Ko te whakamaoritanga penei—ko te matau-a-Maui ara ko te kauae o tana tupuna o Muriranga whenua, kei Heretaunga i naianei. Ko Aotearoa nei te Ika-a-Maui, ko te Waipounamu te waka-o-Maui i takoto ki runga o Hikurangi Maunga i a Ngatiporou. He maha nga patai ate tangata. Tenei tetahi—“No hea te whenua?” Ko te whakautu—“E i hingia ake nei hoki e Maui”. Koianei ano te mahi a tenei tangata i era o nga Moutere o te Moananui-a-kiwa—Kei Hamoa, kei Tonga, kei Hawaii a Maui—nana i hi ake te whenua. Ko tenei te tino maoritanga o te korero o Maui i hi ai i Aotearoa. He tangata tera i haere ki te hi ika, ka ngaro atu ki waho i te moana, na ka tukono atu ki etahi moutere, ka hoki mai ki te kainga, ka korero ki ana uri—i hingia ake e ia he whenua, — kai i kitea e ia he whenua. Ite kore tuhituhi a te Maori ka korero paki te hitoria, kia reka ai ki te taringa, ki mau ai hoki te pupuri e te ngakau o nga whakatupuranga. Tenei ra, kua ngaro kei, te tuturu tikanga o te korero nei, ka tangohia atu, he ika nei ano—kao—he whenua ke. Na, ka tangohia mai te ingoa o tetahi tangata e nui ana ona korero, waiho tonu atu mana te haere ki te hi, ahakoa ra he tangata ke atu ano, meatia ake na te tangata rongo nui na Maui. Me penei pea te mutunga o tenei waahi—he tangata i mua noa atu i hoe ki te hi i waho i te moana, ka tupono mai ki Aotearoa — akunei koianei te tangata tuatahi i rere mai ki te moana nui akiwa—ka waiho ana mahi hei korero. Akuanei i tae mai ano ki Aotea roa nei. Ko wai ra ka wohio? II. Kupe Etahi Whakapapa o Kupe (Na te Hirinui Jones) (Matahorua-Waka) (Horouta Waka) Kupe Paikei Tahaunui Pouhinu Popoto Tarawhakatu Utuhae Nanaia Kahukurataepo Porourangi Tumangenge Ueroa Kauwhataroa Tokerau Awhirau Iwipupu=ia Tamate (Takitimu) Rapa Hoturoa Rongowaiwahine=ia Kahungunu (Tainui Waka) Hotuope Kahukuranui Hotumatapa Rakeihikuroa Motai Tupurupuru Ue Te Rangituehu Raka Tuaka=ia Te Angiangi Kakati Mahinarangi=ia Raukawa Rereahu Maniapoto (Waikato me Maniapoto) Tawhao Turongo Na Te Matorohanga. Tohunga roto i te Wharewananga o Ngatikahungunu, etahi korero mo Kupe. Na Te Whatahoro i tuhi nga Korero a Te Matorohanga. He tangata rangatira a Kupe no Hawaiki, tona papa no Raratonga; no Rangiatea te matua-tane a tona whaea. I tetahi wa ka tupu ta raua kakari ko muturangi. No Rarotango a Muturangi, te take o ta raua whawhai mo te Mokai-a-Muturanga, he wheke. I haere atu a Kupe me ona tangata ki te hi ika, Ka eke ki runga i te tauranga ika, ka rere nga aho a ona tangata ki te wai; ka roa, kaore e rongo ana ki te ika e kai ana mai ki nga matau ka hutia ake nga aho; kua noa atu nga mounu o nga matau. Ka kimi nga tangata he aha ra i pera ai? Katahi ka Kawea ki nga tohunga tuahu kia kimihia te take i pera ai a ratou aho, me nga mouna. Ka ki atu nga tohunga tuahu “Ka haere koutou a muri ake nei ki te hi, mauria mai nga aho me nga matau ki a matou i te ata e haere ai; kia mahia ka haere ai.” Ka oti te mahi ka haere nga waka ki nga taunga waka i te moana, ka oti; katahi ka kitea ki nga kawekawe o te wheke e pupuri ana i nga aho; tinitini te wheke; a ka kitea taua wheke a Muturangi e tau ana i runga o te kare o te wai manu ai. He tini nga wheke engari kaore he ika i kai mai ki nga matau, o ko nga mauna pau noa ake i nga wheke te kai Katahi ka motiotia na Muturangi taua mahi. Ka haere a Kupe ki a Muturangi i reira ano i te Kahukaka e noho ana, kai reira tona kainga. Ka tae atu a Kupe ka ki atu “E ta! kei a koe tonu ia to matou mate; kaore nei koe i whakaatu mai ki a matou.” “Ka mea mai a Muturangi.” Kaore i au te take i haere atu ai nga taurekareka na ki kona.” Ka hoki ano a Kupe a Muturangi, ka mea atu “I haere mai ahau ki a koe, kia patua e koe to mokai.” Ka mea mai a Muturangi.” “Nona tona kainga. No te tangata te he ki te haere atu ki to ratou na kainga patu ai i a ratou.” Ka mea atu a Kupe “Epai ana.” Patai: (1) E rongo ana ranei koutou i etahi atu tangata e tiaki mokai ana penei i a Muturangi? (2) He aha tera whare, te whare wananga? He aha ana tikanga? (3) He aha te tauranga ika? He aha te ika i tau ai ki reira? (4) E penei ana ano ranei i o tatou rangi ke kainga ote mounu e te wheke? Ka haere a Kupe ka tae ki ite Pakaroa; ka mea ki tona “mahia taku waka kia pai.” Ka mahia a Matahorua, e rua, nga haumi-topero, kotahi i te kei, kotahi i te ihu. Na katahi ka whaia e Kupe raua ko Ngake te wheke a Muturangi. Ko Tawhirirangi te ingoa o te waka o Ngake. Ka utaina te kai ki a matahorua, ka piki hoki tana wahine a Hine-i-te-aparangi me nga tamariki. Hokoono ma rua topu te utanga tangata o runga a Matahorua. Patai: (1) Ko wai te waka o Kupe?