei karanga i a Te Kawana ; la, man tonu te pupuhi. a L-aUUa noa ki laua ; whaiiioka ile tomokauga kite kaiuga, he ; mea whakapaipai tana whaiiioka ki le manga, rakau. Jie le Kara o Ingarangi ki waenga i\\\\ I;ii'CTva ai. Simui nga kapa o nga laagain, raraiigi rawa ki u-lahi laha ki Uriahi taha; pai rawa nga kakakn o nga iang;;ta he p»i ana ke i Li* riaga e man ana. I reira hoki a !e Karawera raaa ko lo Poivara, mo uu;a

rangaiira knuinutim pai, a 1-loani Pnpiia hornai ana ta ralou laki ki a Te Kawana.MVhakahokia ana la Te Kawana, na Te Makarini i korero aTe Kawana. Kei era wharangi ole Karere nei taua taki 1110 la Te Kawana whakahokinga. tlaere atu ana ki *o Te Karawera kaingame to whakahualia mai te karanga ki le "manuhiri tuarangi" mete powhiri mai ki te hooro kite paraikele, ko ale Maori ko ana ritenga karanga manuhiri. Ko taua rangaiira ko Mori Te Warn ratou ko tuna iwi nana lenei powhiri. Ka lay ki to Te Karawera, muri iho ka haere ki to Te Waru talia ole kainga, lae ana, langi I ana te " hir»i hipi hurei" a le iwi ra, me he I r«:ea na- le Pakeha ano. IS'a, arahina ana ki | leiahi whare hanga pai, na le Maori, na 1o Munu; takolo ana te kai, te heihei lunu, I kohua boki, te poaka innu, te lima, te riwai, |le aha, mete taro tanu pai ano u;e le li me I era atu kai tona imi noa atu. j Ka kai, ka ora ; na, ka mea Rangaj lira Maori kia haere a Te Kawana kia kite i lie mahi parau a o ralou laiiamariki, hei ; whakakite hoki i te pai o to te Kawanatanga I likanga atawhai ki nga tangata Maori e whakawhiwhi nei i a ratou kite parau, kite j kaata, me era atu mea mahi whenua. Ekore e ware ware wawe i nga Pakcha i nga langata Maori i reira te whakainanuhiritanga i a Te Kawana e nga tangaia o ; Kangiaohia mete ahua pai o taua iwi, te | whai-kakahu, le pai noa iho o te ahua. Erangi ano lenei iwi kua kake ake nga J likanga i o elahi atu iwi. j Kotahi le ra i pau ite liaeronga kite j k;iiitga o Te Patara, me era atu kai nga o 1 Waipa, hokimai ana a Te Kawana ma na le ara i Kirikiriroa, ki Taupiri; a, ao ake le ala, ka lae ki Wailutn; i reira ka korero a Te Wherowhero ma ratou ko e lahi alu kaumalua kia le Kawana. Ka lonoa e ralou, | kia whakanohia (e Te Kawana) leiahi kai I whakawa Pakeha ki roio o NVaikato. Kia ! whakalakoloria hoki he Tare niarama, kia lika ai le whakahaere o nga likanga o te whakawa, i ioio i a ratou. Ahuareka ana te korero o taua rangaiira kaumalua a Te Wherowhero, ahakoa l kua korohekelia kahore i inahue noa le tikanga ole atawhai korero. Ka mea ia kia lau le liiiro a te iwi kia te Ka- : wana hei maluu mo ratou, kei whaka- ; rongo huki ratou ki le kupu whakawai:a te huuga kino; a kaua ano hoki ralou e ; wliakapono kite kupu litotito ale tangata, otiia kia okioki tona te whakaaro ki runga kia te Kawnnu. ki to te Kuini ahua; a kiiv

whirinaki tonu te whakaaro ole Maori k£ runga ki a Te Kuini. Wiiakaae ana a le Kawana ki letahi Xaiwhakawa, ki etabi ture hoki kia whakaiakotoria mo raiou ; oiiia, i mea.atu ano a Le Kavana, e pai me liepono to ratou wiiakaae kia rongo tomi ki aua lure ana whakatakolotia. Kiano i whakaae 110 a, e rite ana nga lure o Ingarangi kia ralou; na ko tenei e mea ana raiou ki etahi tare; penei ka mailt auo a ia ka whakaaro i le lika aua anga mai ki a ia lo raiou tono.. Ko etahi hoki o nga iwi Maori kahore ano i whakuae tioa ki o Ingarangi lure kia mana ki runga ki a ralou; ko touei, ka lonoa mai ano hoki e ralou, e lika ana, wailio me "whakaaro airo e ia etahi ture, me whakamana to ralou hiahia.