TE TAHUA A TE ARAWA.

Toa Takitini, Issue 34, 1 June 1924, Page 57

TE TAHUA A TE ARAWA.

ETAHI KAUPAPA HEI WHAKAPAUNGA I NGA MONI I tu te Hui a te Poari o te Arawa i te 30 o nga ra o Aperira. He nui nga rangatira ote Arawa i tae mai kite whakarongo i nga kaupapa a nga Hapu hei whakapaunga i te £ 6,000 i te tau. Ko tetahi o nga kaupapa i tino hohonu te titiro , ko tenei e whai ake nei, na Kepa Ehau i panui kite huinga oTe Arawa me nga mema o te Poari. Kite Hekeretari ote Poari ote Arawa, Rotorua. TENA KOE. Tenei te pukapuka a te Poari kua taemai a kua whiriwhiri tia e matou. Kia nui te ora o nga Mema o te Poari mo nga whakamarama me tenei koha kua homai nei kinga Hapu o te Arawa mo te Taonga kua takoto ki roto i o koutou ringaringa. He tika tonu pea tenei korero katahi ano mai o te hainatanga o te Tiriti o Waitangi ka whakatungia e te Kawana o te Motu tetahi Ropu Maori motuhake kaore rawa tetahi Pakeha ki roto hei whakahaere i te Kaupapa moni mo nga tikanga whanui e puta ai he painga mo te Iwi. He honore nui ra tenei e te Arawa kua homai kia koe, he whakaaetanga pea tenei kua kite te Kawanatanga i tou maramatanga, he whakamatautau ranei ia koe. Na reira e te Arawa kia kiki te hopu a to ringaringa katau ite Taonga i rung ai te ngakau iti mete ngakau whakawhetai ki a ia i te waahi ngaro —puritia te Ingoa pai o te Iwi Maori i roto ia tatou whakahaere kai he ia tatou. Mo te Patai “ He aha nga Whakaaro me nga Hiahia,” o nga Hapu o te Arawa tenei matou ka whakautu i taua Patai i runga i ta matou i kite ai hei hurihuri manga Mema Honore o te Poari. Pena ka whakaaetia ete Poari enei Kaupapa ka whakatakotoria atu nei ka mihi te ngakau, a pena ka whakahipangia tetahi te katoa ranei kaore he pouri i te mea ko koutou te puputanga onga mahara marama o te Arawa a ko ta koutou i whakaoti ai i runga ite ahua o te Ture onga Moana o te Arawa kaore hoki e taea te whakahe. Kite whakaaro kia waru nga Wahanga nunui ote moni e £6,000 i te tau ara kia pera ano inga Pumanawa o te Arawa a me whakarite ki enei Wahanga e warn nga Moni e tika ana mo nga tau hoki e tika ana. WAHANGA TUATAHI. Mo nga Marae.—Kia £I,OOO i te tau mo nga tau e torn. Kei tenei Wahanga ko nga 1. Whare Runanga. 2. Whare Kai mo nga Whare Runanga. 3. Whare Noki mo nga Whare Runanga. 4. Wai Inu. 5. Whare Karakia. 6. Era atu take hei painga mo nga Marae.

