NIU TIRENI KI INGARANGI.

Pipiwharauroa, Issue 54, 1 August 1902, Page 2

NIU TIRENI KI INGARANGI.

ARAPANI KI TAPANE.

Ki a Te Reweti.

ARA ki a koutou katoa o te kainga tenei reta aku, rnau e tuku atu ki a ratou. E hika, kanui te aroha atu ki a koutou, i a au e tuhi atu nei i tenei reta. Tena koutou katoa e noho mai na i kona; kei te ora au kaore ano kia pangia e te mate. Kati ake taku mihi' atu ki a koutou. Tenei kei te awangawanga tonu atu ki to koutou na abua, kite kore kaore e rongo atu kei te pehea ra i roto i enei ra. Heoi ano te mea nui he whakaatu ki a koutou, kei te ora au. E Re, ana pea taku reta kua tae atu ki a koe, taku reta i tuhia atu e au i mua o to matou taenga ki Arapani. E rua rawa nga ra i muri iho o taku tuhinga alu i tena o aku reta katahi ano matou ka tae ki Arapani. I te Mane te 5 o Mei, ka puta tetahi tupuhi, kino whakaharahara te moana, keri te hau mete ua ; rere ana te ngaru ki rungai te tima. Ko maua arake ko Terei nga mea ora, katahi maua ka piki kite tunga o te kapene. Tetahi ngahau atu, ka heke ana te tima ngaro katoa atu te ihu ki roto i te wai, nui atu to maua rekareka. Ka hoki atu nga korero ki ta kainga na. Auina ake i tetahi rangi katahi ano ka tae ki Arapani; tetahi taone pai atu, i pena tonu i Nepia na te ahua, he iti iho i Nepia. Kaore matou i whakaaetia kia haere ki uta ko o matou apiha anake i haere ki uta. I reira ka panaia tetahi o nga tangata o te Waipounamu o te Ope Ngahuru ki uta. He tahae aporo te hara. Kaore i hoatu he moni, otira kaore tena katuarehe i aro ake. I reira ano ka whakahokia atu tetahi o nga hoia pakeha mo te haere ki Ingarangi. He tangata i taotu i te whavvhai, i tu ki raro iho o te taringa te mata puta atu i te kopako, kore rawa i mate. Kua pai rawa. I hoatu he penihana mona e te kawanatanga, kaati waiho ana e Te Hetana he reta i Arapani kite tae ia ki Ranana ka whakakorengia te penihana. Kotahi ano te ra ki Arapani, I te ata o te Wenerei 7, ka rere mai matou. I te po ka tu he waiata na te kaipuke katoa, pai atu. I tetahi rangi ka ngaro te whenua. ara ka mahue atu a Ahitereiria, ka uru kite Indian Ocean, aroaroa ana. Ka korerotia mai e nga mea mohio kaore e kite i te mata o te whenua mo nga ra e rua tekau. Turi ana taringa. Te rere a to matou tuna i tika ki Tapane (Durban) engari ka ahua whakapiki. I te Hatarei ka tu ta matou po waiata, ta nga Maori, i te 10 o nga ra, ka kino te haere a ve

