Reta Tuku Mai

Toa Takitini, Issue 95, 1 July 1929, Page 1030

Reta Tuku Mai

Ki te Toa: Tena koe, te manu mohio ki nga rerenga mai o nga kawai ote ala, e ara ai te tangata kite tahere manu, kite ngaki i taana maara taewa, kumara, otira nga kai katoa hei oranga mo te tinana o te tangata. No reira kua ara ake ahau kua kite i nga pito e wha o te motu. Takawaenga atu ana ki te ao katoa te haere a taku kite, i te ata tonu nei. Ko nga whare wananga o runga i a Takitimu ko Maraetakaroro katahi, ko Ngaherumai-i-tawhiti ka rua. Ko nga waka hou o muri nei ko nga Kura Maori, e kanga nei e raatau e nga kuare. Ko te kanga ra ko te kore i tae ki nga kura timatanga ako ai kite reo o nga Kareti. Heoi i tutaki noa ki taana pakeha i te huarahi ko taana kupu kotahi nei. Ka mea ia kua mohio ia ki te reo pakeha. Ina te tauwira o tenei mohio kite reo pakeha: Ka riihitia te whenua ote Maori ete pakeha mo te 21 tau. Ka kite kaitango riihi me tuku atu ano te Raiti Pahihi (right of purchase) ki a ia. Ka ui te kai-tuku riihi he aha tera. Ka whakahokia e te Kai-Whakamaori: ko te tikanga o tera kupu, kia mutu te riihi ka whakatungia he Pahihi hei tuunga mo nga moni kia whaiti ai ki to aroaro.. Hei ora tena mou, me au whakatupuranga mo ake tonu atu. No te mutunga o te riihi ka tae mai te pakeha ki te kawe mai i nga moni. E£2mo te eka. No te kawenga kite Kooti ka kitea kua tika te pakeha. Riro atu ana te 600 eka o te hainatanga o te kai-tuku riihi ka whiria nga ture, tae rawa mai kite mutunga o nga tau haere atu ana te whenua.

Ko te tangata noona rale whcnua i riihitia ra, ko toku tipuna ko Henere. Ko te kai-whakamaori ko Hihira Morowati. No te 83 te riihitanga, no te 96 ka hokona. Ara rawa ake matou kite whawhai mo tana whenua kia man kua pahitia te riihi i te tan, 1894. Na te rarangi o te Ture o te 93 i huri tana l iihi pohehe ki runga kite lure tika kia ma ai te kuare o te kai-whakamaori ra. Aim noa atn kia Kaihau ma he aha te aha. Ko ianei te mohio knra o enei tu nionio tangata. Penei no enei kuianga i a Ta Apirana ma nei kei to man tonn to matou 600 eka. Na toku kore e ahua hohonu ki nga mohiotanga kura i kore ai ahau i whakaae kite tono a Kingi Rata me nga Ariki i te tan 1921 kia whakaari ahau ko Maui, a u noa. Na, ma Apirana e here nga ahnatanga i naianei kei riro i te tai-ki. Kei te pari tonu te tai a te pakeha, mum i nga whenua maori, mete hoatu ano a nga maori katahi ka riro rawa atn. Ehoa ma ko te ahua tenei o matou, o te hunga e mea nei e rite tonu ana to matou mohio ki o nga tangata i tae ki nga kura nunui, pera mete Ante Kareti. Ina hoki whanau ake ta te Ante Kareti, ko Ta Apirana, ko Ta Maui. Whanau ake ta raua ko Mum, ko Raupatu. No runga i a Tainui ko Tan Henare. Kanui tona kaha kite toko ake i tona waka ka u kite tauranga. Ko te Tuiti kei te whakatere i te waka o Ngaitahu. Kua mate atu he tetekura kua ora mai lie tctekura. E tu ana ratou, ano kei te hiku tuna, tu tonu. Heoi ano te main he whakarongo kite reo o te kai-titiro whetu o Pa Apirana. E hoa ma, i kore ai e hoha, i waiho tonu ai to tatou hoa i te ngutu na te waimarietanga o tatou kite ingoa nei, Minita Maori. Tenei ake pea nga ra e hohatia ai te ingoa nei. Otira ma nga hua e mohiotia te karepe i runga i te tumatakuru. Ahakoa kino ka niatomalo tonu, heoi ano pai rawa te urunga ko te kauae anake te whakawin ana. No rcira, mai ra ano o te iringa o te Ingoa nei ki a ia, huri noa te ra o Ngaruawahia, ara noa mai te ra o Waitara, i hui mai ai te whanau a te Tataria, tetahi mea atahua. Ahakoa he nui te rnauiui oTa Maui i taua wa, engari i te tutakitanga ki ona tuakana o te Aute Kareti kia Tomoana, Whenuakura, Tiweka Anaru, Raumoa, Taiporutu, Hakiwai, Ta Apirana ora tonu ake te mate. E tika ana ano kia ora, no te mea ko to waha Rawhiti tera ka u atu ra ki tona aroaro. I te hauora o Ta Maui ka puta i a ia enei kupu ki ona hoa tau-whainga: Ko koutou enei e tuku nei i au kia mate. E kore au e mate! I whakarnarama te Minita no Ta Maui te rohe pooti tino uaua rawaatu. He ratana kei tona rohe, poka ke nga tikanga, He Tohu rereke ano. He Whiti, he reo ke. Ko Waikato kei kora ake me aana tikanga. No reira ko Ta Maui te tangata kei a ia te pikaunga taumaha. I ‘hiehie* katoa nga tangata ki enei kupu a te Minita.

