Whakatikatika I nga Ture Whenua Maori.

Mareikura, Issue XIII, 1 August 1912, Page 14

Whakatikatika I nga Ture Whenua Maori.

He whakawhaititaopa 1 nga ripoafca a nga Komiii o nga hui 1 tu ki le KuiCi mete Wairoa, Haaki Pei. He whakatikatika i te Tare Whenua Maori, 1909, a me hua he iogoa ko te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1912.

Ruun Whenua Maori.

Kaua rawa e ahei kia taogohia tetahi wheoua Maori mo. nga moni 1 pau 1 te utunga 1 nga ruuri, ina utua fce iniiareti ola tau i runga i te wha paiheneti, a kia tekau tau te roa hei utunga i taua moni.

Ko Wahanga 14 o te Ture Wb mua Maori 1909 me whakatikatika; ara me penei:—Ko nga whenua kat'oa kua taka ki raro o tenei wahanga o tenei ture 1 muai tenei, a kaore nei ano kia tukutukua e te Poan i runga ite tikanga rhhi, hoko ranei, me whakahoki aua whenua kite hunga no ratou, ako nga whenua katoa e taka ai ki raro i tenei wahanga o tenei ture, me matua whakahaere i raro i nga tikanga o Wahanga 18 me ona whakatikatika hei muri nei wbakina ai.

Ko Takiona 303 o te Ture Whenua Maori 1909 me patu atu te kupu 11 nraa tekau tau" a me whakauru atu ko rua tekau ma tahi tau, a ina kore e rite te mom utu whakapai me nro ma te hunga no ratau te whenua e utu, a ma ratau ano e tuku ki ta ratou e pal ai.

iio Wahanga 18 o te Ture Whenua Maori 1909 me whakatikatika a waahi 3 o Tekiona 341, ara me penei:—E kore tetahi hui i ata karangatia i runga i nga huarabi kua whakatakotorfa, a e kore ano hoki tetahi kupu i paahitia e taua hui e taea te whakamanakore te whakakonkori pewhea ranei, i runga i te whakaaetaoga pono i whakapuakina ki te aroaro o te hui, e te tangata whai hea, g tona mangai pooti ranei, engari me mana anake taua whakaaetanga ki runga anake i npa hea o taua hanga nana i whakaae.

Ko Waahi 4 o Tekiona 342 me penei : E kore e tika kia riro npa paanga o nga tupapaku i runga i te paahitaoga o tetahi motini i runga i te mea kaore nei ano kia riiwhitia aua tupapaku. Ko Wahanga 15: Ko nga whenua kua taka ki raro l tenei ture, a kaore nei ano kia tukutukua e te Poan, i runga i te tikanga riihi, aha ranei, me tere te whakahau a te Poan kia wehewehea e te Kooti Whenua Maori, a kia tuuntia hoki, a ko nga waahi e hUhia ana nga Maori hei kaioga nohonohonga mo ratou, a hei mahinga kai hoki ma ratau, me whakahoki mai kia ratau, a ko nga moni a te Poari i pau i te whafcahaerenga o aua whenua me ufca atu

ki runga ki ia wahanga e tika ana 1 pau mo ia wahanga, a ko nga whenua papakaiDga kua tu nei he whare ki rnnga me whakahoki inai kite hunga no ratau. Ko Wahanga 16, me whakakore a waahi a, b me c o Tekiona 298, a me whakakapi atu ki enei e whai ake nei: I tetabi kupu i whakaotia e nga tangata no ratou fee whenua 1 raro o Wahanga 18 me nga whakatikatika kua hangaia nei. Ko Tekiona 300 me whakakore atu. Ko Tekiona 301 me tapiri atu enei kupu ki muri o waahi 1 hei whakakapi mo waahi 2 me 3, ara : Ki te kifcea e te Poari kaore kau auo he tangata o te whenua e hiahia ana kite tango riihi o taua whenua, me whakahoki mai taua whenua kite hunga nona taua whenua, ama ratou ano e tuku ki ta ratau e hiahia ai, a me kore te mana o te Poan ki taua whenua. Ko Tekiona 305 me hcno atu enei kupu ki muri o waahi 4, ara : E kore e tika kia whakahaerea e te Poari tetabi o enei tikanga o te Tekiona i runga ake nei, me matua whakaae rano e te hunga no ratou te whenua i runga l te korero pono kite aroaro ote Poari i raro i nga tikanga o Wahanga 18 kua whakatikatikaia nei, a l runga ranei l tetabi pukapuka tika i hanpaia e katoa o taua hunga ho ratau nei te whenua mehemea ra ia kaore i tokomaha atu i ts 10 nona taua whenua.