Maori, he waiata pakeha, he waiata maori. I korerotia e Terei te haka pakeha a Apirana, ara “ A Scene from the Past.” Ka kino te haere a Ngatiporou ;ko maua kite waiata, ki te haka hoki i nga waiata, i nga haka e whakaururu ana ki roto i tana mea. Ka mutu ka tu taku matua haka. Ko ta matou haka tenei i mahi ai: — “ I te ngaro i te ngaro te kingi! Ka kitea. ka kitea, a hei! A, ha ha, ka tu te ihiihi, ka tu te wanawana &c. E. . ringa pakia karawhiua, i aue ! Whakarongo mai nga iwi whakarcngo mai te motu nei, ahakoa te iti ote Maori e tau nei, aha! ha ! E kore te whakama e piri ki ahau, e kore te whakama e piri ki ahau, he maire tu au, ka pukengatia, karawhiua iaue !” Na te mea oTe Arawa te haka nei, kaati i hoatu e au a “ Kokomako’ 1 hei whakamutunga, ahakoa na raua te haka i riro naku i tataki. Tetahi o a matou haka ko “ Ka mate, ka mate ” ara ko “ Te tangata puhuruhuru.” E, hoki atu ana nga mahara ki te iwi o [ana mahi. Akiri katoa o matou kakahu, he piupiu te paki, engari he ruarua no o matou piupiu te he. I muri iho ka haka man rakau, ara he riri taiaha. No Ngatimaniapoto ko Wahanui te ingoa, no Te Arawa ko Wiari tetahi, e ka rawe te mahi a aua rnaia, akiri tetahi me tetahi, he piupiu te paki. Wehi ana i tino mataku etahi o nga pakeha, pau ana te arero ki waho, te mutunga ka whakahemo tetahi o raua i a ia, ko te mutunga hoki. E tetahi rawe atu tae mai ana ki au te wehinga i te haere a te rakau, he taiaha ta tetahi, he mere paraoa ta tetahi. Tetahi po ngabau atu tino whakamihia e nga apiha o te Tekau tae atu ki nga rangatira ote tima. I muri mai ka whakatungia ko maua ko Aperahama Wiari o Rotorua hei whakahaere haka. Timata tonu atu taku rapu haka maku. I tetahi ra ka pangia tetahi o matou e te mate ko Rawiri Tatana no Otaki, otira he ruarua nei nga ra e takoto ana ka pai ake. E hika ma, he moana anake te kai a nga whatu, oho ake i tena ra he moana i tena ra he ana, aka mau te wehi. I etahi ra he pai te rangi tae atu kite moana te painga; engari te nuinga he kino. I mea te kapene o taua tima katahi ano tona tima ka tutaki kite kino ote moana. Ite Turei 13 ka meatia e 0 matou apiha he haka tetahi mahi ma matou e torn po e haka ai i te wiki ara ka meatia hei ture tuturu. He waiata tonu ta matou mahi, Ite poo nga Wenerei, i nga poo nga Rahoroi hoki; ma te kino rawa ote moana ka kore. Kati kaore ta matou po waiata i hinga tae noa matou ki Awherika. Hei te Mane matou ka u ki Tapane.

I tera Hatarei ka tu te po waiata a nga api ha. Ehe rawe ano. Ko to matou Rewheteneti ko Uru he waiata Maori tana, ko te waiata nei na, “ Whakarongo e te rau tenei te tipuna ote mate ka piri ki ahau.” Eka kino te haere a tana maia katahi ka hapaia e te maapu, e oro ana kite taringa. Ehe autaia a Ngaitahu kite waiata maori. Nui atu taku whakamihi ki tenei tangata, ki ton a tu pakeha, engari kanui tona hihiko ki a laua main ki a te Maori, kei ko noa mai te hanga “ tarawera” nei e whakapakeha ana. I muri iho ka whaikorero poroporoaki a Kapene Taranaki ki te ope Tekau, tae atu ki nga apiha. Ko Uru ion a kai whakapakeha. Ka pai ana kupu “ Haere kia maia haere kia toa. haere kei kona o matou mahara, na tatou katoa te niahi, huri ake nei hoki matou na tatou ano tenei mahi.” Ko te whakapotonga tenei o ana korero, katahi ka hapainga ta matou haka i metia ma tana ope nei. Koia tenei “ Kokiri te Tekau, kia kaha, kia kaha ! W'hauhai mo te Kingi, mete ora, hi, hi, ha!” Kapai ano ma te Maori e romiromi tana raweke tena ma te p..kaha, ka piki ke, ka 1 eke ke, ka puta ke ; ka kino noa iho, a mataitai ana ki te whakaro. g . atu. TAPANE KI KEEPA TAONE. I te Ratapu he whakawhaiti te mahi i nga kahu, ka mohioiia hoki hei te ata poo te Mane ka u matou ki Tapane. Kua ki te kapene ki t_■ rokohanga atu te tuna meera i reira mo Keepataone, haere <nu atu matou ma reira. Ka tiiiro katoa atu nga whakaaro kite takiwa e kite ai ite mala ote wheiuia. Ite vvha kanaka ite ata o te Mane ka kitea atu te whemia, ka tangi te whio, he wh.ikaatu kua kitea te whenua, ohofere ana ki waho o nga paraikete: ka piki ki runga kia kite i te whenua. Penei ana te ahua o te whenua ki a matou he mea katahi ano ka kitea. E, aroha ana. Kail ka tu ka titiro ki te ahua o tenei motu. Ka rare atu to matou tima ka tau i te wahapu. Kaore c kite • atu to taone, kaore hoki i roa ka rere ano to matou tima,.ka tika tenei kite waapu. Ka timata te tangi o ta matou peene ara to te Tekau. Kei te wahapu tenei hanga a te tima e tau ana, te nunui o te tima, ka uru ki nga waapu piri tonu te tima. Kiki tonu te taone nei ite tima. Nui ke atu ona tima i o kuna na ara o Niu Tireni na. Katahi ka matakitaki ki te iwi nei kite mangumangu, kiki toau. Nga tino i.vi o tenei taone e wha nga ahua. He pakeha, he Huuru, he Kewha, he Inia. Tetahi taone whakamiharo atu. Ka rere to matou tima ka piri kite waapu. He

