TAENGA TUATAHI O TE WHAKAPONO KI WAIAPU.

Toa Takitini, Issue 34, 1 June 1924, Page 50

TAENGA TUATAHI O TE WHAKAPONO KI WAIAPU.

Na R.T.K. NA te ra i takoto ai te kohatu o te kokonga ote wharekarakia o Ngati Porou i to whakamuri oku mahara ki nga tau maha kua paenga, kite wa i timata ai te whakapono ki roto o Waiapu, a arangaranga ana mai he korero pai he korero whakamiharo i pono ai nga kupu o te himene:— “ E kore e mohiotia a te Atua haere I mahia ai e la ana mea whakamiharo.” “ God moves in a mysterious way , His wonders to perform.” Ko te apotoro o Ngatiporou ko Piripi Taumata-a-kura. I riro herehere tenei tangata i a Ngapuhi. I a ia ano i Ngapuhi ka tae atu etahi tangata tekau-ma-rua no Ngati Porou, ko Te Rukuata te ingoa e man ana i a an. I tu mai tetahi kaipnke patu tohora ki te ngutu awa o Waiapu, a eke ana tenei tekau-ma-rua, he haere kite tiki tupeka. I a ratou ano ite kaipuke ka puta he tonga nui, rere ana te kaipuke a tu rawa-atu i Kororareka. Hei konei ka rukea a Ngati Porou ki uta, ko te tapikitanga mai o Ngapuhi ko a ratou na pononga. Otira i whakahe nga mihinare ki te tikanga a Ngapuhi no te mea na te aitua enei tangata i kawe atu ki o ratou aroaro, heoi ko te mea tika he aroha. Ka ora ra te tekau-ma-rua nei ka whakaakona ka atawhaita nga mihinare. Ka taka te wa, i te tau 1823 ka puta te whakaaro i a Te Wiremu Parata kia whakahokia mai eia enei tangata ki to ratou kainga ki to ratou iwi. Ko Taumata-a-kura tetahi i whakahokia mai. Ka hangai te kaipuke ki waho o Wharekahika (Hicks Bay) ka puta te hau ka whiua te kaipuke, a, Pewhairangi atu ana. E warn marama i muri mai ka maanu ano te ope o Te Wiremu Parata. I waimarie tenei haerenga. Hei Te Kawa Kawa (Te Araroa) ka u ratou, engari i tino wehi ratou i te ahua o nga tangata whenua ite mahara pea ko Ngapuhi ano tenei he haere mai kite patupatu i a ratou kite pu. Mahue atu Te Kawa Kawa ka hiki te ope ki Rangitukia. Itepo ka kauwhau aTe Wiremu ki tetahi whaka-

minenga nui e 500. I ki a Te Wiremu ko te whakaminenga nui tenei i kauwhau ai ia i Niu Tireni. Hiki mai i Rangitukia ka ahu te ope ki roto o Waiapu ara ki Whakawhitira. Hei konei ka tohetohe tetahi tohunga ki a Te Wiremu, ka mea e taea eiateua te karakia kia heke iho. Ko te taenga tuatahi tenei ote Rongn Pai ki Waiapu, na Te Wiremu Parata. I puta ano i a ia enei kupu, “ He iVjj tino pai tenei, he mea tika kia whakaritea he mihinare mo ratou.” Ka hoki a Te Wiremu ki Ngapuhi ka mahue iho ona hoa Maori. I tenei wa kaore ano a Taumata-a-kura kia iriiritia engari i timata tana kauwhau, tana whkaako i nga mano o Ngati Porou e noho ana ki Whakawhitira. E ai te korero ko ana pukapuka, he harakeke, haehae ai te tuhituhi. I enei ra e rua ano nga pa o Ngati Porou i noho huihui ai ko Rangitukia ki waho ko Whakawhitira ki roto. I noho penei ai he wehi i te Whanau-a-Apanui. E ai ano te korero e 7000 a Ngati Porou i noho ki Whakawhitira engari ki toku whakaaro he nui rawa tenei engari pea te 4000. Ka kauwhau a Taumata-a-kura i te nui o te tangata, kahore ia e ata rangona, na hei te taenga kj te mutunga o nga inoi ka timata atu te amine i tetahi pito o te whakaminenga ki tetahi pito, ka wawa haere pena mete tai e haruru ana kite akau, mete warowaro ranei ote whatitiri;—“A-—mi-—ne! ” Kaore he amine hei rite. Ko te amine rawa pea hei whakatata atu ko te amine a Te Whainga i te hui karakia i Wai-o-Matatini. He raw si ake he kotahi tonu no Te Whainga, ka mokemoke pena mete pihoihoi ite tuanui ote whare e tirotiro hoa ana mona. I kauwhautia e Taumata-a-kura te Rongo Pai ki a Ngati Porou, i puta ana korero mo Te Wiremu Karu-wha, mo Paihia mo Te Kerikeri, nga kainga o nga mihinare. Engari i pohehe a Ngati Porou i te wha o nga karu o Te Wiremu he atua tera, a ko Paihia ko Te Kerikeri he kainga kei te rangi. Na konei kite korero a Tauinata-a-kura, “ E Ngati Porou, i haere mai au i Paihia,” rite tonu te aminetanga a nga mano, “A mi—ne! ”“I haere mai au iTe Kerikeri,” ka hapainga ano te amine, “ A—-mi—-ne! ” “ I kite au i a Te Wiremu Karuwha,” katahi ano ka rahi rawa te amine, ngarue ana te whenua, “ A mi—ne ! ” I tae mai tetahi tangata o Ngapuhi ki Waiapu. No te hokinga atu ka korero ki nga mihinare he mauraau noa ta ratou mahi ki Ngapuhi, kaore e tahuri mai kite whakapono, engari me haere ratou ki Ngatiporou, kite iwi e hihiko ana kite whakarongo kite whakapono. Ka miharo nga mihinare ka ui: “Na wai i kauwhau te Rongo Pai ki Waiapu? ” Katahi ka mea atu taua tangata, “ E na te whakarau hoki i whakahokia ra e koe; kua huri katoa Ngatiporou kite whakapono.” Na runga i te korero a tangata nei ka puta te whakaaro i nga mihinare kia tukuna mai etahi o ratou ki Waiapu. I noho nga mihinare tuatahi ki Rangitukia, ko Te Wiremu Parata i noho i Turanga. Ka horapa te Rongo Pai kite Tairawhiti ka Whakaturia ko Te Wiremu Parata hei Pihopa tuatahi a ka kiia ia ko te Pihopa o Waiapu.

Ka tupu ko Rangitukia hei putahi mo te whakapono, ka hangaia te whare karakia tuatahi o Ngati Porou ki Rangitukia, ka huaina ko Hoani. Na Mokena Kohere tenei whare i hanga. He maha nga tau i muri mai i runga i nga mahi ngahau a Ngati porou ka titoa e nga hapu o Rangitukia ta ratou haka mo te mana nui o to ratou pa o Rangitukia. He tino haka tenei, kaati he mea pai me whakahua ake hei mutunga mo enei korero:— “ Rangitukia rate pariha i tukua atu ai Nga kai-whakaako tokowha; Ruka ki Reporua, Hohepa kite paripari Kawhia ki Whangakareao, Apakura ki Whangapirita, e! ” Tera atu te roanga o te haka nei, ko te haka tenei a 44 Tawamapua,” i mae noa ai era atu hapu katoa.