TAINUI TUATAHI na HIRENE WIKIRIWHI Te Tino ingoa tenei a Tainui. I whanau mai ra tenei ingoa i whea? Kaore tonu ahau e mohio ana ki te whakamaoritanga tuturu o tenei kupu, otira ko te mea i rangona e au, he kupu tenei i hoatu ki te waka i hanga mai i te Hawaiki i Tawhitiroa1. He mea kite e nga tohunga o nga tipuna o taua wa te tino nunui o nga tai e haruru atu ana ki te komutuawa i tau ai nga waka i taua kainga tuatahi o te iwi Maori. Ko Arawai2 te kurei i patata ki taua tauranga. Ka papaki mai nga tai nunui o te Hawaiki i Pamamao3 ki taua kurei, katahi ka korohihi te au o te moana rere tika tonu ena tai nunui ki Tahiti—ki te Hawaiki i Tawhitinui4. Koanei te arawai—he au moana i tere mai ai nga waka ki Aotearoa. He ingoa waka a arawai, ara a te Arawa5 te whanaunga tata o Tainui. Katahi ano te rangatahi ka kite i enei whakamarama, no te mea, katahi ano ka tuhituhia tenei whakamaoritanga o te ingoa nei, “Tainui”. Ka waiho e au ko tenei tonu hei taitara mo tenei korero—Tainui Tuatahi. Titiro ki te waiata a Peou, ko te nama kotahi rau, e waru tekau, ma ono o nga Moteatea6. Nana i whakararangi mai nga waka. Tuatahi tonu ki mua o tana tataki, ko Tainui. O nga tangata i whakapiraratia ki te motu, tuatahi tonu o te rarangi ingoa, ko Hoturoa te tangata o Tainui. No muri rawa a Ngatoro, a Tamatekapua, a Rongokako me Tamatea. Ahakoa, na te Whetu-Marama7 o te Tairawhiti i whakanui nga tangata toa o te ope taua—te Hokowhitu a Tumatauenga o te Pakanga—Tuarua kua pahure ake nei, he rangatahi ratou. I penei tana umere: Aatea me te Waipounamu Tenei o kura e, Na te toto heke ra Na te whakamomori, Moana8 e, Manahi9 ra!, Me Te Tuahu10 ra!, E tama ma i hira ai Ahau ki runga ra. E honore ana tenei waiata i nga marohirohi, i nga toa rangatira o te motu, engari mehemea tatou ka kimi i te tangata o te motu; ka amine toku ngakau ki te whakaaro a te Tauheke11 o Ngati Ruanui e noho mai ra i te take o Taranaki maunga. “I muri i a koe (e poroporoaki ana te kaumatua ra ki nga pungarehu o te Rangihiroa12) kotahi tonu te tangata. Ko to mokopuna13 e noho mai ra i te au o Waikato.” Kei te whakanui tenei kupu i te Upoko-ariki o Tainui, kia iria ko ia hei tangata tuatahi mo te motu. Ko Koroki te uri o nga kingi Maori, i timata mai ra ia Potatau14. Ka takoto te korero a Taranaki ki waenganui i nga waka e whitu i tau nei ki Manukorihi15 i te ra i mauria ai nga pungarehu o Te Rangihiroa ki te pa whawhai o Ngati Mutunga i Okoki16, i Urenui, kaore i amuamu tena whakaminenga nui. I amine katoa pea ratou? Tainui tuatahi. Ka pehea o tatou whakaaro i tenei ra. Kua roa te ngaronga atu o te Rangihiroa, o Apirana, o Pomare, o Peneti. Kua hinga te kawanatanga o taua ra. Kua tu mai ki mua o tatou ko Tirikatene, te matamua o nga mema Maori. He toa, he kaha a Tirikatene—te Honore—mema mo te Waipounamu, Honore Minita mo Nga Ngaherehere17, te Ringaringa-Katau18 o te Pirimia o te Motu, o Te Naahi19, ko ia nei hoki te Honore-Minita mo nga Mea Maori. Kaati, ahakoa kua taea e Tirikatene nga taumata teitei o te Whare Paremata me whakamoemiti tatou ki a ia, engari maku e ki noa ake waiho ano a Kingi Koroki ki mua. He turanga paremata to Tirikatene, he turanga marae to Koroki. “Kia ora tahi korua, nga mana, nga reo o te iwi Maori. Kaore hoki e warewaretia ana nga mema mo Te Tairawhiti, mo Te Tai Hau-a-uru, me Tapihana Paikea o te Tai Tokerau.” Tera tetahi tokorua e tika ana kia whakapuakina hoki. Tuatahi ko Te Rotohiko20, kaumatua o Nagti Poneke. I te wa i a Te Pereiha21 e tu ana hei Pirimia ko ia, ko Te Rotohiko tana hekeretari mo nga Mea Maori. He turanga rangatira tenei. I whanau mai etahi tikanga nunui i te wa e noho mai ana a Te Rotohiko i te taha o te Pirimia. No Ngati Maniapoto te tangata nei. Ko Maniapoto he mokopuna na Raukawa mokopuna a Tawhiao, mokopuna a Rakamaomao, mokopuna a Motai, tama a Hotumatapu, mokopuna a Hoturoa o Tainui.22 Ko Tipene Watene23 o Ngati Maru te tuarua. No te kakenga o Tirikatene ki tona taumata Minita ka watea to turanga Tiamana mo te Komiti Reipa Maori. Ka riro i te tangata nei tenei nohoanga rangatira. He uri ia no Marutuahu24 tamaiti a Hotunui, te tangata no runga i a Tainui, i haere mai ra i tawahi. Tera etahi tangata, tokorua, he takuta tahi raua. Katahi ano enei taitara ka taea e taua e te Maori. Ehara i te Takuta25 mo te whakaora