TE WHAWHAI KI TARANAWARA.
( He tnaha nga vongo hover ote whawhai kua tae mai, engari e hove e whahapoxiohia katoatia e matou. Heoi ano nga mea e whakaponohia e matou , a e tuhia hohi hi 11 Te Pipiwharaxivoa ” ho nga mea tino tika, ava ho nga mea e put a mai ana He “ Tari Whawhai ” i Ingavangi ). TE MATENGA O TIANARA HIMONA. He nui te pouri ipa kite Kuini mete iwi i te taenga mai o te rongo kua mate a Tianara Himona, te toa i korerotia ra e matou i te Nama 20 o“ Te Pipiwharauroa.” Ite tamjmanga, kaore te tinana i whaongia ki roto i te kawhena, engari i takatakaia ki nga haki a te Kuini. Tae ana kite hoa-riri te whakamihi kite toa o Tianara Himona. I tuku waea a Tianara Tiupete (Joubert) tino rangatira o nga ope hoia katoa ate Poa, kite pouaru a Tianara Himona whakaatu i tona pouri kite matenga o taua marohirohi. KA KINO TE HAERE A TE POA. I whakaekea e te Poa a Reirimete ( Ladysmith ) he pa no te Ingarihi, i te 31 o nga ra o Oketopa nei. I te po ote 30 o nga ra, ka tonoa e Tianara Waiti tetahi ope hoia 1500 ki runga i tetahi hiwi e tata ana kite pa, hei tiaki i te taha maui o te pa, e marama ana hoki ki te pupuhi mai i runga o taua hiwi. Kaore tonu taua ope i ata tau, rokohina ka tau etahi mata a te hoa-riri ki waenganui o nga miuru to i nga pu repo me nga pu mihini, ko te ohonga i oho ai aua miuru, ka kawhakina nga pu. Ka timata tonu i konei te raruraru. He mahi nui te whakahokinga i aua pu, otira na te mahi ite po tetahi i uaua ai. Kaore tonu aua pu i tae ki runga o te hiwi ka puta te kokiri a te Poa ite ata tu. He autaia te kawenga ate ope nei; he pu pakupaku anake he hoari hoki a ratou patu. Te kitenga e kore ratou e whai morehu kite tohe tonu ratou kite riri, ite mea kua karapotia ratou e te 8000 Poa, katahi ka whakaarahia te haki ma, ka whakaae hoki kia riro herehere ratou. Kua tae i te Poa ana herehere kei Piritoria ( Pretoria) kei te tino pa o tona kingitanga. He tokomaha o aua herehere i omaoma mai i te huarahi, i Piritoria hoki. Neke ake ite 100 kua tae mai ki Reirimete, a kei te whawhai ano i enei ra. Te pakeha! Te pakeha ! Ka honea mai, hoki tonu atu, hoki tonu atu ! Kei te pai te tiaki a te Poa i nga herehere. He purei whutupooro etahi mahi a aua herehere.
ME OKIOKI. I te Paraire te 10 o nga ra, ka tono te Poa kite Ingarihi kia okioki raua, ara kia mutu te whawhai a tae noa kite mane te 13. Hei te 14 ka ara ano te whawhai. Whakaaetia ana e Tianara Waiti, engari i mea ia, me kaati tonu te noho o nga hoia a te Poa tae noa kite 14 o nga ra. Whakaaetia ana ete Poa. Ite ahiahi o te 13 o nga ra ka tonoa e Tianara Waiti he Paruunu (Balloon), ara te kaipuke o te pakeha e rere nei i te rangi, ki runga hei heteri. Tiro rawa iho te heteri ra, e huri haere ana tetahi matua a te Poa i tua o te hiwi, e ahu ana ki muri ote pa. Ka waeatia iho ki raro. Ka whakatakotoria e Tianara Waiti he kokiri. He torutoru o taua matua i ora atu, na te kaha tonu kite oma i ora ai. Kei te oma te tika, na te oma a Tawheta i ora ai! Reirimete ( Ladysmith). I muri iho o tenei pakanga, ka puta te kupu a Tianara Waiti kia huihui katoa te Ingarihi ki Reirimete. Ka whakapaea hoki taua pa e te Pea. Otira i taua wa kua tae atu etahi heramana o runga manuao me a ratou repo nunui. Na konei i tino kaha ai taua pa. Tino mohio atu aua heramana ki nga tini raweke o aua tu pu. Kaore te Poa i kaha kite whakatata mai i te tika o te whakahaere o nga repo ote pa. B tata ana kite 10,000 te Ingarihi kei roto o taua pa, engari ko te Poa kei waho e'karapoti ana i neke ake ite 26,000. He maha nga whakaekenga a te Poa i taua pa, e kore rawa e rarua. Eki ana a Tianara Waiti e kore rawa e tahuri tona pa i nga mano o te Poa. Ite 9 o nga ra ote marama nei, ka tino whakamoea e te Poa kia horo taua pa. Kotahi tonu te whakaekenga o nga taha katoa o te pa. He autaia te kawenga a te Poa Otira kaore i rarua, engari e 800 o ratou i mahue iho hei whakawairakau mo te raorao 1 Reirimete. TE OPE WHAKAORA. Kua tonoa e Tianara Pura tetahi ope 10,000 kite awhina i a Tianara Waiti, he maharahara nona kei pau nga kai, nga paura ranei. E kore e hapa tetahi whawhai nui i enei ra tata tonu, i mua atu pea o te taenga atu o tenei rerenga o ta tatau manu ki o koutou marae. Ko te take e kore rawa taua ope whakaora e tae ki Reirimete, kite kore e hinga i a ratou te Poa ite tuatahi; no te mea ko te Poa kei waenganui o ratou, o te pa.