Me awhina enei take e te Poari i te mea hei painga mo te Arawa nui tonu e noho mai na i tena Marae i tena Marae. Ki te whakaaro me haere te awhina i te huarahi apiti mo te moni takoto a te Hapu o te Marae ara: 1. Mo te Whare Runanga hou me apiti e te Poari te moni takoto ate Marae i runga ite 10/- ma te Poari kite 20/ma te Marae engari kaua ta te Poari e nuku atu ite £2OO. 2. Mo te Whare Kai hou me pera ano. 3. Mo te Whare Noki. He mea tika kia whakaritea enei ahua Whare i otatou Marae kia pai ai te taha ki muri io tatou Marae. Te awhina ma te Poari kia 20/- mo te 20/- ate Marae engari kaua ta te Poari e nuku atu ite £75. 4. Wai Inu. He take nui rawa tenei a e tika ana kia whakawhiwhia nga Marae katoa kite wai pai hei inu. Te awhina ma te Poari kia 20/- mo te 10/- a te Marae e ngari kaua ta te Poari e nuku atu ite £IOO. 5. Mo te Whare Karakia. Me awhina e te Poari o tatou Whare Karakia i runga ite 20/- ma te Poari kite 20/ma te Haahi engari kaua ta te Poari e nuku atu ite £2OO. 6. Era atu take o nga Marae, ara Taiepa inga Marae, whakatupu rakau inga Marae, whakatu tangata hei tiaki i te Marae, whakaora inga Whare Runanga, Whare Kai me era Whare a te Iwi pena kua mate haere nga papa a pena ranei e tika ana kia peita tia. Me awhina ete Poari kite moni i runga ita te Poari i whakarite ai. Tera pea etahi Hapu kaore e kaha kite whakarite i te moni Kaupapa mo enei take kia tika ai te tapiri atu i te moni awhina a te Poari. Mo ena Hapu ma te Poari e whakarite etahi tikanga e rite ai te moni kaupapa i roto i etahi tau me ata whiriwhiri katahi ka nama ai e te Hapu i te Poari te moni kaupapa. He mea pai tonu me tono etahi Apiha o te Tari o te Ora kia haere ki nga Marae o te Arawa titiro ai inga waahi hapa o aua Marae katahi ka tuku Ripoata mai ai kite Poari hei maramatanga mo te Poari. Hei whakatau i nga take katoa e pa ana ki tenei Wahanga whakaingoa ai taua Ropu ko te KAUNIHERA O NGA MARAE O TE ARAWA a ko taua Kaunihera te riugaringa whakahaere a te Poari i nga take katoa e pa ana ki tenei Wahanga. WAHANGA TUARUA. MO NGA TAMARIKI KURA. Kia £750 i te tau. Kola nei nga tino taonga a te Arawa. Ko ratou hei pupuri i te ingoa o te Iwi Maori a nga ra e heke iho nei. Na reira e tika ana kia whakatakotoria etahi awhina ma tatou hei pou arahi i nga tamariki marama o te Arawa i roto i nga Kura ki nga taumata teitei o te Iwi Pakeha hei painga mo te Waka.

