MAORI MAHI, MAURI ORA.

Mareikura, Issue XI, 1 June 1912, Page 1

MAORI MAHI, MAURI ORA.

Ko fce roango o nga whakamarama o mauri mahi kua rare am na 1 roto i to tatpu nupßpa. Te maun o ta tangafca ko te ora, be tuniau no te manawa, inahoki ka taa te manawa ka, taa te mauri ki raro, kite kore te manawa e taa ka rare ta mauri, ka mahue te manawa, Penei hoki ite tamaiti whanau e rope rcpea ana, ka matiha te tamaiti kataoi ka whakautua iho e te whaea, e te tapuhi ranei, • tihere mauri ora kite whai ao kite ao marama,' he abakoa ano ra tenei wahi o te whakamarama i konei.

Me whai ano i ruoga ita kaupapa kua toutoua kite uhi a Mataora e man na 1 te kauae ataahoao te " Mareikura." Te matii a tetahi tangata raua ko tooa hoa wabine he tapahi karaihe, ara, ko te karaihe e kiia nei e te Pakeha he Native kiraihe, tapahi ai raua kite toronaihi, ka maha nga puianga ka, patua, he mea patu kowbiuwhiu, e 20 a raua peeks, e 80 te taamaha o te peeks kotahi, Is mo te pauna, e wha pauna mom ito peeke kotahi, hui katoa te mODi e £BO, bitabi ka hokona mai ta raua mihini e £26 te utu, ko te mahi a te mihini he kakato l nga hua ote karaihe, katahi k-i utua e raua etabi patiki ate Pakeba, ka piki haera ta raua mahi kite nui, ka hinga ia raua te kotahi rau peeks, ka eke tona hua ki te £4OO, katahi ka hokona e te tangata nei kite kau, kite hipi, hei whakanoho l tona 50 eka meta piki haera tona mahi hoko atu, hoko mai, kua piki haere tona paamu, kua riro mai ia ia etahi wbenua, he mea riihikia ia, kua piki haere inaianei ona kau miraka, poaka, kau whakamomona, me nga hipi.

Tetahi o nga mahi a te tangata nei he haere ki nga makete ka rico mai ia la e 200 hipi, nuku atu ranei, ka whiua toautia atu e ia ki tetahi makete, hoko tonu atu mo nga moni nuku ake ita ana hokonga mai, ahakoa torn hereni te moni nuku ake ranei i ta ana moni ake i hokona mai ai.

no tenei tikaoga he wbakamahi poto, ara, he whakamoemoe i te moni kite moni, kia hua i roto i te ra, i te wiki, i te marama ranei. Kua tino ora tenei taogata i taua kuhu, a, tera atu ano

etabi o nga tai-tamariki i kitea e au kei tenei ahua kuhu e haere ana, haunga ia te nuinga o te tai-tamariki.

I korero ai ahau 1 ten si koia nei te huarahi ma nga tai-tamariki mo nga whenua kua pakaru nga riihi, kia ta'au ri kite wbakamatau 1 tenei ahua ote kuhu. Kei te mama te mahi mo enei ahua whenua.

B n#a tai-tamariki whakamatauna te iti oneone i mahue aka nei 1 o koutou matua, hopukia tonutia atu i te kuhu a te iwi Pakaha, i rukuhia mai Ite eka kotahi, ea rawa aka ki runga kua riro mai i te ringa te mano, te nma mano, te tekau mano eka ranei, kua totohu ki raro 1 te moni.

Whakiarohia ano. Na te aha ra i whiwhi ai te Pakeha i tena tekau maao eka. Tuatahi, na te puku mahi i runga i te mohio kia mau te oraoga roa o ona tipuna mai rano. Tuarua, na te mea i ruku mai taua 1 te tekau mano eka, ea rawa ake ki runga kccani eka ano i mau Ite ringa. No reira e aku tai tamariki, kaua e paritia tonutia tenei whakama o taua hei purapura mo roto i nge ra o te rau tau hou ka piki nei. Tumauako atu kite mea kei mua i te wa e heks mai ana. I te wa i o koutou tipuna he rongo taua l tavvhiti noa atu, ko te mamae kua pa kite manawa, kua rnaranga ki runga kua mahi ite pa, kaore hoki e moea te po, na te mamae i whakaoho, tae rawa mai te taua kua tu te pa tuwa*awata, kua tau te mauri ki raro, kei te kitea maramatia e taua te kuhu a te iwi Pakeha, abakoa totohu ki raro i te moni kaore e whakataa, ko te mate tonu he whakatatanga tena no te Pakeha. mahue iho ki tana uri, ki ana uri raoei i muri ia ia.

I raro i Dga tikanga kuhu a te Fakeba me timata mai 1 te ture o te tau 1909, kei te kuhu tonu ki raro ite ture 400 eka ma te tangata i roto i te whenua karaihe tua*ahi, ki tekap' te matua taane i te 400 eki ka hunuio, ma t<* wahine e tango tetahi atu 400 eka, kite kapi te wahine ka hurihia ki runga i nga tamariki, tekau pea, a, kia kapi raoo taua tekau tamariki i tana 400 eka nuku atu ranei; mehemea he karaihe tuarua te whenua, kite kore e wha kaetia e te Poari te hoko ka mabi tonu kia puta ra ano, a, hinga atu ki roto i te Hupirimi Kooti.

