Te Ingoa Tuturu Mo Te Pepa Nei.

Toa Takitini, Issue 12, 1 July 1922, Page 1

Te Ingoa Tuturu Mo Te Pepa Nei.

ITE Pepa mo Hune i perehitia enei ingoa e mau ake nei me nga whakamarama poto hei ingoa ' 1 tuturu mo te pepa, ara :I. Maui Tikitiki-a-Taranga. 2. Te Aorere. 3. Tane-nui-a-Rangi. 4. Whitiwhiti ora. 5. Tiriti o Waitangi. 6. Toa Takitini. Ko nga ingoa e mau ake nei he mea tftku mai i roto i nga ra o Hune. “Ko taku ingoa i kite ai e pa ana hoki Id nga Maori o nga motu nei ko TE KIWI. Kei te mohio enei motu e rua tae atu ki nga iwi nunui o era taha o te ao, koinei to taua mana tuturu to te iwi Maori.” Na Pene Ngamanu Motiti. “Ki toku whakaaro ko te ingoa e tika ana ko tetahi manu whai parirau e kaha ki te rere haere, kia tika ai enei timatanga kupu na, tenei etahi korero hei pikaunga atu ma ta tatau manu, ki nga marae e tan haere ana ia. Kaore e tino pai enei timatanga korero mehemea he ingoa tangata, tipuna ranei, whakatauki ranei te ingoa mo te mokai nei mo Toa Takitini. E nga hoa ko te mahi nui a ta tatou pepa he hari maramatanga ki tena marae ki tena marae o nga motu e rua nei, e mohio atu ai tenei pito ki nga ahuatanga o teria pito, te taha rung'a kite taha raro, no reira taku ingoa mo ta tatau pepa ko TE KUKUPA i haria ai te oriwa ki a Noa, i mohio ai a Noa kua pnrero te whenua ite Waipuke. Na Waewae Ratapahi, Motiti, Tauranga. “Ko wai he ingoa mo te tamaiti ? Taku whakahoki “KO NGA WAKA MAORI ” i utaina mai ai te rangatira, te mohio, mete toa. Whakamarama :I. Rangatira Ko te waka e kha ana tena he waka taua. Ko te tangata ite kei koia tera taua rangatira. Ko ia hoki te kaiwhakatere ite waka. 2. Toa Mohio. Kaore he mapi hj

kapehu i kawea mai ainga waka o mua. Na te mohio na te toa hoki 'kite whakaputa i nga rire ote moana nui. Ko te tangata i waenganui -tona ingoa ko te tangata hautu. rakau he taiaha. Ko ia kei te whakahau : te ihu takoto atu, te kei akina!” Me hoki iho aku whakamarama ki a tatau tamariki, no te 25 o Aperira 1915 ka huaki tana riri ki Karipori, a kua meinga tenei ra hei ra whakamaharatanga ki a ratou hei ra nui hoki puta noa te ao. Na Mika Te Tawhao, Ruatoki North. Tena koe te kai-hari haere ite maramatanga ki rotor nga marae o Aoteraoa. Tenei te koa nei te ngakau ki nga kupu tohutohu me nga whakamarama mo nga take katoa. Kei te tumanako tonu atu kite meera e tae mai ai koe. Kaati ra ko taku ingoa mo ta tatou pepa ko AOTEAROA. ! Kei te mohio noa mai koutou ki teneiingoa. Na ]. Heperi, Okaihau, Bay of Islands. Ka tangi te Rehu a Tutanekai ka rongo a Hinemoa ite po. Ka pa mai te aroha ki te Kare-a-roto. Katahi ka kauna te moana i Mokoia. No reira i tapa ai te ingoa mo te t.imaiti a Toa ko “TE REHU A AOTEAROA.” Hoira whakatangihia inai te Rehu a Aotearoa ate tahi o Akuhata ki te Motu katoa. Na Hau H. Te Wake. Omapere, Hdkianga. “ Taku ingoa ko TE TIRITI O WAITANGI. Koina ta tatou maungarongo kite ao, mete kotahitanga oNu Tireni, mete taenga mai hoki ote Whakapono i muta ai te whawhai a o tatou tipuna. Na Ira Anihana, Kopu, Thames. Taku ingoa ko “TE HOKOWHITUTOA A NGA TAI E WHA.” I uru katoa nga motu e rua ki roto i tenei ingoa. Na reira ka mahara au koianei he ingoa no ta tatou tamaiti. Na Pita Te Hau, Muriwai, Gisborne ~ “Taku ingoa i kite ai ko “TE RONGO PAL” Koina te tangata nana tatou i noho pai ai i te aiotanga. Ma koutou tonu e mohio, i te wa i o tatou tipuna, e kai ana tetahi i tetahi.” Na Ropitini Tio. Mohaka. _ a “Te ingoa kua whiriwhiri ahau i roto i nga panga maha e pa ana kite iwi Maori nui tonu koia tenei ko te ingoa pai te horapanga ki runga i te iwi Maori, ara “TE PUTEA ITI A RETI ” ingoa pakeha “Southern Cross.” Ko to taua tohu tenei ko to te Maori. Ite tau 1834 ko to tatou kotahitanga. ’Ko te tau tena i whaka-

