RANGIAOHIA.
[He korero mo te whawhai ki Rangiaohia ite tau 1864, i tuhia e tetahi o nga apiha o nga hoia o te Koroni.— Etita.] ITE mea kua kiia e nga Maori he kohuru tenei whawhai, me a ratou korero mo te wha \hai Ra Tapu, e hiahia ana ahau kia tuhia aku maharata I ga mo te whawhai, i reira hoki ahau. Kia tuhia ano hoki te korero a Potatau tetahi o nga Maori i reira i taua wa, Ko tau 1 korero a Potatau i perehitia kite nupepa “N. Z. Herald”. Kite hiahia korero nga Maori mo tenei mea mo te kohuru, me matua mahara ratou ki nga pakeha i kohurutia e nga Maori i nga takiwa o Akarana o Waikato ite tau 1863. Tekau ma toru nga tane kotahi te wahine, tokowha nga tamariki i kohurutia i runga tonu i o ratou kainga, kei te mohiotia katoatia o ratou ingoa. Tuatahi mo te whawhai Ratapu. Tera e kitea i runga i aku korero i timata ta matou haere itepo ote Hatarei. Kua rnohio noa atu nga Maori kahore a te hoia whakaaro mo Ratapu, Ite tau 1845 he Ratapu te ra i taea ai ate Ruapekapeka. Ite whawhai ai Taranaki, (i reira ano etahi o nga tangata o Waikato) 1 whawhai Ratapu nga hoia, ehara ite mea ko te whawhai anake ki Rangiaohia te whawhai Ratapu. Ite marama o Pepuere ka nohoia e matou a Te Rore. E rua nga pa maori i mua mai i a matou, ko Paterangi ko Pikopiko. Ko nga kai mo aua pa e ahu mai ana i Rangiaohia, 13 nga maero o te takiwa i muri atu i aua pa. Katahi ka takoto te whakaaro kia kaua e taria aua pa engari me tiki ki ki muri haere mai ai. Kati itepoote Ha arei te 20 o Pepuere ka waiho e Tianara Kamarona etahi o tana ope ki Te Rore, ko te nuinga i haere ki Te Awamutu, rokohanga atu ko te arawhata i reira kua oti te pakarukaru, otiia e takoto ana ano nga papa i reira, kihai i roa ka whakatakotoria ano aua papa e nga hoia. Ka puta te kupu i reira kia haere te hunga eke hoiho,. ohorere ana Maori o Rangiaohia ito matou putanga atu, whati haere ana ratou. Tupono tonu ko ahau te kai arahi i te hunga eke hoiho. E haere huihui ana te whati o nga tane o nga wahine, a he mea kei mate nga wahine i karanga reo maori atu ai ahau, “ E koutou e nga wahine e noho ki raro kei mate koutou.” Kupapa ana ratou a whati haere ana ki roto kite huru. No to matou taenga ki tetahi huru keiha ka huri whakamuri matou tohu noa kua whati katoa nga Maori. I a matou e hopuhopu herehere ana ka tohungia mai ki au etahi whare me Kapara Ritara oto
matou hapu raua ko tetahi Maori tangata nui e whawhai ana, tokorua nga Maori kua tu i te mata a e noho noa iho ana, na konei ka whakamutua e ahau te whawhai. Tata tonu tenei ki tetahi o nga whare e rangona ana etahi Maori i roto e korerorero ana. Tonoa ana e ahau a Kapara Makahere kia tikina hereheretia atu ratou mete ki atu atu ano ki a ia aua e puhia, tatu ana ia i tana hoiho mete mau ano i tana pitara, tomo ka 1 atu ana ano a ia ki te whatitoka o te whare, tangi tonu mai te tupara, mahara ai au nana pea te pu karanga riri atu ana au, “ He aha i puhia ai nga Maori?” He kore e rangona he kupu whakahahoki mai ka tomokia e ahau te whare, te ahua o tenei whare mete mea nei he kauta, ko nga patu he papa rakau, ko ce kuaha he papaku noa iho, ko te tuanui he mea hipoki kite raupo. No taku pikonga kia tomo ahau ki roto ka kite ahau i a Makahere e takoto ana, e anga iho ana nga kanohi, ko nga waewae i ahu mai ki te tatau. Ki tonu te whare i te pawa te kitea atu nga Maori. Hoki whakamuri ana ahau ki waho mete karanga kua mate a Makahere, katahi ka whakarurua mai te pu a nga tangata ki taua whare, na