mu ano to matou nei tima, ina hoki ra e wha rawa nga maihi, te taenga atu kei reira ke ia nga tamwha. Ko te wahi i u nei matou ko -rort . Natal. Te pamamao atu o te taone i konei e rua macro me te hawhe. Katahi ka timata ki te tukutuku i nga hoiho ki raro ite tima, o matou hoiho katoa i mate i te haerenga mai tae noa mai ki Tapane kotahi tekau. Ka poto nga hoiho ki uta ka tae hoki kite tiff- I mun ite tina ka tu te Tekau, ka haere ki te pum. Ka wehe matou i konei. Ahua aroaroa ana matou ki o matou hoa. Katahi ano hoki matou ka whakaaetia kia haere kite taone, engari ka hoki mai ano ki runga tima moe ai. Ko te tima meera hoki hei haerenga mo matou kua rere ke. Kaati ka tatari ra ano Ki te meera ote Taite. To matou unga ki nta ka reehi ki nga rickshaw, tetahi mea wha-,. kamoemiti atu ko tenei mea. Ko nga Kai-to he tangata, ara he mangumangu, he Kewha, he Pahuto, he Huuru. Hei etahi o ana kaito nei, he piihi Kau kei nga mahunga. he mea hoatu ki reira hei whaKapaipai, he ripene ki nga waewae e taewaewa ana tona tini noa atu oia ahua oia ahua. Ka whakarite ano ki te hoiho e Kanikani haere nei, Ka rere ano ki runga. Tana iwi nei, he maia. he kaha. Ki te timata atu te oma i te ata, he rite tonu te karavvhiu a ahiahi noa. To matou taenga atu ki aua mea nei e kei runga, ko maim ko Terei ki runga ito maua. To matou torn tekau kapi tonu i ana mea nei, tona tini kei reira neke atu pea ite torn rau. Eke atu ana ki runga ka timata tenei te reihi te mea e tae waive ki te taone :ka heipu maua kite hoiho pai, kaha roroa nga waewae, ka wharoro ana tana autaia nei, e mataotao ana te haerenga. Tetahi tu paki pai ki te noho i runga, he rite ki te paihikara nga wiira, e tetahi mea rekareka atu. Ko maua ko Terei kua tae wawe ki te taone. Ka tuku ki raro ka matakitaki ki tera taone. Tetahi taone nui atu, te paipai o nga whare, he nui te pakeha, hei reira ka kite koe i tena ahua tangata i tena ahua tangata. Ka haere Ki tena wahi ote taone ka kite i tena ahua i tena ahua. Katahi ka hoki mai hei mea whakapehapeha. Ko tatou Ko te Iwi Maori Kei runga i te ora i te tika e noho ana, tena ko te mangumangu o konei e, me te kuri te ahua, engari he kore mohiotanga tonu pea no te upoko. Ka anga tatou ka korero ki te iwi o te Urewera mo te man reeke kaore he puutu, e kei konei ena tu ahua katoa. I kite an i terahi wahine Inia i konei. e rarama ana te kahu hatana i runga, karawhiua mai hoki te potae kanapa tonu i te koura, engari te taenga ki nga waewae, kaore kau he puutu, a patio ana Ite raupa. Te taone nei kiki tonu ite hoia,

