HE KUPU TOHUNGA.

Toa Takitini, Issue 62, 1 October 1926, Page 479

HE KUPU TOHUNGA.

Na R.T.K. (Ko te timatanga o enei korero kei nga Nama 38, 44.) KO nga kupu tuatahi hei whakaarotanga ma tatou na Hakipia. He mea pai kia akona ngakautia enei kupu, he kupu e kore rawa e memeha. ’Tis too much proved, that, with devotion 9 s visage. And pious action, we do sugar o*er The devil himself. Kua tino marama tenei, ara, e pania ana e tatou Te tinana ake o te reiver a, Ki te huka o waho o te karakia 0 nga mahi o te whakapono. He mea kino rawa kite pakeha te kiia he karakia tinihanga tona; otiia kite Maori he mea ngawari noa iho. Etu te Maori kite karakia, kite kauwhau, ahakoa e marama ana kahore rawa ona whakapono; akahoa e mohiotia ana he tangata kino ia, he tangata poke. Ko tona karakia hei hnka, ara, hei whakareka i te ahua ote rewera, hei huna i tona kino. I penei ai te whakaaro o nga Maori kuare he pohehe ko te whakapono no nga ngutu haunga te Yigakau. I nga ra o nehe ko te mea nui ko te mohio ki nga karakia haunga te ahua o te tangata e karakia ana. Ko te Tane e manako ai ko te tika o te karakia haunga te tika o te ngakau. Kei te pohehe tonu etahi tangata he atua Maori a Ihowa, ko tana e mate nui ai ko te komemememe o nga ngutu. My words fly up,, my thoughts remain below; Words without thoughts never to heaven go. — Shakespeare. Ko aku kupu e rere ra-runga, ko oku whakaaro ia keite whenua: He kupu char nei ite ngakau e kore rawa e tae kite rangi. Hakipia. I kohurutia te kingi o Tenemaaka e tona taina kia riro ai i aia te Kuini. Ahakoa kei te paru tonu ona ringaringa ite toto ka tuturi ka inoi otira kihai i tika tana karakia. He tikanga na te Mahomete te inoi i nga wa whakarite o te ra; ahakoa he aha tana mahi, i hea ranei ia, ka tae kite haora ote inoi ka koropiko ia. I nga whenua koraha mutu ana tana inoi kei te pahua, kei te kohuru. Inoi ai ia he tikanga noa iho ehara i te whakapono. What can ennoble sots,, or slaves, or cowards? Alas, not all the blood of all the Howards! — Pope. Ma te aha e whakarangatira te tutua, te ware, te waero humane, Aiie! e kore ra e taea e nga toto katoa o nga Hauata katoa. Pope,

Ko nga Hauata he kawai ariki no Ingarangi. E mea ana a Pope ko te tangata tutua ka tutua tonu, ana mahi ana tikanga. E kiia ana kua huri nga wa i whaimana ai o tana rangatira a ko nga rangatira o enei ra ko nga tangata whai-moni. No te pakeha tena rangatira te moni ehara i te Maori; tetalii kaore he painga o te ware hei rangatira. I mana ai te Maori na ona rangatira. He whakatauki na te Maori, me rangatira he hoa matenga mou kia kore ai koe e whakarerea. Kaore e mohiotia nga mahi, nga haere, a te ware. Kei mutua koe. Snatch from the ashes of your sires The embers of their former fires; And he who in the strife expires IF ill add to theirs a name of fear That tyranny shall quake to hear. —Lord Byron. Kapohia mai i nga pungarehu o koutou matua Nga ngarehu o ratou ahi o nga ra ka huri; A ko ia e hinga i te riri E hono atu ki o ratou he ingoa e wehingia E tu wiri ai te tangata kino. —Rore Poor ona. Kua korerotia e au i te Nama 44, nga korero a Rore Paerona. He tangata ia i rere totoa ki nga hiahia o te kikokiko, otira he wa ano ka koiri ake ona toto rangatira ina koa ana kupu rangatira e whakahauhau nei ia i nga Kariki kia ara ki te whawhai ki nga Turaka e takahi ana i to ratou whenua. 0 nga iwi katoa onamata kaore he iwi hei rite mo nga Kariki, otira e mea ana au o nga iwi katoa o te ao, o onamata, o enei ra. E haere tahanga tonu ana nga tipuna o te Ingarihi kua tiaho noa atu te maramatanga ki nga Kariki kua rapu noa atu ratou ite ATUA NGARO. He iwi tino matau, tino kaha, tino toa. Ko a ratou tataki korero he hanga whakamiharo rawa. Otira i heke to ratou mana, to ratou kaha, to ratou toa, to ratou matau; i takahia ratou e nga Turaka nawai ra ka taungatia kite mate ka takoto tonu kua kore he aranga mai. Koia nei i tangihia ai e Paerona, i karanga ai ia ki a ratou kia whakaohongia i roto i a ratou nga toto toa o ratou tipuna; i waitohu ia ki nga urupa o ratou matua, i ki ai: Nga urupa o te hunga e kore nei e mate. The graves of those that cannot die. 1 whakaritea e Paerona a Kariki ki tetahi tupapaku katahi ano ka hemo atu, he tino ataahua engari kaore he wairua, kaore he mahanatanga—he tupapaku. Ahakoa he Ingarihi a Paerona i whawhai ia mo Kariki a mate atu ki reira. Ko tona tinana i haria ki Ingarangi. Mai i nga ra o Paerona kei te tupapaku tonu te ahua o nga Kariki engari kua wehea e ratou he ra motuhake hei whakanuinga ma ratou i te ingoa o Paerona. Waihoki e te iwi whakaohongia nga toto o tatou tipuna, kia