TE “ ORANGE FREE STATE.” Ko te “ Orange Free State ” tetahi whenua e piri tonu ana Id Taranawara. Ahakoa e wehewehe ananga kawanatanga o enei whenua engari ko nga iwi he kotahi tonu ara he Poa katoa. Te aranga ano ote whawhai, ka huihui enei mana e rua kite whawhai mai kite Ingarihi. MARI (KIMBERLEY). Kei runga i te rohe o te taha hauauru o te “Orange Free State,” tetahi taone nui o te Ingarihi ko Kimari te ingoa. I nui ai taua taone na te mea e tu ana i waenganui o te whenua keri taimana. Ko nga morehu Ingarihi i reira i mea kia puritia tonutia taua taone Ida kaua e tukua kite Poa. Kua hangaia ete Ingarihi he parepare ki nga taha katoa o te pa. Ka maha nga whakaekenga ate Poa, kaore ano kia rarua, a ki ta matau mohio e kore rawa e rarua. He pu mihini ano kei roto o taua pa hei tiaki i nga kokiri ate Poa. Ka maha o te Poa kua mate i te whainga kia horo taua pa. MAWHEKINGI ( MAFEKING ). Ko Mawhekingi tetahi pa o te Ingarihi kei runga i te rohe o te taha hauauru o Taranawara. E tata ana kite 1,000, nuku atu, heke iho ranei te Ingarihi, engari ko te Poa e 4000. He tono tonu te mahi a te Poa kia tukua te pa kia ratou, kaore te ropu iti nei e whakaae. Ka maha whakaekenga a te Poa kaore ano kia hinga taua pa. Tera pea e horo a enei ra e tu mai nei, e kore hoki e tae wawe he awhina i te tawhiti rawa o taua pa. Kua mate te tamaiti a Tianara Koroti “ Kronje ”o te Poa. I hinga ia i te mea e whakahauhau ana i ana hoia kia taupokina te pa, otira kaore i taea. He tangata toa ia! ETAHI KORERO O TE WHAWHAI. Ka 31,000 nga hoia a te Ingarihi kua tae ki Awherika, haunga nga hoia a Tianara Waiti no Awherika ake era; kei te whakaeke tonu i enei ra. Katahi ano a Ingarangi ka uru ki tenei whawhai. Kua motu te ope a Tianara Pura kei te huarahi e haere ana inaianei. E tika tonu ana tona haere ki Piritoria, kite tino pa ote Poa. Kite hinga mai te Poa i reira, ko tona poroporoakitanga ano tena kite ao-tu-roa. Kua pootitia e te Paremata o Ingarngi kia £ 10,000,000, mo te whakahaerenga o tenei whawhai. Kite roa tonu te whawhai, ka whakaritea ano etahi atu miriona pauna.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/periodicals/PIPIWH18991101.2.6
Bibliographic details
Pipiwharauroa, Issue 21, 1 November 1899, Page 6
Word Count
1,343TE WHAWHAI KI TARANAWARA. Pipiwharauroa, Issue 21, 1 November 1899, Page 6
Using This Item
For material published 120 or more years ago, to the best of the National Library of New Zealand's knowledge, under New Zealand law, no copyright exists in that material.
For material published fewer than 120 years ago, copyright may still exist. Please see our copyright guide for information on how you may use this title.
In both cases, the National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.
Log in