TE INGOA NEI AOTEAROA

Toa Takitini, Issue 103, 1 April 1930, Page 2039

TE INGOA NEI AOTEAROA

Kia ora nga Iwi, nga Reo, nga Rangatiranga, e noho mai na koutou i o koutou waahi teitei, i o koutou whare Wananga. Kia orate Pihopa Maori, e kiia nei ko te Pihopa o Aotearoa. Kaore he awangawangatanga o te whakaaro, kua whakatapua hoki tenei ingoa ki runga i to tatou Pihopa. Waiho ake ma tatou ma te Iwi nga whakatikatika. E nga Iwi, e nga Reo, e nga mohiotanga o te Motu nei, ko te Rarawa, ko ta te Aupouri me Ngatikahu whakamarama tenei mo te kupu nei—AOTEAROA. Na Kuramarotini i hua tenei Ingoa ki tenei Motu. Ehara i te mea e tautoko ana ahau i ta tetahi, e whakahe ana ranei i ta tetahi. Kaore. engari e korero ana ahau i nga korero o nga whare Wananga o roto o enei iwi. Man koe, e tena( e

tena, e mau atu; a mehemea he whakahe ta tetahi, e pai ana, engari kia marama nga latai o te whakahe. Kaore aku whakahe, penei me etahi e man, nei i roto i te Toa. Ka mutu taaku, he kii noku tenei waka, ara no te Motu katoa. Me whakaputa e an te tatai. Me timata mai i a Noa kia tatu iho ki a Kuramarotini, naana nei tenei ingoa i tapa kite Motu nei. He pai ke pea, me whakaputa e an te tatai kia puta ki ahau tonu. Ma tena e kukume to ona, to ona. Ko Noa Ko Hema Ko Tawhaki Ko Wahieroa Ko Ratanui Ko Tuwhakararo Ko Whakataupotiki Ko Ngaremoana Ko Rakataura Ko Rarotimu Ko Rarotake Ko Poutu Ko Pouhaere Ko Powhakataka Ko Poaniwaniwa Ko Maheeaatu Ko Maheaawa Ko Takahiirivvheniia Ko Murirangawlienua Ko Taranga = Kauaruwahine

Ko Aotea raua ko Ngatokimatawhaorua nga waka i hanga e Toto mo aana kotiro, mo Kuramarotini raua ko Rongorongo. Ko te tohunga naana i tarai a Aotea ko Rongomaiwhenua. Ko te toki i haua ai ko Awhionui-o-te-rangi, he reo tapu no te kahukahu o te whenua o Maui Potiki. 1 whakaritea taua waka e Toto mo Rongorongo. Ka kite ai tatou na te hungawai ano na Rongomaiwhenua i tarai te weka mo te hunaonga mo Rongorongo. Kotahi ano te wa i oti ai enei waka e rua te hanga. Ko Ngatokimatawhaorua, e rua nga tohunga na raua i tarai, ko Toto raua ko Kupe. He toki ke ta Toto; he toki ke la Kupe. « rereke te mau toki a tetahi, i la tetahi. Ko te ingoa o te toki a Toto ko Ponaponawhenua, ara ko te pononga o te whenua o Mauitikitiki-o-te-rangi. He whao te toki nei, me tona mana ano. Ko te ingoa o te toki a Kupe ko te Wheiaooterangi, ara ko te huka o te tai whare o Maui. Ko tenei tcki, he toki maim ara he reo-here. E taea e tenei toki reo-here te here te moana kia kaua e timu, ara e taea e te reo o Kupe te here nga mea katoa e hiahia ana ia. Ka oti a Ngatokimatawhaorua te tarai, ka haere mai a Kuramarotini raua ko te taane ko Eloturapa kia kite i tona waka. Ka kite i te kino o te tarai. He whao ke ta Toto toki, he whao ke ta Kupe toki. 1 te kino o te tarai, tapa iho e Kuramarotini te ingoa o tona waka ko Ngatokimataw Ko tenei Ingoa ko Aotearoa na Kuramarotini i hua. Ka tae kite wa e whakamaanu ai nga waka nei kite moana, ka whakaaro a Kupe me here e ia to Rongorongo waka a Aotea. Ko tona hiahia ko Ngatokimatawhaorua anake hei waka haere kite huiti ika, hei whakanoa i te toonga o nga wakanei, a kia eke mai a Hoturapa ki runga, kia whakamatea e ia, kia riro te wahine a Kuramarotine i a ia. Ka toia a Aotea, ka motumotu nga taura. Ka toia a Ngatokimaawh 1 a, naana noa i haere, maanu atu ana kite moana. Ka mea te tohanga tarai o Aotea a Rongomaiwhenua, waiho. Kua mohio na Kupe i here, a e kore e taea. Ka hoe a Kupe raua ko Hoturapa. Ka eke kite tauranga. Ka pangaa te punga. E heke ana te punga, e heke ana hoki te aho a Kupe. Tatuu rawa atu, e kake ake ana te ika a Kupe Ka mea a Kupe kia Hoturapa kia hutia te punga. Ka mea a Hoturapa, taihoa. Ka mea a Kupe kanui tenei, hei whakanoa kau hoki i te waka. Ka hutia te punga. Teraa, kua karakiatia e Kupe kia herea te punga. Ka mea a Hoturapa kua :na:i te punga. Ka mea a Kupe, rukuhia! Ka ruku a Hoturapa, ka tae a Kupe ka poroa te taura. Koia te pepeha nei: “Herea i te rangi ko taura ponapona, herea i te whenua ko taura maro.” Ka mate a Hoturapa, ka hoki mai a Kupe. Ka whai ia i a Kuramarotini hei wahine maana. Ka mea a Kuramarotini ae, engari me tuku e koe te waka o tuku taina kia maanu.