iria ai nga haki ki runga ara ta te Wiwi me ta te Ingarihi, ka tango nei tatou i ta te Ingarihi. Ka ki nga pakeha i reira he aha te tohu ma te Maori ki runga i taua haki ? Ka kiia e nga Maori ko “Te putea iti a Reti.” Ka tapangia i konei ko te Haki Maori o N.Z. ka wehe te karangatanga o nga Haki nei, ara to Ingarangi me to N.Z. na ana whetu i wehe. Iki ra ahau he tohu aua whetu. Koianei hoki te Kapehu ao tatou tupuna i whakawhiti mai ai i Hawaiki, koia nei te Kai-arahi i o ratouwaka. I roto i taua haki o Ingarapgi e torn nga mana nunui e man ana to raton kotahitanga me- a ratou nei tohu ripeka I. Aearana 2. Katorana m,e 3 Ingarangi 4 tau 1834 Maori o Niu Tireni ko nga whetu. Na reira e mau nei i runga i o tatou marae taua tohu. Kati nei. Na H. Taurau. Otiria. Kanui taku moteatea mo te tapanga ingoa hou mo ta tatou taonga. Taku ingoa ko TE AO KATOA. Na Nutana te Kawe. Putahi. Wairoa. Ko te ingoa mo ta tatou pepa KO RUPE. Ue ta,ngata, a Rupe engari no tana haerenga ki te kimi i tana tuahine ia. Hinauri ka whakakukupa i a ia. Kei roto i te waiata a Turaukawa : —Tira ha ere mai no Rupe, ki te kimi mai i a Hina, &c. No te rau-tau tawhito, tera. Mehemea kei te rau-tau hou te ingoa ko taku ingoa ko TE AO HOU. Na Huta Paaka. Motueka. Mo te tono ingoa mo te pepa, taku ingoa ko AOTEAROA , ko te oinga kotore o nga kaumatua o mua mai tuku iho nei ki enei whakatupuranga. Na, Wharepapa Perepe. Waipiroßay. Kaore ano ahau i hoha ki Te Toa Takitini. Itemea kei te hoatu he ingoa hou mo ta tatou pepa ka tautoko ahau i ta Paratene Ngata e ki nei ko TE TIRITI O WAITANGI hei ingoa. Ko taku tautoko mo te pepa £1 ite tau. Na. Wiri Edwards. Patangata. He waea tenei i tukuna mai kite Etita :— Te ingoa hou mo te pepa ko TE AO HOU. Na Mutu Kapa. Te Kao. Eki ana te Karaipiture “Kotahi ano iniringa.’ Ite wa ko, nga manu nei ko ‘ Pipiwharauroa ’ raua ko * Te Kopara ' nga kai-mau korero, kaore rawa te tangata i hihiko kite whangai. No te wa ka whanau ko te tama-