Ko te titiro me haere tenei awhina i te huarahi 44 Karahipi.” Te whakaaro kia wha nga Karahipi mo nga Kareti a me whakaingoa penei: 1. KAWATAPUARANGI KARAHIPI kia £3O i te tau. 2. UWENUKUKOPAKO KARAHIPI, kia £3O i te tau. 3. TUHOURANGI KARAHIPI, kia £3O i te tau. 4. RANGITIHI-TARAWHAI KARAHIPI, kia £3O i te tau. Me whakarite ano etahi Karahipi mo etahi mahi motuhake kia ono ara: 1. Mo nga mahi • AHUWHENUA (Agriculture), kia £SO i te tau. 2. Mo nga mahi a RINGA (Technical), kia £SO i te tau. - 3. Mo nga mahi ENGINEER, kia £SO i te tau. 4. Mo nga mahi KARAKIA (Church), kia £4O i te tau. 5. Mo nga mahi TUHITUHI (Clerical), kia £4O i te tau. 6. Mo nga mahi NEEHI (Nursing), kia £4O i te tau. A me whakaingoa tetahi Karahipi kia kotahi ara ko TE ARAWA KARAHIPI, kia £135 i te tau. Ko tenei Karahipi me whakarite e te Poari mo te Tamaiti tino marama i roto ite rohe o te Arawa hei tuku i aia kite University kura ai. He mea pai me tono atu te Inspector o nga Kura Maori a Mr. Bird kia tuku mai i tetahi Ripoata tohutohu mo te ahua o nga Karahipi o nga Kura hei maramatanga mo te Poari. Mo tenei Wahanga me whakatu tetahi Ropu iti kia torn nga Mema i roto ano i te Poari a ka whakaingoa ai laua Ropu ko te KAUNIHERA O NGA TAMARIKI KURA 0 TE ARAWA. a ma taua Kaunihcra e whakahaere katoa nga take e pa ana ki tenei Wahanga i raro ano i te Mana o te Poari. WAHANGA TUATORU.—MO NGA PENIHANA. Kia £SOO i te tau. Ma te Poari e rapu a e whakararangi ki tetahi pukapuka nga Ingoa katoa o nga Kaumatua taane wahine ranei kua whiwhi i tenei taonga ite Penihana. Ko nga Kaumatua e tika ana kia whiwhi Penihana engari i runga i te kuare ki nga huarahi kaore ano kia whiwhi, e tika ana ma te Poari e awhina ratou ara e whakahaere a ratou tono Penihana kia tere ai te whiwhi i te oranga c tika ana mo ratou. Me ahei te Poari kite apiti i tetahi moni koha ki aua penihana ia tau ia tau i runga i ta te Poari i whakarite ai. Me whakatu tetahi Ropu o te Poari kia torn nga Mema o roto ano i te Poari ka whakaingoa ai ko te KAUNIHERA O NGA PENIHANA O TE ARAWA a ma taua Kaunihera e whakahaere katoa nga take e pa ana ki tenei Wahanga i raro ano i te Mana o te Poari. WAHANGA TUAWHA.—WHARE MO NGA TANGATA MAHI. Kia £SOO ite tau. Kua whakaritea e te Kawanatanga tetahi Tari motuhake mo tenei take Ko nga huarahi e whiwhi ai te tangata i tenei awhina me haere atu i runga i te kaupapa whenua kua rehita tia te Taitara a kei runga tonu ano hoki i te ahua o te tangata tono.

Kua tonoa e te Hekeretari o te Poari te Kaupapa tuku moni a te Kawanatanga i rare i tenei tikanga a kua taemai kite Poari. He mea pai me whakamaori taua Kaupapa a taua Tari katahi ka perehi ai hei maramatanga mo nga tangata mahi e hiahia ana kite Whare tika mo ona me tana whanau. Me awhina e te Poari nga tono moni a nga tangata mahi a kia marama ai aua tono me riro ma te Poari e whakatikatika nga taitara whenua a nga Maori e tono ana a me guarantee e te Poari te moni homai a te Tari i runga ano i ta te Poari i whakarite ai. Me whakatu tetahi Ropu e te Poari kia toru nga Mema o roto ano i te Poari ka tahi ka whakaingoa ai taua Ropu ko te KAUNIHERA WHAKATU WHARE 0 TE ARAWA a ma taua Kaunihera e whakahaere nga take katoa e pa ana ki tenei Wahanga i raro ano i te Mana o te Poari. WAHANGA TUARIMA. —MO TE AHUWHENUA. Kia £IOOO i te tau ake tonu atu. Ko te Whenua te Matua o te tangata. He mea kua maramatia ko nga Iwi oteAo e huri nui ana kite ngaki ite whenua hei oranga koira ano nga Iwi pumau te ora. Kua whakataukitia e o tatou Tipuna tenei take “ Te Toa Taua he toa pahekeheke tena ia kote toa Awhuwhenua ka mau tonu ake tonu atu.” Na reira i runga i tenei titiro a te ngakau tera ka hara nui rawa te Poari pena ia kaore e whakarite i tetahi Kaupapa Ahuwhenua hei taki ano i a te Arawa kia ngaki i te whenua hei oranga. Kua takoto i nga huinga maha o te Arawa me £IOOO o nga Moana ite tau mo tetahi tikanga ma nga Hoia. I haere a tatou tamariki kite Pakanga kia mau ai te mana tangata mete mana whenua kei riro ite Raupatu a te Tiamana. Na reira me whakatutuki a te Arawa i te take i whakahau tia ai nga tamariki kia haere kite Pakanga ara me whakawhiwhi nga Hoia ki te Kaupapa mahi i te whenua kia tino u ai nga paiaka o te “ Hoko Whitu a Tu ” kite oneone. Ko te whakaaro ko te mahi Miraka Kau hei timatanga mahi Ahuwhenua ame timata tenei taonga kite uunga mai ote Waka o te Arawa ara ki Maketu. He nui tonu nga painga o Maketu ara he tata kite Moana, ki nga Pipi, kite tuangi, kite paua mete ika, he ngawari no tematao, he tata kite Harbour o Tauranga, he tata kite Reriwe, he tata kite Whare mahi Pata mete Tiihi hoki. Kei te hiahia a Rapata Kiingi kite hoko i tana whenua i Paengaroa mete Rauotehuia, a Dr. Bertram i Okurei, a te Kere i te Pukaingataru. Manga utu ra e marama ai te Poari mo enei whenua. Me whakatu tetahi Ropu e te Poari kia rima ka whakaingoa ai taua Ropu ko te KAUNIHERA AHUWHENUA O TE ARAWA a ma taua Kaunihera e whakahaere nga take katoa e pa ana ki tenei Wahanga i raro ano i te mana o te Poari.