Tenei koutou ete iwi te mohio ma j na ko te kai tuhi i enei korero he mem* ! no te Ikaroa a Maui, na konei hoki ahau j i whakapau ai i toku maoawa ft! if I whakaoho Ite iwi k ; a whakaa-ahiatr paiuwatawata te Awhikiri, te Kaiahl mete Pekeraogi, Is Pahara, ara, fe Kataretare hei pupm 1 te oca. Ks\ fcoka a-oaro tonu nei e baupu aoa tena | taonga te Kahiti tono kia whakaaath e !te Poari tana boko kite Pakeha, ara, te j ingoa o te porak-i, te ingoa o fca tangata e tono ana, kia wbakaaetia e te Poari tana hoko, te ingoa o te Pakeha hei hoko, te ingoa o te roia whakahaere 1 te tono, otira, ko te nuinga o nga hoko tena noa atu e fcaea te whakaatu i konei.

No te tau 1902 tae mai ki tenei tau kei nga nama o nga tono o mau ana, a, ko te tini noaiho o aua hoko, he hoko ki nga Pakeha noaiho; ko aua tini hoko kai mua tonu o nga whare, kei tetabi taha. kai mun, kei nga wahi'kua mahi' ano kite kai me nga wahi kua pakaru nga riihi. e tika nei kia whakanohia he rawa ki runga i aua wahi, a, kei roto hoki l nga paera e mau aDa te whakaatu a te tangata Maori i te nui o anapaanga whenua, hei oranga mo ona me nga tamariki; hei tohu tena e wbakaaetia ai tana hcko fi te Poari, a, ko te nuinga o nga wahi i tohungia hei oranga kei raro noa atu o te warm o nga wahi kei fca hckoiii, a, ko etahi kei te tata ake ki nga wbetu o te rangi, ko etahi be kore noaiho, koi ra anake tona oranga e hokona ra e ia-

I rongo korero abau kite rereDga wairua, kei reira aao etahi wairua hei wbakahoki raai 1 etahi wairaa, ka hoki ake ano ki tona tinaoa, kua ora mai tena. Kaati, kua tino kite pu uei ahau i aua wairua e hasremai ana ki te rere« Dga wairua, a, ko to Poari te wairua, kei ts papare 1 etahi kia hoki atu ano ki orasou linana, a, ora ske, tera ano eiahi wairua tohetohe k:a tukuna tonutia ia rere. 1 kororo ai afaan i tenei wahi mo rnnga ite kite kanohi, titiro atu. titiro mai, mahi atu, mahi mai,

No reira, he oranga nui tenei i wha* kawhiwbia mai kite Poari i raro i te ture, ahakoa paka, he paku e papare ana i te tangata kia man ki tona oranga ahakoa paku, be mku ooeone, kua wha* kaoiaramatia ake ra, I tipu ake t«

Pakeha i te kotahi eka, haunga ia nga painga wariu, he painga wbanui tena i whakawhiwhia mai kia taua i raro ano i te ture Poari Whenua Maori.

E kore abau e korero i\ amo hoko a te Karauns. Ko te nuinga o ena ahua hoko kei te hoko mai I iahaki noa atu, a ko nga hua me pou ki nga wahi kei rero tcnu 1 nga takahanpa waewae e rukea nei ki nga Pakeha noa 11)0.

Kei te kite tonu ahau ite nui ote mooi e utua ana ete Poari mete Karauna ki nga Maori, kei' te £12,000 a runga ake e riro ana i te tanga'a kotahi k* hfke iho ki ia laogata e £7OOO, he £SOO a raro, ko etahi atu mano i utua atu ete Poari ki ja taaga'a, ko etahi i puritia ma te Poari e whakamahi mo nga marama tekau ma rua, mo te wha pauna initareti i roto i te rau pauna. Kaati, kaore ano i pau te marama kua pau eia mano kua tcno k : a whakapu taina nga mano i toe ibo kite Poari, hei aha atu tena wha pauna initareti, ho reira ka tukua te mooi a ia tangata me tona initareti ano, otira kei te titiro atu te Poari kite tipunga mai ote bua 0 enei mano, mano pauua. ko te hua matamua ia kua kitea, i taka iho i roto 1 nga kapua, hei reira hubuti ana tana haere, baunga ia nga moni a nga tangata, mana kore i raro l te ture. me nga rorirori ma ana e baere kite Kai-Tiaki o te Katoa.

No reira, whakaarohia nui tia tenei, ara, te nui moDi 1 heke kite kore 1 roto i Dga la whaiwnakaaro nui, mete tipunga ake ote purapura karaibe kite nui, kua oti tie tuhi e mau iho ra i te tima ranga o nea whakaraarama o mauri inahi, ka taptritia inai e ahau ki tenai nga whakamarama mabi paamu a te tangata o Aeraua e mau ra l te No 10 o te " Mareikura." Whakaarotia nuitia ena whakamarama o te mahi tomo atu ki roto, kia manawanui, he po kofcahi.— J.HAIA B.UTANA.