21.—HE TANGI MO TE WHETUKAMOKAMO.

Toa Takitini, Issue 39, 1 November 1924, Page 29 (Supplement)

21.—HE TANGI MO TE WHETUKAMOKAMO.

NA HONE RONGOMAITU (Ngati-Porou). Na Paratene Ngata raua ko Hone Ngatoto i tohutohu. Ka Hone Kongo in aitu no Te Whanau-a-Hinetapora, hapu o Ngati-Porou. I waiatatia mai enei tangi i te pa i Purapuraaure, e tata ana ki Tuparoa. Ko te take mo te matenga o Te Whetu-kamokamo ki roto o Awatere, na Nga-Puhi i patu, i te takiwa o Te Whetumatarau. Ka rangona atu kei te haoa a Te Whetumatarau, ka tutohu nga hapu o Ngati-Porou kite haere kite patu. Ka whakatauki na a Kakewhati: “ Kia ata nenene; tena Nga-Puhi ka tata te whairingaringa.” Heoi haere tonu a Ngati-Porou, ona hapu maha me ona rangatira me ona toa.

Ka mate na a Te Whetukamokamo ki roto o Awatere, he awa e puta ana te ngutuawa kite Kawakawa, e kiia nei i naianei ko Te Araroa.

UMUARIKI . 1 Te Rangikaputua = Hinetapora Koparehuia ! . Takereariari 1 Pahoe I . Rongomaitapui 1 Te Whetukamokamo

He maha ana uri kei te ora, e mau na te ingoa o tetahi whanau ko Awatere, o tetahi ko Te Whetukamokamo.

1. E kui ma e, whakarongohia ake Te waha e pa nei; Tangi te umere, maranga te tup eke, He waka tomo pea? Nolio mai koutou i te iiohanga mahorahora, Whakarae tonu au te toka ki Kaiwaka. 1 Auaka hoki ra, e whakatangurutia. He mamae noa ake no roto ki te hoa, Ka poka te ngaro noa i runga i te raraugi. £ iti tonu hoki, i arohatia ai. Ko ana hahua te rite kite tini; Ko ana kai makamaka, 2 i aroha nei au; Ko te waka te toia, 3 te haumatia, I te ra roa o te waru. 2. E wliiti ete ra, parore kite kiri, Ka roha i aku iwi, e. Hai raro nei au, whakamaengarangi, 4 Ka ngaro hoki ra te inatau 5 wahaika, Na Heretatua, 6 na Puna-i-te-rangi, 7 Na Hauiti 8 koe, na Kahungunu 9 rawa. To tipu whakaruhi na Rongoaikino. 10 Ka rutua e te hau, ka ko 11 ki runga o Totara; 12 Ka tau kai raro kai Mangaoira; 13 Ka puta te hauwai no roto i Kopuapounamu; l4 Kia roha mai koe i waenga tahuna. Ko he ika whakawera 15 kai roto ite kupenga, Na te Wharaupo, 16 e utuutu mai ra, Kai waho kai Punaruku. 17 Haehaetia rate matarau 18 ote puhi, Kai waho kai te Omanga. 19

3. Kimikimi noa ana, raparapa noa ana; Ka ngaro hoki ra i te riri akiaki, I te riri i whaia i muri i te atua. Taku matau kotii, aku pa kahawai, E huri kino atu ra ki te ao o te urn. He karere puta mai na Tauira rawa, He whakahei tatau, koi makere ki raro ra. Koua rangona hoki ko Awatere 20 tahito; Auina rawa ake ka mate i a tini i. 4. Kaati te wairua pakaihi te hoki auau mai, Koi huaina hoki ko to nuinga rawa, E moe nei taua. Awhaia ake i ra ngahuru. Tiro iho ra e, ka hoe. Kaore i rakorako te riu o te ho a, Hurihuritia ra mo tohou matenga. Tautea mai ra te ika a Tu, he tangata, Te ika a raro he atu e. Takina mai kite puna, he reka mau tahi; Whakaputupntutia he kauika kopuni. Ka mate i te matenga, ka haramai ka noho; Ka tuhenetia alu, koia tana nei; E tahuri mai anake, mau ana i te houanga. E rere, e oma, kia tae ai koe; He whawhainga ki a Hinetapora. 21 Taweka te pirita te pa tirohia, E whai, me mau i a koutou. Ka rere ki runga ra, na takurangi awatea rawa. E kore e mau i a koe te whai te ika iti, I raoa ai Tamarereti, ka horo Maungaroa. HE WHAKAMARAMA: Ko nga whiti o tenei waiata e tino waiatatia ana ko nga whiti tuatahi, tuarua, Ko nga whiti o muri iho kaore e tino rangona ana, a he tika kia whakatuturutia era. I Kaiwaka. He toka kei te taha tuaraki o Tuparoa. 2 Kai makamaka. He maka noa ite ika ma te tini ote tangata. 3 Te toia, te haumatia. Na reira ka hui noa te tini ote tangata kite toto i tona waka, kaore e karangatia. 4 Whakamaengarangi. He ingoa no nga ra kaha te wera o te waru, he whangai no te kiri o te kumara kia pakari. Ka maroke te otaota, ka ngohe te tangata. s Matau wahaika. Ki etahi he matau-a-ika: he tangata kai-kainga ete ika. Hei nga rangi takitahi te kai mai a te ika, ka toronga tonu kite matau e paingia ana ete ika. Ahakoa he maha nga matau, hoa o taua matau, kite aho kotahi, he mounu katoa kei runga, ko te ika tuatahi ma taua matau. Koia na i kiia ai he matau wahaika. 6 Heretatua, 7 Punaiterangi. Hei tipuna kia Te Whetukamokamo. B Hauiti. He tipuna ano, he uri nana a Hinetapora. 9 Kahungunu. Ko te tipuna nui e rangona nei. Na tona tuahine na Iranui a Hauiti.

10 Rongoakino.—He tipuna ano no Te WKetu. n Ka ko.—E kiia ana mo te niu raurakau nei, ka rere ka ko, ara ka titaha te rere, ka tau ki raro ka he; engari kia maro te rere ka tika. 12 Totara.—He pa kei te taha hauauru o Te Whetumatarau, kei runga ake o te Kawakawa. 13 Mangaoira.—He awa e rere ana ki roto o Awatere, kei te taha tonga o Totara. 14 Kopuapounamu.—Ko tetahi o nga wehe nunui o Awatere. l s lka whakawera.—Ko te tino ika hianga o roto i te kupenga; he whakaariki. 16 Te Wharaupo.—He tohunga whaiwhaia no te Pirirakau. Ko raua ko tcPohutu nga tohunga rongo nui. 17 Punaruku.—Kei te pito o te one e takoto ana i te taha tuaraki o te Kawakawa. 18 Te matarau ote puhi.—Ko te matarau he kupenga. Ko te puhi, ko nga tangata takitahi pena i a Te Whetu. 19 Te Omanga.—He taunga hapuku kei waho ote Kawakawa. 20 Awatere tahito.—Ko Awatere te awa nui kei te Kawakawa, he wahi no nga pakanga nunui o nehera. Kei te taha rawhiti o tona ngutuawa te pa a Okauwharetoa, i turia atu ai, i turia mai ai nga ope maha a Tuwhakairiora. 21 Hinetapora.—Ko tetahi o nga tipuna wahine rangatira o Te Whetukamokamo, o te tini noa iho o Ngati-Porou. Ko te wahine a Te Rangikaputua.