WAHANGA TUAONO.—MO NGA TURORO. Kia £SOO

i te tau. Kua hurl nui nga Turoro Maori ote Arawa kite Hohipera i Rotorua i naianei. He nui nga Turoro kaore e utu ana i a ratou Pire kite Hohipera a e taemai ana te whakama kia tatou mo nga amuamu a nga Pakeha i roto i nga Niupepa i te kore utu onga Turoro Maori i a ratou Pire. Te whakaaro me tuku mai e te Takuta o te Hohipera te rarangi ingoa o nga Turoro Maori ia wiki ia wiki hei titiro mate Poari. Ko nga Turoro ano e maramatia ana e te Poari kite awhina ko era ano nga Turoro e awhina i runga ita te Poari i whakarite ai. Me whakatu tetahi Ropu e te Poari kia toru nga Mema o roto ano i te Poari ka whakaingoa ai ko te KAUNIHERA 0 NGA TURORO 0 TE ARAWA a ma taua Kaunihera e whakahaere katoa nga take e pa ana ki tenei Wahanga i raro ano i te Mana o te Poari. WAHANGA TUAWHITU.— NGA MAHI MAORI. Kia £SOO i te tau. Ko te Whakairo, ko te whatu pueru mete taniko, ko te tarei waka hei awhina ia tatou mahi ahuareka (regatta) i runga inga Moana ko te raranga whariki mete kete mahi piupiu me era atu mahi a tatou a te Maori, e tika ana kia whakakahangia i roto i te rohe o te Arawa. Me tuku tenei take kinga Tohunga taane, wahine hoki e enei mahi hei whiriwhiri ma ratou ka whakaatu mai ai kite Poari. Te whakaaro ka riro ana ma te Poari tenei Wahanga e arahi tera he nui tonu nga taane menga wahine kaore nei a ratou raweke i naianei e whiwhi mahi whai oranga nui i runga i te huarahi whakairo whatu pueru me era atu mahi Maori. Ara ko nga mahi atahua anake e mahi a me whakarite e te Poari tetahi Whare i Rotorua i te Whakarewarewa ranei hei hoko i aua Taonga kite Ao. Me whakatu tetahi Ropu e te Poari kia toru nga Mema o roto ano i te Poari ka whakaingoa ai ko te KAUNIHERA O NGA MAHI WHAKAIRO A TE ARAWA a ma taua Kaunihera e whakahaere katoa nga take e pa ana ki tenei Wahanga i raro ano i te mana o te Poari. WAHANGA TUAWARU.— NGA TAKE TAKITAHI. Kia £SOO i te tau. Tetahi Whare Boarding House ki Rotorua ma te Poari e whakatu hei whare noho mo nga Maori haere mai ki Rotorua. Kanui te mate ote waewae haere ite uaua kite whiwhi whare moenga ki Rotorua. Me whakahaere hoki e te Poari te ahua o nga mahi i Rotorua kua uru nui nga Maori ki roto a kua marama ratou kite whakahaere i aua mahi. Te mahi horoi pueru ite Whakarewarewa me Rotorua ka taea e a tatou wahine te whakahaere na reira me awhina e te Poari nga hiahia o nga wahine kua roa e mahi ana i aua mahi kia riro ko ratou tonu hei rangatira mo aua tu ahua mahi.