te tangi o te pu ka hui mai etahi o nga hoia. Ka hinga i konei a Kapara Arekehanara koia tonu i mua o nga tangata i tonoa kia tomokia te whare mate tonu iho ia kite whatitoka o te whare. I tenei wa ka tae mai a Tianara Kamerona mete tini o nga hoia, a ahakoa i karanga a Maketanara ki nga Maori kia puta mai ki waho, tohe tonu ano ratou kite pupuhi, e kitea atu ana te tangihanga mai o te tupara i te kuaha o te whare ka hinga i konei a Kanara Nikihana, to matou apiha whakahau, ka hinga a Kapara Rana, ko turupa Pareri, me etahi atu i tu a kihai i mate, no konei ka toro te whare, i kite atu ahau i te muranga mai o te tuanui, otiia kihai ahau i kite i te take i toro ai, engari kahore i mohiotia no a matou pu ranei no a nga Maori ranei i roto i te whare. No te paunga o te whare i te ahi ka toia mai e matou to matou tupapaku a Makahere, e takoto tahi ana me nga tupapaku Maori tokowha, engari i ki etahi tokorima aua tupapaku. No te tutata tonu me tehono o te tangi o te pu i mohiotia ai kua mate katoa enei tangata i te mea kahore ano te whare kia toro, kotahi te Maori i mate ki waho o te whare. Kore kau kia kotahi te wahine, te tamaiti ranei i roto i taua whare. Ko era atu o nga whare kahore he tangata i roto, a tahuna katoatia ana e matou. Katahi matou ka hoki kite Awamutu. Nui atu te mamae o nga kainga maata i te kaha o te ra. I whaia haeretia matou e nga Maori pupuhi haere mai ai ratou, engari kahore matou i whakahoki atu i
ta ratou pupuhi mai. Ko Otawhao he kainga no nga Mihinare te wahi i nohoia e te Tianara, a atawhaitia ana i reira nga kainga maata me nga herehere, whakatuturia ana he teneti mo ratou. He kupu whakamutunga tenei. Ki te ki a Potatau tokowha nga tangata i roto i taua whare, whakahuatia mai ana e ia o ratou ingoa. Ko tana tupuna ko Hoani to ratou tumuaki, he tangata kaika ia ki te riri. Eki ana a Potatau he main whakamomori ta ratou mahi, ( otiia he toa katoa rat m.) I whakaaro koia 1 Uou e waiho atu e matou to matou tupapaku a Makahira ki a ratou takoto mai ai, i kainga katoatia nei ratou ete ahi. Kua kite mai ratou e ata whakarongo ana o matou tangata ki nga kupu whakahau atu ki a ratou, kua kite mai ano hoki ratou i whakaorangia te tangata nui kua korerotia ake nei e ahau, na konei kahore he take e wehi noa ai ratou ki te puta marie mai ki waho, otiia i te wa i karangatia ai ratou kia puta marie mai ki waho heoi ano ta ratou whakahoki mai he pupuhi mai i o matou tangata. He kupu tenei mo te tahutahunga o nga whare tu noa. Na te Maori tonu tenei mahi i tim.;ta. I tahutahuna hoki e ratou nga whare o nga pakeha i Waipa. Na ratou ano hoki nga kohuru i nga takiwa o Akarana, o Waikato. Ehara ano hoki ite mea no konei i timata ai te whawhai Ratapu. Kati he aha i wail’.o ai tenei hei take korero ma nga Maori ? (Tana te roanga.)
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/periodicals/PIPIWH19020201.2.4
Bibliographic details
Pipiwharauroa, Issue 48, 1 February 1902, Page 4
Word Count
1,301RANGIAOHIA. Pipiwharauroa, Issue 48, 1 February 1902, Page 4
Using This Item
For material published 120 or more years ago, to the best of the National Library of New Zealand's knowledge, under New Zealand law, no copyright exists in that material.
For material published fewer than 120 years ago, copyright may still exist. Please see our copyright guide for information on how you may use this title.
In both cases, the National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.
Log in