Ko TekiOna 308 me whakakore atu, ame whakakapi ki tenei: Ko ia wnenua katoa e ekengia ana e tenei wahi o tenei ture me whakahau e te .Poari ki te Kooti Whenua Maori kia wehewehea i runga i to wawahi-a-wnanau, a i runga ranei 1 ta te hunga no ratau, i whakaaro ai hei painga mo ratau a muri ake nei, ina mutu taua rhhi.

KoTekiona 207 e mea ana: Ko nga taitura katoa me nga here katoa ranei e arai ana i ta tuku whenua a te Maori, i te tukunga ranei o tetahi whenua Maori no mua atu i te timatanga o tenei ture i whakanohoia ai e tetahi karaati, tiwbikete taitara, ota ate Kooti Whenua Maori, o tetahi atu pukapuka taitara ranei, tenei kua whakakorett atu e tenei ture, a me uru atu enei kupu: Engari ko nga whenua i mahue i te hoko kite Karauna i te tau 1849, kua whakatapua nei aua whenua hei whenua rahui Maori ka tuturu tonu era hei rahui mo nga tangata nona te whenua, a kaua e pa nga tikanga o Tekiona 207 ki aua rahui; ko nga whenua Maori kei rofco i te ringa o te Kai-tiaki o te Katoa e pupuri ana, a ina tae kite wa e mutu ai aua riihi me whakahoki aua whenua ki nga tanpata no ratau.

Ko nga tanpata e noho mate ana i ts kore whenua, ko to ratou hiahia kia whakapuaretia kia ratau nga whenua hoko a, te Kawanatanga i o ratau takiwa ano, i ruuga. auo i nga, tikanga whaka-

nohonoho, ko nga whenua kua taka ki raro 1 te Poari a kaore Dei ano kia tukutukua e te Poari i runga Ite tikanga riihi, aha ranei, me whai mana nga tangata e whai paanga ana'ki taua whenua, kite tono ki in Kooti Whenua Maori kia wehewehea o racau paanga i runga ano i ta ratau i hiahia ai, a ko nga papakainga me nga wani mahioga kai, me hoki ano ki nga Maori. Ko te Tekiona 134 o te Ture Whenua Maori 1909 me whakakore atu, a me whakauru atu ko tenei: Kaua rawa tetahi wira i hangaia e te Maori e kiia kua whai mana i runga i te hainatanga anake o taua wira, engari kia puta rano te whakamaHanea a tetahi Tiati ote Kooti Whenua Maori, Kai-whakawa ranei o te Kooti Whakawa Tuturu, Pi ranei, a ko taua whakamananga me whakaputa anake i runga i te ata uiuitanga kite tika ote whakaaro o taua kai-hanga wira, i roto i nga Kooti e puare ana kite katoa.

Mo nga raro-riihi: Ko nga whenua katoa o te iwi Maori kei raro nei i te mana o npa tikanga riihi, i raro i te mana o te roan, i raro raoei i te mana o te Kai-tiaki, riihi paraiwete ranei, me era atu ahua riihi b utua ana te mom goodwill ma runga anake i te whakaae o te hunga nona te whenua ka tikaai kia whakawhaiiicia taua whenua, ko nga liihi katoa e mana nei inaianei, a e haere mai nei, me pa enei tikanga katoa ki aua nini. -

Ko lekiona 318 o te Ture Whenua Maori 1909 me whakafcikatika, ara, me whakakore atu a waahi c me l, a me whakauru acu ko enei: Ko nga moni reti katoa e nro mai aoai te Poari o nga tau timatanpa, me whakapau e te Poari te waahi ruatoru bei utu i nga raruraru 1 pau i te whakahaerenpa i taua whenua, a hei te wa tonu e rite ai aua moni me whakahoki mai te whenua kite hunga nona, me utu ete kaitango riihi nga reti kite hunga nona te whenua, a me kii kua kofe te rraaa o te Poari ki runga ki tena whenua; me whakaputa e te Poari ki roto 1 te kabiti lia tau he ripoata o te kaute o nga moni reti, me nga mom i wbakapaua mo nga raruraru 1 te wbakahaerenga o la whenua, a me tuku hoki he kape o aua ripoata ki ega tangafca no ratau aua whenua.