mau ki o tatou morehu rangatira, ki nga tikanga rangatira, mo to tatou ngaro rawa ake i te ao ka whakamoea tatou ki “ nga urupa o te hunga e kore nei e mate.” To every man upon this earth Death cometh soon or late, And hoiv can man die better Than facing fearful odds, For the ashes of his fathers, And the temples of his gods? —Lord Macaulay. Ki ia tangata, ki ia tangata i tenei ao He mate ano te mutunga a tona ra„ A he aha te mate tika atu mo te tangata I te ivhawhai ki nga tino kaha. Mo nga koitvi o ona matua, Mo nga ahurewa o ona atua? —Rore Makaore. No mua noa atu i nga r ao te Karaiti tenei korero, he korero no Roma. Ite kaha ote hoa riri kua tanuku te matua a Roma, kua whakawhiti mai i te arawhata e whatinga ana i awa Taipera. Katahi a Horatiu ka karanga ma ratou ko ona hoa tokorua e pupuri atu te hoa riri a ko te arawhata e tukituki i muri a ratou, ara ko ratou e tuku ki te mate. No konei i puaki ai i a Horatiu enei kupu. Ka tu te tokotoru nei kite pito o te arawhata ka rere mai nga toa o te hoa riri, putu tonu. Ka horo te arawhata ka inoi a Horatiu ki Taipera kia tohungia ia, tupou ana, ka romia e te ia o te wai, engari na te kaha ka u ki uta ka ora a Roma mete iwi. Cowards die many times before their deaths; The valiant never taste of death but once. Of all the wonders that I yet have heard. It seems to me most strange that men should fear; Seeing that death, a necessary end Will come when it will come. Shakespeare. He maha nga matenga o te tangata mataku; Ko te tangata toa ia kotahi ano matenga, O nga mea whakamiharo katoa kua rangona e an, Ko te mea tino ivhakamiharo ko te wchi o te tangata; No te mea ko te mate, e kore e taea te kauparc, E tae mai, a te wa e tae mai ai. — Hakipia. Na Hiha Huriu enei kupu, he tangata rongo nui no ona ra, he marohirohi, i tu hei emepara mo Roma. I awangawanga tana wahine tera ia e kohurutia, katahi ka pupuri i a ia. Ko nga kupu tenei a Hiha ki tana wahine. I tona taenga ki te

whare paremete ka kohurutia ia. (I tuhituhia eanki te Naina 69 o Te Pipiwharauroae tahi korero mo Hiha Huriu.) There is a tide in the affairs of men: . . Which, taken at the flood, leads on to fortune: Omitted all the voyage of their life Is bound in shallows and in miseries. • Shakespeare. He tai ano kei nga hanga a te tangata: Kite manu ite tai kato, e u ki te waimarie; Kite kore, ko te rerenga roa i tenei ao Kei nga tvahi papaku kei nga raru nui. — Hakipia. He kupu tino tohunga enei, hei pupuri ma nga tamariki no te mea ko te ora kei te paengaroa tonu i o ratou aroaro. Taraitia o ratou waka inaianei, taraitia ki te kura, kia kato rawa ake ai te tai e kokiri ana i te waka. He tokomaha nga tamariki kura kei te moumou noa iho o ratou matauranga ko o ratou waka kei ro paruparu ke e tutuki ana. Ehara i te mea kia whiwhi katoa ki nga mahi nunui, engari kia whakamahia te taranata, nga taranata ranei, i whakawhiwhia ki a tatou kia mataara, kaua e momoe, kia mau te titiro ki te katonga mai o te tai. .... for, to the noble mind. Rich gifts wax poor when givers prove unkind. Shakespeare. .... no te mea, kite tangata rangatira, Ka he nga taonga ataahua ina aroha-kore nga kai-homai. — Hakipia. Ko te pai o te taonga homai a te tangata kei runga i te ngakau ote kai homai kahore ite nui o te taonga. Ka tapae te Maori ite taonga, ite moni ranei, ma te manuhiri mete whakaaro ano o tangata whenua hei tetahi wa ka utua a ratou taonga. Ka rite kite kupu a Tamatekapua, 44 Te rangona hoki te reka 0 to kai.” I te riri ki Te Maniaroa e turaki ana a Tuhorouta i te tangata ka whati tana taiaha, ka mau herehere ia. I te mea he tamaiti na Tuwhakairiora ka tukua engari i taunutia ia. 1 te riri Te Upoko-o-te-ika, kei Uawa, ka mau i a Tuhorouta a Tamatekapua, ka whangainga eiaki te kao. E whawhao tonu ana tera i te kai ki tona waha ka haua e Tuhorouta te angaanga ki tana taiaha. Ka ki na i kona a Tamatekapua, 44 E Tu, e Tu, te rangona hoki te reka o to kai.” Ka patua a Tamatekapua ka mate engari ko ana kupu kei te ora tonu, he tino whakatauki na Ngati-Porou. Ka kinakitia te manaaki kite kino ka pepehatia, 44 Te rangona hoki te reka o to kai.” Ka he nga taonga ataahua ina aroha-kore nga kai-homai, Rich gifts wax poor when givers prove unkind.