iti nei ko ‘ Te Toa Takitini ’ ka niutu pea tana haere, ngahau ana tera. Ka tere rauwa :ka tere Pipiwhakao.’ * Haere a uta, haere a rahaki.’ He puta tonu te mahi a te rarangi ingoa i ia marama o nga kai ma te tamaiti nei. Na reira toku whakaaro ka mea he ingoa tino ataahua a ‘TOA TAKITINI’ ki nga rohe o te motu nei i hihiko ai a ‘ tawhiti— nui. a tawhiti roa, e tawhiti-pamamao ” kite tuku kai mai mana. Na H. Tiopira. Omaha. Ki taka titiro ka urn katoa nga Maori o nga motu nei ki roto i tenei ingoa TE WAKA MAORI. Ko te hoe anake hei mahi ma te tangata ka taka atu kite rangalira ote waka, na ka terete waka nei ki tona marae ki tona marae. Na W. R. Pestell, Kawana, Wanganui. Kotaka ingoa mo te pepa ko “MAUI” ko te tangata nana ihi tenei motu ka puta ake ko Te Aotaroa. Na Matenga Taihaka. Waerengahika. Mo te ingoa mo te potiki nei, anei taka TE HOKOWHITU A TU. E mohio katoa ana tatou koianei te ingoa i whakaekea ki ranga ki a tatou tamariki i te haeren«-a ki runga i nga maara*o te riri nai o te ao. I tutuki ai nga korero a te mana nei i tetaima e haaina ana tona ingoa ko ‘Te Kopara, ‘He iti te kopara, kai takirikiri ana i runga i te kahikatea.’ Ko tana te iwi iti rawa i roto i te pakanga e haaina ake ra. Otira ite toa o a tatou tamariki ka paku te ron go ki nga topito e wha o te ao, ka mohiotia mai tana, he iwi ano te Maori. No reira e’kui ma e koro ma huaina iho ta koutou potiki ki a “TF HOKO WHITU A TU ” hei whakamaharatanga ki a koutou tamariki, mokopuna, e takoto mai ra i ranga i nga maara ote pakanga, tae atu hoki ki nga mea i hoki ora mai, kia waiho te pepa nei hei pouaru kawe ata i nga maramatanga ki runga i o marae e kui ma, e koro ma Na Tairi Tareha. Te Waiohiki, H.B. Taka ingoa ko TE TIRITI O WAITANGI, he ingoa tenei e horapa ana ki nga motu e rua. Itautoko ai ahaa i te ingoa nei kei roto i nga tare o te Tiriti te tiaki mo tana mo te iwi Maori. Kaati ma taua ano e whanoke i nga tare ote Tiriti ka ram ai taaa te Maori. Te here whenua te hoko whenua te whakapono, enei katoa kei i oto ite Tiriti. Kei te whakatika hoki ahau ki nga whakamarama a Apirana Ngata mo nga kaupapa o te Tiriti. Na Pene Ngatote, Whatuwhiwhi, Mangonui.

Mo te ingoa mo te tamaiti nei, kaore ah an i kite I te he .° TE TOA TAKITINI. Kaua e waiho ta koutou whakahe i runga i te tikanga o te whakatauki e ki nei kei te whaiti ki Heretaunga anake. Kaore mo kona tenet ingoa, engari ma tona toa tonu kite haere ki nga wahi katoa kite nui o nga tangata hei hapai i a ia. Waaka Toroaiwhiti. Nuhaka. Taku ingoa mo te pepa ko TE RERENGA WAIRUA. Tona kaupapa ko tearoha. Aroha ki nga tangata ote ao-tawhito kua ngaro kite po, aroha hoki ki a tatou kite hunga ora Anei nga kupu tautoko mo te ingoa nei. Ka tae mai te wairua ote tangata, ka waiho tana whakaau i te Arai, he rae tenei e kokiri ana ki te mo ana whaka-te-Hauauru. Ka haere ka piki i te puke ki Haumu, ko te whakaau mutunga tenei. Ka kitea i konei, mehemea, he kota he pingao ranei te whakaau no te taha moana tenei tangata. IVlehemea he ran rakau tana whakaau, no te ngahere tenei tangata. E kore e ngaro ta te rangatira puranga, e kore e ngaro ta te ha—nganoa puranga, te papal o nga kota, te kikino o nga kota. Pera ano nga rau-rakau. Ka haere i konei ka heke ite aka ote Reinga, ka tatu ki raro. Ko te tatau ote Po tenei. Ka ara te ngaru, ka ara hoki te rimu o Motau. Ko te taima tenei e rumaki ai te wairua, maea rawa atu ite puke ki Ohau. Ka huri mai te aroaro i reira ka tangi max ki tenei ao. Hei kupu atu tenei ki a koutou kia awhinatia mai e koutou tenei ingoa, ara te huarahi i haere ai o tatou rangatira ka poto kite mate. Ko tenei ingoa epa ana kite motu katoa me era atu moutere kei raro i te mana o te Tiriti o Waitangi. Mehemea he aroha to koutou hurihia mai o koutou pooti ki te ingoa nei hei karangaranga ma tatou ia tau ia tau. Ki te kore koutou e awhina mai, whakamutua te panui i nga matenga tupapaku me nga hurahanga kohatu. Kia ora katoa koutou. Hoatu te kororia kite Atua mo nga mahi pai katoa. Ko ahau to koutou hoa aroha. Na Hapi Takimoana Te Aupouri, Te Kao. TAHUA ORANGA MINITA. Kua tae mai te whakaatu a Apirana Ngata ki te Komiti Tumuaki ote Pihopatanga o Waiapukei te whakahaere nga tangata ote Pariha o Hikurangi i tetahi Tahua mo to rateu Pariha. Ko taua Tahua he whenua, Kotahi mano e torn rau nga eka. Kei te pera ano hoki te tikanga a nga tangata ote Pariha o Waiapu, me o Pe Kawakawa. Kia ora nga iwi o Ngati Porou e manaaki mai nei i nga tikanga epa ana kite taha wairua.