tangata, kaore, he Takuta enei mo te ekenga ki te taumata o nga paepae e toru, o nga whakamatautauranga e whakairotia ana e nga wharewananga nunui o te Ao. Ko te paepae-tuatahi he takakau26, te tuarua he mahita27, ko te tuatoru ko te takuta e korerotia nei. Ko Maharaia Winiata i haere ki Etinipara28 i Kotarana, Ingarangi mo tenei taitara. No tona hokinga mai ka hoatu e ia tana Tiwhikete Takuta ki a Waikato, Kei roto o Mahinarangi tenei taonga e takoto ana. Kaore atu he marae o te motu i peneitia. Ko Maharaia, he uri no Taoi-te-kura29, te punatoru wahine a Uenukukopako. He wahine rangatira a Taoi-tekura, he mokopuna na Tamatera, tamaiti a Maru-Tuahu, tama a Hotunui. Ka kitea ai, no Tainui hoki te tangata nei a Maharaia. Ko Purihi Piiki30 te takuta tuarua. Ko tona taitara i whiwhi mai i te wa e haere ana ia ki te whare-wananga o Iniaana i Amerika. No Ngati-Maniapoto ia; a ra, no Tainui, Tainui tuatahi. Me korero te marae i hanga e Te Puea mokopuna a Kingi Tawhiao. Kei Ngaruawahia a Turangawaewae, te marae puroto o te motu. Te marae kotahi31 i whakaanuia e Kuini Erihapeti, te mokopuna tuarua a Kuini Wikitoria nana ra te Tiriti o Waitangi, nana ra i whakatuwhera te huarahi Kingitanga i whakaturia ai a Potatau te Wherowhero hei kingi tuatahi mo te iwi Maori.32 Ahakoa tawhio te haere a te tangata kia mene katoa ai nga marae o te motu, te kore e kitea he pa, he kainga ranei i penei te ataahua me Turangawaewae. Ae marika, he wahine purotu a Turangawaewae. Tainui Tuatahi. Hei tui i taku korero ina te Tainui whakamutunga. Ko tenei tangata i haere ki te whawhai. Ko te ope Maori i roto o te Matua Nui33 o Nui Tireni. Ko tenei Matua he mea tuku e nga mana nunui o Ingarangi kia tu hei pa tuwatawata ki nga nga kohe o Karihi34. Ko te hoariri kei te kokiri mai i Rumenia. Kua hinga noa atu a Wiwi35. Ko Itari kua kuhu ki raro i te mana o Hitara. He penei me te kutikuti36 te kokiri a Tiamani me Itari. Ko Itari kei te hau-a-uru o Karihi e patu haere mai ana i nga hoia o Karihi. Ko Tiamana i te rawhiti e kokiri mai ana. I tenei taha te ope Maori, ka tutuki te Maori me te Tiamana i nga ra o Aperira, o te tau, kotahi mano, e iwa rau, e wha tekau, ma tahi. Ko te riri tuatahi i te take o maunga Orimipia37—maunga tapu o nga atua o Karihi. Ko te kamupene Maori i whawhai tuatahi no Tainui, me Aotea, me Takitimu. He pakeha to ratou Meiha kapene, ko Taea.38 He awaawa hohonu i waenganui o nga Maori me te hoa-riri. He ngaherehere katoa taua waahi. He awa ko Mawaroneri39 te ingoa i roto i taua awaawa. No te putanga o te hoariri, i kitea atu e heke iho ana ki te whakawhiti mai i te awa. Ko nga tutei i mua. Katahi na ka tukuna atu e Maiha Taea tana tino tutei pakari, kia riro mana e titiro ki te tokomaha o te hoariri. E heke iho ana nga tiamana, e whakatikatika atu ana te Maori nei. Kua tae nga tiamana ki te awa, kua timata te peke haere i runga kohatu kia kore ai e maku, he awa whanui hoki, engari he papaku noaiho. Katahi ano te Maori nei ka kite tutata i te hoariri—tokotoru rawa enei—he rima tekau iari pea te mamao atu. Ka paku tana pu, okeoke ana te hoariri tuatahi, ka paku ano tana pu, ko te tuarua kei roto i te wai e takoto ana. No te tuatoru o ana pupuhitanga ka rutua te tiamana tuatoru ki roto wai, engari i tukaiakiko. Ka whati tera, ka oma whakamuri. Ko te hokinga tenei o te Maori nei ki te ripoata ki tana apiha whakahaere. Mehemea, ko nga ra o mua, kua ahei te Maori nei ki te haparangi—“Aue’. kei au te mataika!” Nana te ika tuatahi a te Atua o te riri a Tu. No nga ra o Aperira te korero nei. Kaore i pau te tau, ka hinga te tamaiti nei i te riri ki Kahaara40 i Ripia. “Homai taku pumihini! mau e whakakii te makahiini41 ki te mataa! kia mau! kia u!” I a ia e hautu nei i tana hoa, kua mate ke. Kua tuwhera ke tana tinana i te heera akitaika42, kua whero ke te oneone o te koraha o Ripia i ona toto. Auahi ana tana pu-mihini i tana maia ki te anga mua tonu ki te hoariri e karapoti ana i a ia. “Me mate au; me mate ki a Tu.” Koianei ana kupu poroporoaki. Ta te toa taana tikanga! “Te puhi o Tainui e Titoki ra, Te takere o te waka, Tahuri ra, Tau, tau, takoto ana …”43 Ka tapukehia te tamaiti nei e ona hoa ki te waahi tonu i hinga ai ia, ka uhia a runga i a ia ki nga keehi rino44 pupuri i nga mataa i pau i tana pu-mihini. Ko te ingoa o te tamaiti nei—ko Haihana Tiaki TAINUI.

Ka mutu 1 Tawhitiroa: mythical for the Hawaian Islands. 2 Arawai: South Point on the island of Hawaii. 3 Pamamao: mythical for the American Continent 4 Tawhitinui: mythical for the islands around Tahiti. 5 Arawa: Contracted from Arawai, traditional. 6 Moteatea: Part II of Nga Moteatea collected by the late Sir A. T. Ngata. 7 Te Whetu-marama etc.: the late Sir A. T. Ngata, symbolical. 8 Moana: The V.C. winner—the late 2/Lieu. M. Ngarimu. 9 Manahi: Sgt. H. Manahi of Ohinemutu, Rotorua. 10 Tuahu: Capt. M. Wikiriwhi of Pukekohe. 11 Tauheke: The noted orator. 12 Rangihiroa: The late Sir Peter Buck, noted anthropologist. 13 Mokopuna: King Koroki of Waahi. 14 Potatau: The first Maori King crowned in 1858. 15 Manukorihi: The Ati-Awa courtyard at Waitara.