Tera etahi o tatou Marae kei tetaha o nga Moana. Kia pai ai te tae atu o nga Tima me nga Poti me nga Waka ki ana Kaluga me mahi he waapu. Te whakaaro e tika ana kia awhinatia tenei take e te Poari i runga ano i te huarahi ma te Marae tetahi waahi ma te Poari tetahi waahi. Ka uru ki tenei Wahanga nga tuku moni a te Poari mo nga tonotono mo nga tikanga i kitea e ia e tika ana kia awhinatia. Me mutu i konei nga Moteatea. Te Whakarapopototanga enei e whai ake nei:— £ Wahanga Tuatahi 1000 Mo nga Marae. „ Tuarua .. . . 750 Mo nga Tamariki Kura. „ Tuatoru 500 Mo nga Penihana. „ Tuawha .. .. 500 Mo nga Whare mo nga Tangata Mahi. „ Tuarima . . .. 1000 Mo nga Ahuwhenua. „ Tuaono 500 Mo nga Turoro. „ Tuawhitu . . .. 500 Mo nga Mahi Maori. « Tuawaru 500 Mo nga Take Takitaki. Te Huinga £5250 Ka kitea ai e £750 te toenga ote £6OOO. Ko te whakaaro me tuku kia £SOO o tenei toenga ki tetahi 44 Putea Tapu ” hei manawa whakatupu ia tau ia tau hei awhina ano i nga Take e tu mai a muri ake nei. Ko te £250 ma te Hekeretari ako nga raruraru o nga Mema o te Poari me tango haere i runga i tena Wahanga i tena Wahanga o nga Wahanga e waru kua whakatakotia nei. Kia ora a Te Arawa. Kei te mihi atu matou nga iwi o te motu ki to koutou kaha kite rapu haere i nga kaupapa marama hei whakapaunga ita koutou moni. He nui te whakamiharo ki ta koutou kaupapa. Puta ana he painga ki to iwi katoa ki nga tamariki tae noa ki nga kaumatua, ki nga turoro tae noa kite hunga ora, ki nga rawakore tae atu ki nga tangata whai-rawa, kite taha tinana, kite taha wairua. Waiho mai ta koutou whakahaere hei tauira ki etahi o nga iwi, kia pena hoki te kaha kite whakatakoto arawhata hei pikinga atu mo nga uri ki nga taumata marama ote ao hou. Mehemea i etahi o nga iwi tena ono mano ite tau tena pea e kainga kinotia. Pai atu te waihotanga ko koe ko Te Arawa hei tuatahi kite whiwhi ki tena taonga, kia waiho ai to kaupapa hei tauira ki nga iwi o te motu. Koina nga huarahi e tupu rangatira ai te iwi Maori, e tu tika ai i waenganui i nga iwi pakeha o te ao e whakaeke mai nei ki Aotearoa, ki Te Waipounamu. Eki ana a Hemi (1: 17): Kei whakapohehetia koutou e aku tenei aroha. No runga nga homaitanga papai katoa, he mea heke iho no te Matua o nga whakamarama. No reira ete iwi, kaua hei wareware ki nga homaitanga papai ate Wahi Ngaro. Etita.