0 tenei wa poto e nga Iwi kanui toku miharo ki nga kupu, ki nga whakaaro, ki nga tohutohu, ki nga whakaaro mohio e put a mai ana i te Minita Maori. E kore e tore te ngaro o te ha o te pai o enei whakaaturanga. No tenei wa poto tonu ahan i kite ai i enei ahuatanga. Noreira Etiia ma tukua ta tatou manu ki nga topito e wha ote motu, kite kawe i nga kupu atahua hei whakaahuru ake i te Iwi. E hoa ma kei te tumanako tonu to ngakau kia tutahi ano tatou ki Taranaki a tenei hui e heke iho nei. Kua tuhi reta ahau ki nga tamariki whakaaro o Tuwharetoa kia tae ki taua hui, kia ahum tatou katoa kite hapai ake i nga ringa me nga waewae o te Minita kia tutuki atu ki nga ao-kapua o te rangi. Ina tae ki taua hui me korero katoa ngaitaua, ko te Minita e noho puku. Tena koutou nga kanohi ora i a Taranaki. Tiriro noa atu, ka langi noa atu. Te iwi, te waka, te rauru, te ihi, te tapu o tuawhakarere tena koutou. E to Atna tohungia a King! Hori, me Kingi Rata, mete Kahui Ariki katoa. Etita ma, kia ora roa mai ano. Taite Te Tomo Tukua atu enei kupu mihi tangi mo nga aitua. E hoa ma tena koutou i nga toimahatanga o tenei tan i o tatou aitua maha o te motu. He nui te aitua i Waikato nei i muri tata mai o te hui whakamiharo i tu nei ki Ngaruawahia. E rua ngiaku mokopuna i mate, na taku kotiro matamua tonu. Odra i te hinganga mai nei o Arihia me lona tama nui atu te tangi mete pouritanga i hipoki iho ki runga i a matou katoa. Kore rawa a Waikato i maniac k! ona ake. Kanui rate tangi atu o Waikato. Kanui hoki tc pouri oku ake me Te Puna. E tika ana tenei reta kia tae atu i mua ra ano. 1 mahara ahau kua tae atu kaati no te putanga mai nei o nga pepa ki konei katahi ka kite iho kaore la. Heoi koinei ka uia e an, ka kitea e kei konei tonu ia. Heoi ra, man e Te Toa Takitini e man atu ki nga marae maha o te motu tenei tangi atu a Waikato mo tenei aitua. E Ngata koutou ko o tamariki mete iwi i roto i tenei pouri tanga. E kore e mutu te tangi mete pouri kia koutou mo tenei aitua i tupuno ki roto i nga ra tumanako kite rauhi i te morehu langata. Ko nga kupu ra kua ohakitia nei hei whakamahumtanga mo talon ara i roto i nga pouritanga me nga mahi tae noa ki nga haere maha. Tatau! Tatau! Na Tahuna Heranga Pirongia To Awamutu 6/7/29.