Nga Maori o Hawaiki

Toa Takitini, Issue 10, 1 May 1922, Page 1

Nga Maori o Hawaiki

■C— — Ita tatou pepa mo Aperira ka puta nga korero aroha mo nga Moriori ka ngaronei i te mata o te whenua. I tenei pepa ina nga whakaatu a tetahi o nga kaumatua o Hawaii hei mohiotanga mo tatou kite ahuatanga o era whanaunga o tatou. I manaakitia a Mr. Desha he kaumatua no Hawaiki me tona ho.a wahine, he Maori tuturu no Hawaiki, e nga morehu o Heretaunga ki Omahu. Nui atu te pai o nga koreio o taua me nga manaaki mo-te hunga o Hawaiki. Ko nga whai-korero i a Te Wirihana Otene, i a Iraia Karauria i a Tutawake, i a Hanara, i a Mohi Te Atahikoia. Nga manaaki Maori i nga tamariki me o ratou kuia, nga pao, nga haka, nga poi nga patere me nga whakatangitangi ate Orchestra o Omahu me to te Kohupatiki. Na Peneti Minita i arahi mai te manuhiri. No te mutunga o tana whai-korero ka tu mai a Mr. Desha, ka korero mai i tona reo Hawaii. Nui atu te whakamihi a te tangata ki nga korero a te kaumatua nei, engari i te uaua o te hopu atu i tona reo Hawaii, korero pakeha ana, a na Peneti i whakamaori, Koinei etahi o ana take korero: *' Aku whanaunga tena koutou. Kei te tangi an mo ta koutou manaaki nui rawa i a maua ko toku hoa wahine. Kua hoki aku whakaaro ki te iwi i Hawaiki, te take ko a koutou whakahaere manaaki tangata rite tonu ki a matou, a koutou waiata, a koutou oriori me era atu ngahau Maori i ahua rite tonu ki a matou Te ahua o koutou kanohi rite tonu ki nga tangata o Hawaii. “ Aloha hui ”ki a koutou katoa. E kore a koutou mihi e hoki i ahau, ehara hoki ahau ite tangata matau. I toku tamarikitanga he uaua te tae kite kura te take ma te whai moni rawa o nga matua ka tae ai ki nga kura i era ra. Ko taku papa he takuta. Ko taku whaea he Maori no Hawaii. Ka tekau aku tan ka mate taku papa. Kaore i nui te oranga i mahue ake -mo

matou. Naku tonu ahau i kawe kite kura. Mahi ai ahau i etahi mahi e puta mai ai he hereni maku, ka mau ai i aku hereni hei utu mo taku kuranga. Ka pan era ka haere ano kite mahi moni. He iti rawa te mohiotanga i riro mai iaau ite uaua ote huarahi kura i oku ra. E 35 nga tau e tu ana ahau hei poohi-mahita mo toku moutere i raro ite raana o te Kawanatanga. No muri mai ka tu ahau hei tumuaki mo nga Whare-here-here o Hawaii. Koira toku turanga i ahau i haere mai nei. Ko taku iwi kua mohio ma te matauranga anake ratou e tu tika ai i waenganui i nga iwi huhua o te ao e noho mai ra i Hawaiki. Kei te pai koutou, e rua tonu nga iwi kei konei. Ko Hawaiki ki tonu i nga iwi ote ao. I runga ito matou wehi kei takahia matou ki raro i nga waewae o nga iwi o te ao, kua tu he ropu mo matou hei titiro haere i a matou tamariki. Ka kitea he tamaiti kaha kite whai i nga huarahi matauranga, kua kore i waiho ma nga matua ake o te tamaiti e kawe te tamaiti ra ki nga kura nunui, engari ma taua Komiti. Whakaritea ai e te Komiti nga moni hei kohi ma tena ma tena, hei tuku i a ratou tamariki marama ki te rapu ite hohonutanga o te matauranga. Inaianei ko etahi o a matou tamariki kua tu hei roia, ko etahi hei takuta, ko etahi hei kai-whakaako kura, ko etahi hei minita, ko etahi kua tu hei Kai-whakawa mo nga kooti hara, inaianei kua tu mai tetahi hei kaiwhakawa mo te Hupirimi Kooti. Ko etahi kei nga huarahi hoia e ako haere ana. Ko tetahi o aku tamariki kua tu hei Kanara (Colonel) hoia i Amerika, ko tetahi tamaiti ano he kapene. Ko tetahi kei runga manuao e akona ana ki era mahi. Ka kite mai ai koutou kei te kaha era o koutou whanaunga ki te kawe haere i a ratou. Kaore ite waiho ma nga matua ake nga raruraru, engari ma te iwi katoa e manaaki aua tamariki, ahakoa rima tau atu ki nga kir a nunui o Amerika, ka waiho katoa nga raruraru ma te Komiti o te iwi e whakarite. Ko taku kupu ki a koutou kia kaha hoki koutou ki te manaaki i a koutou tamariki. Kaore he manaakitanga i ko atu i te hohonutanga o te matauranga. Tetahi take hei whakaatu maku ki a koutou ko te mate ipa mai ki taku iwi i runga ite kai-waipiro. Kua torn tau inaianei e noho ana oku moutere i runga i te poropeihana. I nga tau e puare ana nga hotera ko nga ram-

raru e tae ana kite aroaro Onga kai-whakawa e eke ana kite 3,000 ite tau, ko te nuinga na te waipiro i kawe atu. I tenei tau ka huri nei kua hoki kite 800 nga hara kite tare. Kua kite ahau ite pai ite ora kua puta ki taku iwi i te mutunga o te kai-waipiro. E inoi ana ahau ki nga taitamariki o te iwi Maori kia haere tupato mo taua kai. Kua neke atu ite 60 aku tau inaianei engari kei te kaha tonu ahau, a mehemea kite oma whakataetae tatou ka mate etahio nga tai-tamariki na i a au! Kaore ahau i kai-waipiro mai ano o toku tamarikitanga. Engari iaau etu ana hei Tumuaki mo te Whare-herehere ka kite ahau i nga ahuatanga katoa ote tangata. Kua kite ahau na te waipiro te nuinga o te tangata i mau ai kite whare-herehere. Ko taku kupu whakamutunga ki a koutou me penei “ Haere mai kia kite koutou i era uri o nga waka o tatou tipuna." Honoa te aroha o tatou tipuna ki nga marae i Hawaiki. Haere mai ki oku marae, hei reira rawa ea ai 1 a au to koutou aroha nui ki a maua ko toku hoa.