e haere ana ki tc whawhai, i hoki mai etahi i reira. E kore e taea ete waha te korero nga mea i kitea ete kanohi. Tetahi tikanga o tenei taone, kaore te iwi mangumangu nei e tukua ana kia haere i runga i nga huarahi tangata. Tetahi mea i kitea eau i konei ko nga mahi i runga tima, i roto o nga toa, he Huuru katoa nga kai-raahi. Ka po tena ra ka hoki ki to matou tima kite moe. I tetahi ra ka haere ano kite haereere ite taone. Ko maua ko Takarangi i haere kite pa o taua iwi mangutnangu nei. Ka kitea i reira tetahi iwi nui atu, e haere kore-kahu tonu ana etahi, kino ke atu to ratou alma, ara te ahua o ratou na kainga i o tatou nei. Kaore kau he mahi o tena ra, peke tonu he haere, he matakitaki haere. Ka po ka hj. ki ano kite tima moe ai. I tetahi ra ka eke matou ki runga i te tima meera mo Keepataoneko “ Kinfauns Castle” te ingca. Ko tenei tonu tetahi o nga tima whakapaipai ote Union Castle LLe. Tetahi tima nui atu. E rua nga tumera, e wha nga reeke, e torn nga nohoanga. Kei te tuatcru matou, e rite ana te pai kite tuatahi oto matou tima tuatahi. Tetahi tima whakapaipai atu. E taea ana eiate 18 macro ite haora, kite whawhai ka taea te 21 macro ite haora. Ko tenei te tima whakamutunga mo te haere ki Ingarangi 1 mua atu o te whakawahinga i te Kingi. I te ahiahi o te Taite ka rere mai matou i te ata ka tae ki East London. Kaore matau i whakaaetia kia u ki uta, heoi noho tonu i te kaipuke. He taone raid ano tenei kite titiro atu, inahoki ra kitea atu ana ano he taramuwe e rere haere ana. Kaore noa iho he tino ngahau peke tonu ko te whatu anake i mahi i tana mahi. Po iho tena rangi ki kona. I te po ka rere ano, a i te ata nei ka tae mai ki konei ki Port Elizabeth. Kaore ano matou i whakaaetia kia uki uta. He taone rahi ake tenei ite mea i mahue atu ra. Tau tonu atu ai te tima i waho, he paati kite tikitiki mai i nga taonga ote tima, kite hari mai hoki i o uta. Tena hanga a te kaipuke hari miiti ki konei nui atu. He tuhituhi taku mahi i tenei reta i tenei ra, he kaha no te aroha atu kite kainga na. No te ata nei ka tu matou ki konei ki Mossel Bay, no tera ahiahi ka rere mai matou i Port Elizabeth. I tupono matou kite hau, otira kaore e hoki mai te autaia tima nei, he whakamaro tonu he tapahi tonu ite wai, kaore e hurori, he piki tonu he whakaheke tonu, kaore he haunga o runga i tenei tima. He taone iti noa tenei, ko te taone tenei i tangonga hoiho o nga tangata e te Poa, i muri tata mai ote timatanga ote whawhai. Kua ahiahi inaianei, kua huti te haika mo te rere ki Keepa-

taone. He whakaeke tonu te mahi ate pakeha ki to matou tima mo te haere ki Ingararangi. Kei te makariri kei te ua kei te kino noa iho pea a kona, kei konei, nui atu te wera, hiahia ana kite unu i nga kahu. Kaore ano kia ua i to matou taenga mai ki Awherika nei a tae noa mai ki tenei takiwa. Kia tae ra ki Keepataone ka whakaoti ai i te reta nei. No te ata nei matou i tae mai ai ki Keepataone nei. Nui atu te kino o te moana i to matou rerenga mai i Mossel Bay, ahakoa te nui ote kino, pai atu to matou tima. He laone atahua a Keepataone, engari he nui ake pea a Pi neke, he nui ano ia te kaipuke mete tima kite wahapu, kite waapu. Kanui te ngahau ite taone. I kite au i nga herehere o te Poa. I rongo matou i konei kuaahua-mu-tu te whawhai. Tae raw a mai matou ki konei kua riio ke to matou koroua a Te Hetana. Kite tu te tima ki Madeira ka tuhituhi mai ano au i reira. Ko taku haka tenei i mahi ai ma matou. I te ngaro i te ngaro te Kingi, Ka kitea ka kitea hei I te ngaro i te ngaro te Kuini, Ka kitea ka kitea a hei ! Ka tu te ihihi ka tu te wanawana ki runga ki te rangi e tu iho nei i aue ! I ringa i torona titaha, Tenei tenei o rongo ta Kingi tukituki ana i te Rawhiti, A ha, ha ! Takahia rawatia te moana a Kupe e takoto nei, Whakaheke tonu taku haere ki Ranana, Tena i huakina, Huakina! Tena i wherahia, Wherahia ! A, ha, ha! Ko Hune te marama i haere ai mamama tonu nei te taea te ueue, i aue! tou e ha ! E tata te kawenga atu kite waha o nga iwi e haKokomako, Kokomako, e ko te hautapu &c. Tino pai atu nga ringa o taku haka ara ko ona ringa tawhito tonu. I hihiko katoa matou ki te ako i tenei haka. Kaati noa aku korero. He tino pai atu a Maunga Teepu kite matakitaki atu, he kohu kei runga e iri ana ano he kakahu uhi. Kiki tonu a Keepataone i te hoia. Kati noa aku korero. Mau e tango nga mea e rite ana mo Te Pipe I penei ai taku tuhi mo te Pipi kia pau katoa atu ai aku korero, ara nga korero o to matou haerenga mai. Mau e tuku atu ki te kainga ina mutu to tango mai i au e hiahia ana mo Te Pipe Hei kona ra, kia ora tonu koe i tau mahi. Hei kona ra e nga tangata o te kainga, kei te ora au. Hoatu taku aroha ki nga tangata o Mokonui, o Horoera. Ma te Atua katoa tatou e tiaki e manaaki. Na to taina aroha, Henare M. Kohere.