1 roto i nga kirimini riihi katoa e whakahaerea ana e te Poari me uru he rarangi inihua ki roto, a, ma te Poan ano e tohucohu atu kite kai-taogo riihi ko ewhea o nga wbakapainga me mihua e ia, a ma pa he aitua ki aua whaka. pamga, me whakapau katoa aua moni imhua hei whakaora mo aua mea i aitua ra. •

Mo nga Tiati o lie Kooti Whenua Maori. Me whakatu he Tiati hou, kia kotahi>mo ia takiwa, hei awhmai nea Tiati e fcu mi inaianei.

Ko nga tono kafcoa i pauuitia i roto i te Kahiti mo te Kooti hei whakabaerenga, ine whakatutuki rawa e te Kooti aua tono ka hiki ai taua Kooti ki tetahi atu wabi.

Ko nga riiwhifcanga tupapaku me penei :

Ko te utu mo te Panekiingi 1/Mo te Oatitanga 2/- < Mo te Ota 1/a mo ia tupapaku kotahi kaua he utu oatitanga.

Ko nga tuunga mo te Kooti Whenua Maori mete Kooti Piira, me tu ano ki nga waahi e patata ana ki nga kainga o nga taugata na ratau nga tono. Kaua bei patua noatia e nga liati nga tono kua oti te kahiti mo runga i te take tureiti, ina tae atu te whakaatu ki te cake i ngaro ai ratau. Ko nga rahui Maori katoa kaore nei ano i puta nga/taitara, me panuie te AJmita Maori kite Kahiti kia kimihia nga tangata tika no ratau aua rahui. Ture Eeiti Whenua Maori, 1910. Me tapiri atu enei kupu ki muri atu o Tekiona 5, ara: Nga whenua katoa kaore nei ano kia mohiotia nga hea o te hunga no ratau aua whenua, a kaore nei ano hoki kia wehewebea, a kia ruuritia hoki,

Koia tangata whakapuaki korero, ina korero teka kite aroaro ote Kooti, me puta he kupu tohutohu ma taua Tiati, a kite tuarua, me whakahaere ete Kooti enei mana, ara, me whiu ranei taua tangata, a me konwhai ranei, kia kaua ia e ahei kite tu ite aroaro o tetahi atu TUBE TIAKI I NGA WHENUA 0 TE TAIRAWHITI 1902, ME ONA WHAKATIKATIKA Ko nga whenua kua watea katoa net i nga taumahatanea o nga whakahaerenga a te Komihana, me whakahoki mai kite hunga no ratau aua whenua. Me whakatu he komiti poraka mo ia poraka whenua i raro i nga tikanga o Wahanga 17 ote lure 1909, ako te tokomaba o taua hunga me timata atu i te okitoru kite tekau ma rua ote hunga no ratau nei taua whenua, a ko nga ukanga whakahaere katoa o taua Wahanga 17 kua whakahuatia ake ra me pa anake kite whakatuunga i aua komiti, a ka kiia hex kai-whaka-haere kite taha ote hunga no ratau te whenua, ame whai mana kite whaka* haere i enei tikanga e whai ake nei; Me whai mana te komiti kite whakahau kia homai e te komihana he kape tika o nga kaute katoa e pa ana kua poraka, ara me pera me nga tikanga e whakahaua ana e WaaH 1 o Tekiona 13 o te tmo ture, ( engan ia me wbakakore i konei, ara, mo penei—la ono marama, ia ono marama, i te 31 o nga ra o Maehe mete 30 o nga ra o Heoetema ia tau, ia tan, i runga ano i te ala wehewehe i te taumahatanga kei runga ia poraka.

Ko aua mema kaua e utua, hauoga ia nga inoni i pau i te whakahaerenga o nga take tika. Hei te wa tonu e rite ai nga tauraabatanga kei runga nei ia poraka, ko reira ano te wa e tika ana kia kore atu te mana o te Komihana mete Komiti, haunga ia mehemea he mea wbakaae tika na te hunga no ratau taua whenua, kite waiho tonu i te Komiti hei whakahaere i „ to ratau whenua. Me kore atu te mana o Waahi c me d o Tekiona 11 o te Ture Whakantente Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture 1907, me maatua whakaae rano e te komiti. Ko Waahi e o Tekiona 11 me Waahi j me whakakore atu, Ko Waahi hko te ingoa Minita me whakakore atu, a me whakauru atu ko te ingoa komiti. He mea whakatakoto enei take kite aroaro o te Komiti Whiriwhiri i nga take a te iwi Maori, i tu ki Poneke, a paabitia ana enei take hei whakatakoto atu kite aroaro ote Minita Maori. T. T. Eawhiti, Tiamana o te Komiti.