Ka mea a Kupe ae, engari kia tapapa te Wheiao ki te Paepae Tapu o Rehua katahi ano ka wetekina te here Tapu o te hukahuka a-tai o te ware o Maui. Ka mea a Kupe kia Rongomaiwhenua, ki te hungawai o Rongorongo kia toia a Aotea. Ka karanga a Kupe “Tai kopure tetere o te rangi kiri koko. E waiho nei kiri koko. E here nei kiri koko Katahi ano a Kupe ka whakatika, a ka maanu a Aotea. Maanu rawa ake kua maro te Wheiao o te ata ki runga kite Paepae Tapu o Rehua. Katahi ka mea atu a Kuramarotini kia Rongorongo, me hua te ingoa o te waka ko AOTEAROA, ara ko te iringa mai o te Wheiao o nga toko o te rangi i runga o te Paepae o Rehua. Ko taku whakamarama tenei mo te Ingoa nei Aotearoa. Kaore he whakahe. Kua takoto taku whakapapa. Ka kitea no nga iwi katoa o te Motu nei, enei tipuna a Kuramarotini raua ko Rongorongo nga uri o Toto. Taria te roanga. Kia ora nga Etita. Wairama Maihi Te Huhu Ahipara 13/3/30

1 Maui-Mua 1 Maui-Roto -RotoMaui Tikitiki Maui Potiki 1 1 Maui Tikitiki Maui Potiki Whetuatea Wharuakura Tokotuatea Uhenga Maramaatea Poutaua me Motuarika Toito Whitirangimomoa KongoKupe = KuraniK | 1 whenua 1 ! f irotini i i i Rongorongo = Turi Kupe Turi Hina Uenuku Hinemataea Kauaekarangaranga Hinenuitepo Mahaae = = Hinenuitepo Hinakkaitangata Hinekaitangata Tamanuiotera Toito Whitirangimomoa Rongowhenua 1 1 f jrotini i i Rongorongo = Turi Kupe Turi Uenuku Kauaekarangaranga Mahaae = Hineniiitepo Hinekaitangata Tiki Pipii Taiwawe Wawai Tuputu Tukitenganaahau Papa Maninikura Ruanui II Tangitekura Tarauaua Tokaakuku Taiwawe Tuputu Papa Ruanui II Tarauaua Tauaterenanga Honoterangi Tutangiora Ruanui I Teina Kortakonuiarua Waiho Matin Raugi Wawenga Hapaira Hakumanu Mata Wairama Maihi Tutangiora Teina Waiho Rangi Hapaira Mata Te Huhu (Te kai-tuhi)