TE TIAKI TURORO.

Pipiwharauroa, Issue 84, 1 March 1905, Page 4

TE TIAKI TURORO.

He Whakamarama. —He iwi kaha atu te Maori kite kind rongoa mo te mate, nga rongoa a te maori, nga rongoa ranei a te pakeha ; kite kore e hohoro te ora ote mate i tetahi rongoa ka whakamatauria e ia he rongoa ke ; kite kore e hohoro te ora ote turoro ite takuta, ka tikina he tohunga Maori, aki te kore e ora ite tohunga maori, ara kite tata tonu te uru ki roto o te kawhena ka kawea ma te takuta pakeha e whakahemohemo. Kite whakaaro a te Maori ko te rongoa te mea tino nui atu hei pana i te mate, haunga te whakahaerenga i nga rongoa, te tiakanga ranei ite turoro. Itewa e ora ana te tinana, e kaha ana, kaore te maori e tupato, engari kia pangia tonutia e te mate, katahi ano ka rere porangi; taea ana a Ngapuhi, a Waikato ite whainga ite tohunga. He whakatauki na te pakeha, no mua iho, a kua kite iho ano au i roto i Te wharauroa, " Pai atu te arai atu, ite rongoa." E mohio ana tatou katoa ki nga tino take mai o te mate rumatiki, he mau tonu no nga kahu maku, he takoto kite oneone i te mea e maku ana ta oneone, otira hei aha ma te tangata ka takoto tonu. Mehemea ana hei tona takototanga tonu kite one one pa mai ai te mate tera ia e tino wehi, e tupato, tena koa he roa te tipunga o te rumatiki na reira kaore ia e wehi. Na, pai ke atu te arai atu i te rumatiki, ara te kore e takoto k te oneone maku, pai ke atu i te tatari kia ngau kite tinana ka timata ai te rongoa. Koia nei te tikanga o te whakatauki a te pakeha, engari ra ehara i te mea e whakahuatia ana mo te mate anake, engari mo nga mahi huhua ate tangata. He whakatauki ano ta taua ta te Maori e ahua rite ana ki tenei. " I tawhiti aim te hoa riri e hanga ana ite pa." I mohio i a 1 aharakau te tino tikanga o enei whakatauki, i tana mauranga i ona pueru i te mea e whiti ana te ra, kaore e mohiotia e ua. Ite kitenga o tona hoa i a ia e ruruku ana i ona tarahau ka ki atu, "E, e koro, kei hea te ua? ka whakahokia mai e Taharakau, "E tata .ra runga," kei te huarahi ka maringa te rangi, katahi ka tono atu te hoa i tetahi o nga pueru 0 Taharakau, ko tana whakahokinga mai, I kiia atu ra hoki." Ae, i mohio a Taharakau pai ke atu te tupato, te mau i tona tarahau

mo te tupono ki te ua, pai ke atu i te maku, i te makariri, i te tahu i te ahi hei tauraki i nga kakahu, i te pangia ranei e te rewharewha, "Pai atu te arai atu, i te rongoa." Te Takata. —Kaore tatou i whanau mai ki te ao nei mo te ora tonu, kua whakatauria te kupu o te mate ki runga kite ao katoa, " He puehu koe a ka hoki ano kite puehu heoi ano i tupato ai kia roa ai nga ra e ora ana, kia waiho ai ma te kaha o te mate e tango atu, a kia kaua e riro ma te kuare ma te ngoikore, ma te mangere ranei o te tangata e awhina te mate. Kite pangia e te mate me kind te rongoa tika, otira mehemea ka mohiotia he mate uaua kia hohoro te tiki i te takuta, mehemea e tata mai ana te takuta, mana e whakamarama te ahua o te mate, e whakaatu mai he rongoa, e tohutohu te tiaki i te turoro. He pai ano te tuku kite hohipera i te turoro. He nui nga maori e mate ana i te tomuri rawa o te kawenga kite takuta. Tera pea tetahi tangata e mea he nui te utu o te takuta. Kanui ke atu kite tukua kia tino kaha rawa te mate; tetahi me whakamomori; e taea ana nga mea nunui e te Maori i te kaha o ratou kia riro mai era taonga. Kia mohio, nui ke atu te tangata ite taonga. Nui ke atu nga moni a etahi tangata e pau ana i te haerenga i runga tima i te whainga i nga tohunga maori. Kia mohio e te iwi kite mahi te tohunga i te turoro, e mahi noa ana i runga i te kuaretanga, e mahi ana e whakamanawa ana kite waimarie; kite reo pakeha, he tarai whumki. No hea tona akonga ki nga wahi o roto o te tangata, ki nga mate o te ao? Tena ko te takuta maha atu ona tau e ako ana i nga wahi o te tangata, i nga mate o te ao, me nga rongoa mo aua tu mate. E mahi ana ia i runga i te matau ; ahakoa e kore e ora katoa i a ia nga tangata mate, ko te nuinga ia e ora ; kua tino mohiotia inaianei kua iti noa iho nga tangata e mate ana o te pakeha i enei tau, i o nga tau o mua. Te Tohunga. — te tohunga ia, nui, nui noa atu ana turoro e mate ana i nga mea e ora ana. I rongo au ki tetahi kaumatua e whakamanamana ana mo tona oranga i te tohunga. Whakamoemili ia mo te merekara

1 ora ai ia i te tohunga, ka w.ireware i a ia ana mokopuna i mate ite tohunga maori. Engari ra na enei ra, kaore ano nei Ida tino titiro nga kanohi o te maori i rarua ai te tinihanga; kei te mau tonu to rat ou whakapono Id nga mahi atua o nehera, Id te kehua. Ki taku whakaaro ia kaore nga tohunga o enei ra i rite ki nga tohunga o mua he tapu, he wehi; ko o muri nei he mahi tinihanga noa iho he whai mana, he whai ingoa. No mua ranei tenei tikanga te whangai i te luroro ki te pukapuka ? E hia ranei rau tangata i maniac nga puku i te whangainga a Tokoaka ki te pukapuka ? Te Kai-tiaki Turoro. Ahakoa mohio te takuta, pai nga rongoa kite he, kite kino te tiaki i te turoro e kore rawa e ora. He mano nga maori kua male, ehara i te mea he kore rongoa engari he kuare no te kai-tiaki i te turoro. Ko tenei taku ka whakamatau nei, e te iwi, he tohutohu mo te tiaki i te turoro, mo te mahi ma te kai tiaki, mo te whangai i nga rongoa, mo te mahi kai, mo te mahi i nga rongoa e taea te mahi, me era atu tikanga katoa mo tenei mahi aroha, Karaitiana mo ts tiaki turoro.