158.—HE WHAKAOKIORI.

Toa Takitini, Issue 90, 1 February 1929, Page 15 (Supplement)

158.—HE WHAKAOKIORI.

Na Taoho. (Ngati-Whatua). Na Ngakuru Pene Hare nga kupu, nga whakam^rania. Ko nga kupu o tenei waiata, ona whakamarama na Ngakuru Pene Hare i korero i te 26 o nga ra o Hepetema, 1924. Ko Taoho te tino rangatira o Ngati-Whatua, he toa hoki. Nana tenei whakaoriori mo tana tamaiti mo Raeroa. Kaore he uri a Raeroa i puta ki te ao. (Ref.: S.l/15, 5.2/47). E Rae' tangi kino i roto te wharekino. Me kohanga taua, e i, Kite kohanga Taputapuatea, l Hei pa tu hau, e Hei whakarongo tai e tangi hacre ana I raro Maunganui, 3 e i. Kia marama te titiro pukohu whenua, e i, Kia whakarongo ake taua, e, Nga patu e taka i te nui Ati-Puhi 4 Ka kai 5 putunga taua, e, Ki te riri.

Kei hea ra, e, a Te Huki, 8 Te tangata i whakamaua ai, c, I te waikowhai, 8 Koko atu a Puriri. 7 Me aha koe, e tama e i, He hurihanga 9 waka tana, e i, Ko Mahuhu' 0 ki te wai. Pokaia i te tuanui o te whare o Nukutawhiti," e i, Ka marama te ata. Kei runga Te Koikoi 12 i a Rona, ei, Kei te marama nui, Kei te marama hua kite pae ra. Ehara ko matua' 3 hautere tena Kei te ra e man ana, e i. Ko ton mata tena, ko te mata o Tawhaki l4 I tuhia ai, rapa ana i te rangi Tukutuku 15 wai karere, e i. Kia whaia atu to reo 16 kirikiri, Whakarei’ 7 te whatu, e, To tapuae nui ka haruru ki raro ra, na i. Ko wai rawa he tangata hei noho mo to whenua, e i? Ko Tuturiwhatu, 18 ko Torea, Ko nga manu matai 19 whanga ote uru, ei. Me puhata 2o koe te ngaru moana nui, E ngunguru mai nei. Me aha, e tama e, he turanga riri. He turanga pahekeheke; Ka pa taua, e i, Ko te toa whenua i to matua i a Tuohu, 21 E kore e taea e taua. Mahi atu taua kite tukou 22 no kai, e, E nohoia mai ana e te muharu; 23 Mahi atu taua kite tukou no K0ng0, 24 e. E nohoia mai ana e te hotete. 25 Kahore ia nei, e, ko te tohu o te mate. Whakapiri noa ake taua, e, Nga rakau tuhaha 26 i a Karawai 27 ra, e, Hei hunanga atu mo Reremura 2B Ki reira nei, na i. E kore koe e ora, e i, I nga hau o te tiu e aia nei Te puputara 29 ki uta, na i.

'Rae: Ko Raeroa; kaKore ana uri i puta ki te no. zTaputapuatea:—He nohanga ariki. 3 Maunganui: He maunga kei te one i Ripiro, e kiia nei ete pakeha ko Maunganui Bluff. Ko te rohe whakateraki tera o NgatiWhatua. Ko te rohe tenei, ko Maunganui, Tutamoi, te taha hauauru o Tangihua. Mangawhai, kite taha whaka-te-tonga o Whangarei. Ko Tamaki te rohe whaka-te-tonga, 4 Ati-Puhi: Ko Nga-Puhi.

9 Kai putunga: —He kai ma te rangatira Kei tono ki te riri. TiroKia tera kupu, he “kai takere taua.” «Te —He rangatira no Nga-Puhi, no tera i a Kuao ra. ?Puriri: —He pa kei te rohe o Taiamai. B Waikowhai: —He hinganga i te parekura ka whakaritea kite wai o te kowhai te whero, sHurihanga waka:Ka hinga te parekura, ka huri poki hoki nga waka. >°Mahuhu: He waka no Whakatau no tawahi mai. Ko Mahuhu-ki-te-rangi. "Nuku-tawhiti:He tohunga no te wa i a Taoho, ehara i te Nukutawhiti nui. Ko Pokaia te rangatira o ta Nga-Puhi ope, ko Taoho ota Ngati-Whatua. Ko te korero i haere ko Pokaia i te tuatahi ki te tohunga ki a Nuku kite tono i te mana, mete reo mo te ata; na, ka homai ki a ia. No muri ka tae atu ko Taoho ki taua tohunga ano. Ka uia mai tana whiu rakau, mau patu. Ka ki mai a Nuku kia ako ite pona kai tangata. Ka hoatu ano ki a ia te reo, engari me whakahaere taua reo i te po i mua atu. Na reira ite kitenga atu ai a Taoho, i Tokatoka nei ia, ite auahi i Maunganui, he tohu no te ope t, Nga-Puhi, ka heke iho ia ki te taua a Ngati-Whatua, aka ngeri i tona ngeri, ‘Ko te puru! Ko te puru koa’ a haere tonu atu ki Moremunui whanga ai i te taua. No tetahi ata rawa ake ka whakahaerea e Pokaia te reo ra; na, ko ia i hinga. iaTe Koikoi:He toa no Nga-Puhi, ko tona toa i whanake ki runga, tae ana kite marama ra ano. Tona uri ko Eruera Whakamautara, kei Kaikohe. >sMatua hautere: —He kapua tenei. i^Tawhaki: Ko Tawhaki anake te tangata i kake ki te rangi, i tae ki te ra. Na, ka mahia e nga tohunga ka unuhia nga rito korari, ka karakiatia kia mohiotia ai, ka mate ka ora ranei. Ki te piri nga toto kite ra, ka mohiotia he parekura. 'sTukutuku, etc.; — tukutuku kupu ki nga taua kia huihui. isßeo kirikiri: Ko te reo o te rangatira, e whaia ana kia matauria. He kupu poto 'ae,' ‘kaore,’ he kupu iti, ka rite ki te kirikiri; he kupu pakari penei i te kohatu, na te rangatira hoki mo te ora ranei, mo te mate ranei. t7Whakarei te whatu, e:—Whakareia; mo te patu. Ka mate te tangata ara te whatu. 'sTuturiwhatu, Torea: —He manu no te moana. > 9 Matai: —Tieki, tirotiro. zoPuhata: —Whakairi; ka kore hoki he kainga i uta. z'Tuohu: —He tangata ahuwhenua, i patua e Hongi Hika. Tirohia te waiata 127. zzTukou: He kumara. 2sMuharu: — ngarara kai i te kumara, kite pakeha he * caterpillar .’ 24Rongo; —Ko Rongomaraeroa; Tirohia te waiata 115. zsHotete:Ki etahi iwi he anuhe. He caterpillar ano kite pakeha. 2 6Tuhaha: whakaritenga ki te rakau nui i roto i te rakau mata riki. He pera a Karawai. z’Karawai:He rangatira tino nui no Nga-Puhi, no te takiwa ki Tautoro. zaßeremura: whanaunga no Taoho. 2»Te puputara:Ma te hauauru nui anake e a mai tenei pupu ki uta. Ka pera hoki te putanga o Nga-Puhi.